مکان‌ها و خانه‌های تاریخی سند هویتی هر شهری هستند و نشان‌دهنده قدمت آن. مشهد نیز از این قاعده مستثنی نیستسال‌های اخیر مشهد شاهد تخریب بخش وسیعی از بافت قدیمی و تاریخی خود بوده است که این امر به بهانه بهسازی بافت‌های اطراف حرم و ساخت بناهای مدرن به بهانه حفظ آبرو و افزایش اعتبار مشهد انجام میشود، ولی غافل از اینکه با این کار بخشی از هویت تاریخی شهر را هم از بین می‌برند.در این میان خانه‌هایی مانند داروغه، پیشه‌وران، ملک، توکلی و … به لطف صاحبان یا متولیان میراث فرهنگی حفظ شده‌اند. البته خانه‌هایی هم بودند که علیرغم زیبایی معمارانه و قدمت تاریخی چشم‌گیر تخریب شدند.
خانه توکلی
این خانه تاریخی که در فهرست آثار ثبت ملی قرار دارد، به تازگی به پایگاه میراث فرهنگی در محدوده حرم مطهر تبدیل شده است.
از مهمترین ویژگی‌های این بنا می‌توان به استفاده از کاشی‌کاری و آجرکاری نفیس در آن اشاره کرد که در تمام قسمت‌های ساختمان، از درب ورودی گرفته تا نمای بیرون و حتی داخل بنا به چشم می‌خورد.
همچنین استفاده از ستون‌های آجری در نمای ساختمان که به کتیبه‌ای در بالای آن ختم میشود، جلوه‌ای خاص و زیبا به آن بخشیده است.
فضاهای داخل خانه به وسیله ارسی از یکدیگر جدا شده‌اند. در ورودی این بنا دو کتیبه کاشی‌کاری شده دارد که آیات «انا فتحنا لک فتحا مبینا» و «و ان یکاد» روی آن حکاکی شده است.
این خانه در خیابان نواب صفوی ۷ قرار دارد.
خانه داروغه
خانه داروغه مربوط به دوره قاجار است و در خیابان نواب صفوی، راسته حوض مسگران، کوچه داروغه واقع شده است. این اثر در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۶۳۵۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
خانه تاریخی داروغه را معماران و بناهای روس به دستور محمد یوسف خان، داروغه مشهد در اواخر دوره قاجار ساختند. این بنا منزل شخصی بوده که مراسم پذیرایی رسمی در آن انجام می‌گرفت. بر اساس شواهد موجود تا حدود سه دهه گذشته، این بنای تاریخی کاربرد مسکونی داشته است، اما سال ۱۳۶۶ این خانه توسط ورثه به نمایندگان یکی از هیئت‌های مذهبی روستای شهیدیه شهرستان میبد یزد فروخته شد و از آن پس تا سال ۱۳۹۱ از این بنا به عنوان محل تجمع و اسکان هیئت‌های مذهبی استفاده می‌شد
خانه ملک
این بنا یکی از نمونه‌های زیبای برجای مانده از دوران انتقال معماری در اواخر عصر قاجاریه محسوب میشود. بنای مزبور در گذشته بسیار وسیع‌تر بوده، اما اکنون تنها بخش بیرونی آن برجای مانده که شامل دو طبقه است. طبقه بالایی دارای سقف مشبک و منبت‌کاری شده چوبی و شومینه گچبری زیبایی است.
در حال حاضر خانه ملک به صورت یک مرکز اداری، فرهنگی و هنری با حضور هنرمندان توانمند به صورت کارگاه‌های زنده هنری فعالیت می‌کند و بالغ بر ۱۰ کارگاه در این مرکز فعال است
همچنین این بنا در سال ۱۳۸۵ به‌عنوان خانه توریست انتخاب شد.
خانه ملک در ضلع شرقی خیابان امام خمینی و مقابل ساختمان دارایی قرار دارد.
خانه پیشه‌وران
قدمت این خانه قديمی را به علت عدم وجود کتیبه و تاریخ مستند ساخت با توجه به مستندات شفاهی نزدیک به دهه اول قرن ۱۴ نسبت می‌دهند، یعنی اواخر دوره قاجار و پهلوی اول است و تاكنون دو يا سه بار بازسازی شده است.
این خانه تاریخی در خیابان آخوند خراسانی ۵ قرار دارد.
خانه رجایی
منزل مسکونی رجایی در داخل کوچه پرتو و بعد از گذر از یک پیچ در مسیر راه باریکی قرار گرفته است. بنا دارای یک ورودی است که از کوچه پرتو (سرشور ۲۰) باز میشود.
درب ورودی آهنی بوده و در سال‌های اخیر تعویض شده است. بعد از ورود از درب اصلی اول نمای اصلی و بزرگ خانه دیده میشود که متقارن است. همراه با حوض و سه باغچه بزرگ که در داخل حیاط قرار دارند. حیاط کفپوش‌هایی آجری به صورت مربع و لوزی دارد که رنگ سیمان خاکستری دارند و به نام آجر قداقی معروف هستند. قسمت جديد ساز آن در حدود ۳۰ سال پيش ساخته شده است .
اين بنا از زمان ساخت تا دو سال پيش مسكونی بوده و خانواده آقای رجايی در آن سكونت داشته‌اند، ولی از ۲ سال قبل تاكنون به‌عنوان مسافرخانه مورد استفاده قرار می‌گيرد كه به اين علت فضاهايی مانند دستشويی و توالت به خاطر مسافرين به بنا در داخل حياط اضافه شده است
فرهنگسرای بهشت
مکانی که امروز فرهنگسرای بهشت نامیده میشود، پیش از این یکی از صدها بنای موجود در محله سراب مشهد بوده که نام آن برگرفته از سرآب قنات قریه سناباد است و پس از نوغان قدیمی‌ترین محله شهر به شمار می‌رود
فرهنگسرای بهشت مربوط به دوره پهلوی اول است و در مشهد، خیابان امام خمینی، خیابان جنت واقع شده
حمام شاه مشهد
حمام‌های ایرانی معماری خاصی دارند که کاملا متناسب با اقلیم و فرهنگ این کشور باستانی است. اگرچه فضاهای حمام‌ها بسته به محلی که در آن قرار گرفته‌اند، تفاوت‌هایی با هم دارد، اما همه آن‌ها کمابیش بر اساس الگوی واحدی ساخته شده‌اند.
مشهد از دوران گذشته دارای حمام‌های زیادی بود، زیرا غیر از اهالی شهر، زائران و مجاوران حرم امام رضا (ع) نیز نیازمند استحمام بودند. بنابراین، تراکم حمام‌ها در اطراف حرم از هرجایی بیشتر بود. متاسفانه اکثر این حمام‌ها در ۵۰ سال گذشته و خصوصا در جریان تخریب بزرگ محدوده اطراف حرم در سال ۱۳۵۴ از میان رفتند. در این میان یک حمام جان سالم به‌در برد: حمام مهدی قلی بیک، معروف به حمام شاه.
حمام مهدی قلی بیک (حمام شاه) مربوط به دوره صفویه است و در مشهد، ابتدای بازار بزرگ، جنب مسجد شاه واقع شده است. این اثر در تاریخ ۵ اردیبهشت ۱۳۵۶ با شماره ثبت ۱۳۷۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مجموعه پارک ساحلی آفتاب مشهد
مجموعه پارک ساحلی آفتاب بعنوان دومین پارک آبی مشهد در زمینی به مساحت ۴۰۰۰ متر مربع و زیربنای ۱۵۰۰۰ متر مربع در تابستان ۱۳۹۰ بهره برداری شد. این مجموعه ۷ طبقه از لحاظ زیربنا و تعداد طبقات بزرگترین پارک آبی طبقاتی جهان محسوب میشود.
پارک جنگلی وکیل‌آباد
از جمله تفرج‌گاه‌ها و مراکز ییلاقی قدیمی حاشیه شهر مشهد، منطقهای است به نام وکیل‌آباد که پیش از این به ((میر طراز)) معروف بوده و در انتهای بولواری به همین نام با مساحت بیش از هفتاد هکتار واقع شده است. این مکان در گذشته جزء املاک وکیل‌الرعایا حاج حسین ملک بوده و در سال ۱۳۴۸ ه.ش به طور رسمی وقف شده است. از مهمترین ویژگی‌های این مکان، وجود درختان سر به فلک کشیده‌ی چنار و کاج و پستی بلندی‌های طبیعی می‌باشد. آب مورد نیاز این گردشگاه از طریق قناتی که سرچشمه‌ی آن بند گلستان بوده، تأمین می‌گردد و رودخانه‌ی بسیار زیبایی نیز در سطح آن جاری است. علاوه بر جاذبه‌های طبیعی، نزدیک به این مکان شهربازی بسیار وسیعی به نام ((کوهستان پارک شادی)) و محوطه باغ وحش احداث شده است.
منطقه‌ی ییلاقی شاندیز
منطقه‌ی شاندیز واقع در ۳۸ کیلومتری غرب شهر مشهد از دیرباز به عنوان یکی از ییلاقات دشت توس مورد توجه بوده و در گذشته نیز راه کاروانروی تابستانی مسیر شاندیز به توس از پستی و بلندی‌های همین منطقه عبور می‌کرده است. امروزه محور گردشگری شاندیز را علاوه بر ویرانی که جنبه تاریخی دارد و دارای مزار و رباطی کهن می‌باشد، روستاهای سرآسیاب، ارچنگ، خادر، شاندیز، ابرده پایین، ابرده بالا و زشک تشکیل می‌دهد. ورود به این محور از امتداد بولوار وکیل‌آباد ممکن است. رودخانه‌ها و دره‌های متعدد شاندیز اقلیم متنوع و چشم‌اندازهای زیبایی از طبیعت را به بیننده عرضه می‌کند. درختان و درختچه‌های غیرمثمر در منطقه شامل چنار، سپیدار، اشن، ارغوان و ارس است و از گونه‌های شاخص حیات وحش آن می‌توان به گوسفند وحشی، گراز، گرگ و … اشاره کرد. همین طور هدهد، توکای سیاه، دم جنبانک و… در فهرست پرندگان این منطقه قرار دارد. رودخانه‌های پر آب منطقه سبب پراکنش درختان، وجود باغ‌های انبوه، مناظر متنوع و آب و هوایی مطبوع شده‌اند که همواره مورد استقبال ساکنان شهر مشهد و گردشگران منطقه واقع میشود. در ابتدای ورود به شاندیز فروشگاه‌هایی دیده میشود که به عرضه صنایع دستی از جمله پوستین، گلیم، ظروف سنگی هرکاره و… اشتغال دارند. قابلیت‌های شاندیز آن را به عنوان یک منطقه‌ی نمونه‌ی بین‌المللی گردشگری در کشور معرفی نموده است.
روستای ییلاقی خادر
روستای خادر واقع در یک کیلومتری شاندیز در درون دره‌ای زیبا به وسعت هزار هکتار قرار گرفته که بافت آن نیز از چندین دره‌ی کوچک و بزرگ شکل گرفته است. دشتی ناهموار در ارتفاعات منطقه، در گذشته محل رویش گیاهان دارویی بوده است. اراضی خادر با وضعیتی منحصربه‌فرد در حد فاصل دو رودخانه‌ی شاندیز و نغندر قرار گرفته است. ارتفاعات این منطقه مناسب برای کوهپیمایی خانواده‌ها است و وجود قنات و استخر در بخش غربی آن موسوم به سرچشمه، محل اطراق مناسبی برای گردشگران محسوب میشود.
پارک جنگلی شاندیز
ییلاق شاندیز علاوه بر ارتفاعات بسیار زیبا و مناظر بدیع طبیعی، دارای پارک جنگلی به وسعت تقریبی ۳۰ هکتار می‌باشد که رودخانه‌ی شاندیز از حاشیه‌ی آن می‌گذرد و برای گردشگران بیشترین امکانات و تسهیلات رفاهی از جمله زمین وسایل بازی کودکان، مراکز پذیرایی، فروشگاه‌ها و اقامتگاه در نظر گرفته شده است.
روستای ابرده پایین
روستای ابرده پایین، واقع در ۲۵ کیلومتری شمال‌غربی شهر طرقبه، میان دره‌ای است و پیرامون آن را ارتفاعات در برگرفته است. تنها رودخانه‌ای که از آن می‌گذرد، جریان آبی زشک می‌باشد. مردم این روستای ییلاقی بیشتر به امر زراعت، باغداری و یا دامداری اشتغال دارند. آب و هوای این ناحیه، معتدل کوهستانی است. این منطقه به دلیل وجود کوه‌های مستعد در فصل زمستان به پیست اسکی برای علاقه‌مندان به این ورزش تبدیل میشود و گروه‌های ورزشی بسیاری از گردشگران در این فصل برای بهره بردن از طبیعت برفی این ناحیه از ابرده می‌آیند.
روستای ابرده بالا
این روستای خوش آب و هوا در مسیر رودخانه‌ی زشک واقع گردیده و با مناظر چشم‌نواز و دل‌انگیز همواره پذیرای گردشگران و زائران می‌باشد. باغات فراوان حاشیه‌ی رودخانه، فضای خاصی را برای این منطقه ایجاد نموده و بیشترین مراکز پذیرایی و اطراق‌گاه‌ها در همین مسیر قرار دارد. این مکان در محور گردشگری مشهد- شاندیز واقع بوده و فاصله‌ی آن تا شهر شاندیز ۴ کیلومتر است.
منطقه‌ی ییلاقی طرقبه
ییلاق طرقبه با وسعت ۱۶۰۰ کیلومترمربع در منطقهای کوهستانی در امتداد بینالود واقع شده و در ۱۵ کیلومتری مشهد در غرب انتهای بولوار وکیل‌آباد قرار دارد. طرقبه دارای سابقه‌ای طولانی در تاریخ این شهر است و به عنوان یکی از مناطق دشت توس به نام تروغبذ در قرون اسلامی مطرح بوده است. همین‌طور در طول سده‌های اسلامی به صورت گذرگاه و تفرج‌گاه نیز به شمار می‌رفت. این مکان در امتداد دره‌ی بسیار با صفایی واقع شده و از نظر زمین‌شناسی از بخش‌های دشت، پای کوه و کوهستانی شکل گرفته است. طرقبه دارای آب و هوای سرد و خشک با تابستان‌هایی خنک و مطبوع می‌باشد که به دلیل بالا بودن ارتفاع آن، میزان بارندگی این منطقه نسبت به شهر مشهد بیشتر است. از مهمترین صنایع دستی منطقه علاوه بر بافته‌ها و ساخته‌های بومی، سبدبافی است که به سبب توریستی بودن طرقبه، بازار این تولیدات از موقعیت مطلوبی برخوردار است. صنایع ظریف حصیر بافی، در میان گردشگرانی که به این منطقه از مشهد سفر می‌کنند، جایگاه ویژه‌ای دارد. علاوه بر آن پرورش گل و گیاه نیز از مشاغل فعال طرقبه است.
همچنین در دامنه‌ی شمالی رشته کوه‌های بینالود واقع در غرب و جنوب‌غربی شهرستان مشهد، دره‌های باصفا و سرسبزی وجود دارد. دره‌های زیبای مایان، دهبار و جاغرق در طرقبه با باغ‌های میوه‌ی فراوان از جمله این دره‌های سرسبز می‌باشد.
– دره‌ی مایان شامل روستاهای ازغد، مایان علیا، مایان سفلی و حصار که اراضی کشاورزی و باغات آن از آب رودخانه‌ی مایان آبیاری میشود.
– دره‌ی دهبار شامل روستاهای دهبار و کلاته آهن بوده و زمین‌های آن را رودخانه‌ی دهبار سیراب می‌کند.
– دره‌ی جاغرق شامل روستاهای جاغرق، عنبران، طرقدر و شهر طرقبه است که از جریان رودخانه جاغرق بهره می‌برند. همه‌ی روستاهای مذکور در فهرست گردشگاه‌های شهر مشهد قرار دارد و در تمامی ایام سال به ویژه در فصول بهار و تابستان جمعیت فراوانی از گردشگران و دوستداران محیط زیست را به سوی خود فرا می‌خواند.
محور گردشگری طرقبه به رغم برخورداری از مواهب طبیعی، دارای بوستان‌ها و مرکز خرید مهمی از جمله پارک بوستان، پارک لاله، پارک شهر، پارک و تپه‌ی نصوح‌آباد، پارک طلوع، پارک نیلوفر، باغ پونه و بازار بعثت با یکصد و بیست واحد تجاری می‌باشد.
روستای گلستان
روستای گلستان واقع در ۵ کیلومتری مشهد، دارای مناظر کوهستانی و باغات میوه با دره‌های سرسبز است که به رغم وجود این مواهب طبیعی، از جمله بند گلستان، وجود آستان مقدسه امام‌زادگان یاسر و ناصر به اهمیت گردشگری آن افزوده است.
مناظر طبیعی بند گلستان
یکی از گردشگاه‌های مهم و با طراوت مشهد، منطقه‌ی گلستان با جاذبه‌های طبیعی و مذهبی است. بند گلستان سازه‌ای آجری و عظیم است که بر ابتدای دره‌ی پر آب طرقبه و به فاصله ۴ کیلومتری از آن جلب‌نظر می‌نماید. این بند تاریخی در دوره‌ی تیموری ساخته شده و با توجه به مرمت‌ها و بازسازی‌های اخیر هنوز زیبایی و استحکام خود را به مانند گذشته حفظ نموده است.
بند گلستان و دریاچه‌ی پشت آن در فصل بهار و تابستان منظره‌ی دلفریب و چشم‌نوازی را پدید می‌آورد. با وجود تسهیلاتی از جمله فروشگاه، رستوران، قایقرانی و… این مکان به عنوان یک منطقه‌ی گردشگری آبی، بازدیدکنندگان بسیاری را به سوی خود جلب می‌کند.
روستای ییلاقی حصار
روستای حصار به فاصله‌ی ۶ کیلومتر از مشهد در جنوب‌غربی این شهر قرار دارد و فاصله‌ی آن تا طرقبه ۳ کیلومتر می‌باشد. این روستا با دارا بودن ۶۳۰ خانوار و جمعیت ۲۳۰۰۰ نفر، یکی از پر جمعیت‌ترین روستاهای طرقبه است که با توجه به ییلاقی بودن و وجود چشم‌اندازهایی از طبیعت و کوهپایه‌ای بودن، همه روزه پذیرای تعداد بسیاری از زائران و مجاوران و طبیعت دوستان شهرمشهد می‌باشد.
غار زری
این غار در ۹ کیلومتری جنوب‌غربی مشهد، در مسیر روستای گلستان و کوهستان‌های اطراف رودخانه قرار دارد. دهانه‌ی این پدیده طبیعی در ارتفاع ۱۰ متری زمین به سمت غرب قرار گرفته است. مسیر غار دارای پیچ و خم‌های بسیاری است و درون غار فاقد منابعی آبی است. بازدید از این غار بسیار آسان است و وسیله‌ی نقلیه نیز به حد کافی وجود دارد. ارتفاع این نقطه از سطح دریا ۱۰۱۰ متر است.
روستای زشک
این روستا در امتداد جنوب شرقی رشته کوه بینالود و در سرچشمه‌ی دره‌ی شاندیز واقع گردیده و به لحاظ چشم‌اندازهای زیبا و صفای محیط واعتدال آب و هوا و باغ‌های سرسبز میوه، یکی از بهترین مناطق ییلاقی اطراف مشهد به شمار می‌آید. چشمه‌سارهای متعددی این منطقه را سیراب می‌کند و به دلیل وجود آب کافی، دارای انواع محصولات باغی است. ارتفاع این روستا از سطح دریا ۲۰۰۰ متر بوده و موقعیت آن دره‌ای است و در سراسر این دره‌ی عریض، زشک قرار گرفته است. پوشش گیاهی آن را درختچه‌های کوتاه کوهی، سماق، شاهدانه، کلپوره، اکلیل کوهی و تمشک تشکیل می‌دهد. از مزیت‌های این روستا، مسیرهای خاص کوهنوردی است که کوهنوردان با بهره‌گیری از اقلیم مطبوع می‌‌توانند به راحتی از مسیرهای ایجاد شده به بالای کوه‌های زشک صعود نمایند.
روستای ییلاقی جاغرق
این منطقه‌ی ییلاقی در فاصله حدود ۷ کیلومتری جنوب باختری طرقبه واقع شده و امتداد آن به مناطق دیگر از جمله عنبران، طرقدر، کردینه، تغاره و شاندیز محدود میشود. بنا به قولی قدمت این روستا به پیش از اسلام می‌رسد. آب و هوای آن معتدل کوهستانی است که وجود باغات میوه و ارتفاعات و دره‌های پوشیده از گیاه و چشم‌اندازهای زیبا جذابیت خاصی به این دره ییلاقی بخشیده است. روستای جاغرق علاوه بر رودخانه‌ی فصلی دارای چندین رشته قنات و یک چشمه و آبشارهای متعدد است که در حاشیه‌ی آن رستوران‌هایی برای استراحت گردشگران ایجاد شده است. ارتفاع این منطقه از سطح دریا ۱۵۰۰ متر می‌باشد و بلندی‌های آن مناسب صعود برای تیم‌های کوهنوردی است.
ییلاق عنبران
ییلاق عنبران واقع در یک کیلومتری طرقبه که مناظر سرسبز و پوشش گیاهی مطلوب آن باعث خوشبو شدن این روستای زیبا گردیده و سبب نامگذاری این منطقه موسوم به عنبران شده است. مراکز پذیرایی حاشیه‌ی راه، باغات و چشم‌اندازهای طبیعی و سایه‌های دلنواز و اطراق‌گا‌ه‌های خانوادگی، از مزیت‌های عنبران به شمار می‌آید.
نغندر
نغندر منطقهای است ییلاقی و سرسبز در میان دره، محصور میان کوه‌ها که در ۱۰ کیلومتری طرقبه واقع شده است و به دلیل دارا بودن اقلیم مطبوع و آب و هوای مناسب محل استراحت خانواده‌های علاقه‌مند به گردشگری طبیعت است. در ارتفاعات این روستا نیز بقایای قلعه‌ای کهن به چشم می‌خورد.
سد چالیدره
این سد بر روی یکی از سر شاخه‌های فصلی و کوچک حوزه‌ی آبریز گلستان واقع شده و عملیات اجرایی آن در سال ۱۳۷۶ ه.ش آغاز گردیده است. چالیدره با ارتفاع ۳۴٫۵ متر و طول ۱۵۰ متر و حجم مخزن ۴٫۱ میلیون مترمکعب در سال ۱۳۸۱ به بهره‌برداری رسید. وجود این منبع عظیم آبی که از طریق رودخانه‌ی جاغرق تأمین می‌گردد، باعث مطلوبیت آب و هوا در این منطقه گردیده و دلیل وجود چشم‌اندازهای زیبای طبیعی در آن است. این مکان دارای تسهیلات و امکانات رفاهی برای گردشگران و علاقه‌مندان می‌باشد.
کمر مقبولا
در فاصله‌ی ۳ کیلومتری طرقبه و یک کیلومتری دره‌ی داغستان، منطقهای به نام ((کمر مقبولا)) واقع است. این منطقه‌ی بکر پوشیده از تخته سنگ‌های آتشفشانی با جلوه‌هایی بسیار زیباست، به نحوی که دیدار از این آثار سنگی با هیئت‌های شگفت‌انگیز برای گردشگر خالی از لطف نخواهد بود. نزدیک کمر مقبولا به صورت طبیعی‌ترین پارک تفرج‌گاهی، پذیرای علاقه‌مندان و گروه‌های علمی خواهد بود. دسترسی به کمرمقبولا از جاده‌ی کنار هتل طرقبه امکان‌پذیر است.
.