آداب و رسوم مردم گرمسار
دراین قسمت میخواهیم با آداب ورسوم مردم گرمسار درمناسبت های خاصی چون نوروز و عاشورا بیشتر آشنا شویم مردم گرمسار نیز مانند بقیه مردم کشورمان درایام خاص رسوم خاصی برای خود دارند مثل رسم نوروزخوانی وسمنو پزون که درایام عید نوروز انجام میدهندو یا مراسم سلام درایام عاشورا که یکی از رسومی است که کمتر جایی برگذار میشود بامادرمرکز مشاوره سفر طلوع سفریاد همراه باشید تا بااین مراسم بیشتر اشنا شویم.
آیین‌های نوروزی در گرمسار
از جشن‌های متعددی که در ایران باستان مرسوم بوده و از آن عهد به یادگار مانده، هیچ یک به طول و تفصیل نوروز نیست. منطقه سمنان، نوروز جشنی است که یک جشن کوچک‌تر (چهارشنبه سوری) به پیشواز آن و جشنی دیگر (سیزده بدر) به بدرقه آن می‌آید.عید نوروز در گذشته دارای آداب و آیین‌های متعددی بوده است که امروز تنها برخی از آنها برجای مانده و بخش اعظمی از آن در دگرگونی‌های زمانه از بین رفته است، اما ایرانیان از آنجایی که دوستدار جشن و شادی بودند و برای این مقوله اهمیت زیادی قائل می‌شدند، این جشن را حفظ کرده و همواره برای برگزاری بهتر آن اقدام می‌کردند.
چهارشنبه سوری
آخرین سه شنبه آخرسال را شب چهارشنبه سوری می‌گویند، در قدیم چهار شنبه سوری خود مانند یک جشن مستقل، آداب و رسوم خاص خود را داشت. آتش افروختن و پریدن از روی آتش، خوردن آجیل چهارشنبه سوری و جزء اینها. در چهارشنبه سوری همچنین آیین‌هایی چون فالگوش‌نشینی، قاشق‌زنی، بخت‌گشایی، کوزه‌شکنی و مانند آنها رسم بوده است که امروز دیگر چندان باب نیست. فلسفه چهارشنبه سوری عمدتا بر پایه پاک کردن محیط زیست و خانه ها از آشغال و زدودن پلیدی ها و کمک به مستمندان، برای استقبال از سال نو بوده است.
از جشن چهارشنبه سوری در روزگار ما، فقط بوته سوزی و پریدن از روی آتش باقی مانده است و البته کارهایی همچون ترقه‌بازی و برخی حرکات خطر‌ناک به آن اضافه شده است. قدیمی‌تر‌ها به شب چهارشنبه سوری اعتقاد بسیار داشتند و با رسیدن غروب، کپه‌های بوته‌ها را در هفت مکان، بر اساس عدد ستارگان سرنوشت ساز که همانا عدد هفت است در معابر وگذرها می‌گذاشتند و آتش روشن کرده و از روی آن می‌پریدند و اشعاری مبنی بر از بین رفتن ناخوشی و آمدن سرزندگی می‌خواندند. در این شب همچنین مرسوم بود که هفت نوع میوه خشکبار مانند: کشمش، نخودچی، توت، انجیر، خرماخرک، قیسی و باسلق خورده می‌شد.مهمترین غذایی که در شب چهارشنبه سوری خورده میشود سبزی پلو با ماهی است.
در روستاهای گرمسار تا چند سال پیش بچه‌ها، لباس‌های کهنه و مندرس را به صورت گرز در می‌آوردند و آن را آتش زده و به هوا پرتاب می‌کردند. همچنین در این شب کودکان ونوجوانان به صورت ناشناس و بی‌خبر به خانه همسایه‌ها و اقوام می‌رفتند و شال یا پارچه بزرگی را به داخل خانه ها می‌انداختند و یک سر آن را نگه می‌داشتند. صاحب خانه نیز مقداری میوه و یا آجیل را در گوشه شال ریخته و گره می‌زد و به افراد پشت در، اشاره می‌کرد که شال را بردارند.در این شب هفت کوت آتش درست میکنند و هنگام پریدن از آن می‌گویند.آتش آتش ،زردی من از آن تو سرخی تو از آن من
نوروز خوانی
پس از چهارشنبه سوری و خانه تکانی، صدای پای عمو نوروز فرا می‌رسد. چند روز قبل از تحویل سال نو و برای خوش آمد گویی به نوروز، پیک‌ها و نوروز خوانان، رسیدن فصل بهار را بشارت می‌دهند. نوروز خوان‌ها معمولا کودکانی هستند که در کوچه پس کوچه های شهرها و روستاها به راه افتاده و به در خانه‌ها می‌کوبند و با خواندن اشعار و ترانه‌هایی فرا رسیدن بهار طبیعت را به مردم نوید می‌دهند و از آنان هدایایی دریافت می کنند.
سفره هفت سین
سفره هفت سینی که امروزه بیشتر مرسوم است شامل سبزه، سنجد، سیر، سماق، سرکه، سمنو و سیب و چیزهایی از این قبیل است.همچنین در سفره عید مرسوم است، میوه، گل، شیرینی‌های سنتی، ماهی قرمز، سبزی خوردن، کتاب قرآن و آینه و برنج نیز قرار دهند.هر کدام از این سین ها معنی و منظور خاصی دارند مثلا سکه برای ازدیاد روزی، سیب برای سلامتی بر روی هفت سین گذاشته میشود.
دید و بازدید
مردم گرمسار بر اساس یک رسم دیرین، قبل از تحویل سال نو و در آخرین پنج شنبه سال(شب جمعه) به زیارت اهل قبور و شهدا می‌روند و با خواندن فاتحه و خیرات خرما و میوه و شیرینی، برای اموات طلب آمرزش میکنند.هنگام تحویل سال نو نیز سعی می کنند تا در حرم امام رضا(ع)، مساجد، امامزاده یا مکان‌های مقدس حضور داشته باشند. مردم این شهرستان به اولین شخصی که پس از تحویل سال وارد میشود، اعتقاد خاصی دارند.به همین خاطر آنها دقایقی قبل از تحویل سال کودکی را برای خوش یمنی و خوش قدمی به حیاط خانه می‌فرستند که وی پس از تحویل سال همراه با سینی حاوی قرآن، آب و سبزه وارد خانه میشود.پس از تحویل سال، دید و بازدید، عیدی دادن و عیدی گرفتن، در طول روزهای عید انجام میشود، اما معمولاً در همان صبح نوروز به دیدن اقوام نزدیک ،مانند پدر و مادر، پدر بزرگ و مادر بزرگ، پدر و مادر زن و کسانی که به تازگی عزیزی را از دست داده‌اند، می‌روند. روزهای بعد نوبت اقوام دورتر و دوستان فرا می‌رسد. حتی اگر کسانی در طول سال به علت کدورت‌هایی که پیش آمده از احوالپرسی یکدیگر سر باز زده باشند، این روزها را فرصت مغتنمی برای رفع کدورت می‌شمارند و راه آشتی و دوستی در پیش می‌گیرند.
سیزده بدر
ایرانیان قدیم پس از دوازده روز جشن گرفتن و شادی کردن به یاد دوازده ماه سال، روز سیزدهم نوروز به باغ و صحرا و دشت می‌رفتند و شادی می‌کردند و در حقیقت با این ترتیب رسمی بودن دورهً نوروز را به پایان می‌رسانیدند. در مراسم سیزده بدر عموما مردم به صورت دسته جمعی به دشت و کوهستان می‌روند و یکی از اصلی‌ترین غذاهای این مراسم آش رشته است.
روز سیزدهم فروردین، مردم گرمسار نیز به دامن طبیعت رفته و به تفریح و گردش می‌پردازند. آنها سبزه‌های عید را نیز به طبیعت آورده و به نشانه دادن هدیه به ایزد آب یا ” ناهید ” به رودخانه یا جوی آب می‌اندازند. گره زدن سبزه برای باز شدن بخت و تمثیلی برای پیوند زن و مرد برای تسلسل نسل‌ها از دیگر رسوم این روز است. در این روز معمولا مردم گرمسار و روستاهای تابعه به مناطق بنکوه، چاه قل قل، قالیباف و رامه و مردم ایوانکی به تفرجگاه‌های بهورد، گردنه قوچ، امامزاده خوشنام و حاشیه رودخانه نمارک (ایوانکی) می‌روند. برخی از جوانان نیز روز قبل از سیزدهم، به مناطق ییلاقی از جمله لزوره و اطراف آن رفته و شبی را نیز در طبیعت می‌گذرانند . عشایر شهرستان گرمسار نیز کوچ به مناطق ییلاقی را در این روز آغاز نمی‌کردند و پس از رفع نحوست سیزده!، روز چهاردهم فروردین گله‌ها را راهی ییلاق می‌کردند. برای مسافرت نیز همین عقیده را داشتند،عبارت ” سیزده بدر؛ چهارده سفر” را در همین خصوص بیان میکنند.در شهر سمنان و برخی دیگر نقاط نهادن پیاز گُل نرگس، سیر و سُنبل در میان کوزه‌های حفره دار در این خصوص مرسوم است.
پخت سمنو
یکی دیگر از آیین‌های نوروزی در این استان و به خصوص شهرستان گرمسار پخت سمنو در روزهای پایانی سال است.آداب و رسوم مربوط به پخت سمنو در شهرهای سمنان و مهدیشهر به نسبت دیگر نقاط چشمگیرتر است. کار تهیه سمنو غالبا با همیاری زنان فامیل و یا محله صورت می‌گیرد. عموما به این مراسم سمنو پزون می‌گویند.برپایی مجلس روضه حضرت زهرا(س) و ذکر دعا و نیایش در هنگام پخت سمنو متداول بوده، بسیاری از خانواده‌ها بنابر نذر خود همه ساله به پخت سمنو و تقسیم آن بین آشنایان و اهل محل مبادرت می‌ورزند. سمنو را از جوانه‌های گندم درست میکنند که خود در بین ایرانیان نشانه برکت و رزق و روزی است و یکی دیگر از مواد اصلی آن بادام است.
آداب و رسوم عزاداری ماه محرم در روستاهای فروان وکهن آباد (گرمسار)
فروان و کهن آباد از روستاهای بزرگ و مذهبی شهرستان گرمسار محسوب می شوند و مراسم مختلف مذهبی به ویژه آیین های ماه محرم و عزاداری سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) در مساجد و حسینیه های این دو روستا با شکوه فراوان برگزارمی شود. در اوایل ماه محرم چهره ی روستاهای مذکور با سیاهپوش شدن سردر مساجد، مدارس، حسینیه ها و سایر اماکن عمومی دگرگون می شود.از ابتدای ماه محرم مراسم عزاداری و روضه خوانی در مساجد و زینبیه ها به طور منظم برگزار می شود. پس از اتمام عزاداری و روضه خوانی در مساجد، مراسم سینه زنی و زنجیرزنی توسط هیات های عزاداری در محل حسینیه ها و خیابان های اصلی روستاهای کهن آباد و فروان تا حدود نیمه های شب ادامه می یابد. این مراسم در روزهای تاسوعا و عاشورا به اوج خود می رسد. در این روزها تمامی افراد منسوب به این دو روستا، در هر نقطه از کشور باشند، سعی می کنند در آیین های عزاداری روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی در روستای خود شرکت نمایند.دسته عزاداری، معادل هیأت است. امروزه در شهرها، هیأت های عزاداری تحت عناوین خاص به عزاداری می پردازند، ولی در روستاها هنوز شکل سنتی آن تا حدود زیادی حفظ شده و مجموعه عزاداران هر روستا، به دسته آن روستا معروف است. در سال هاي اخير مردم روستاي فروان، هيات عزاداران منتظران مهدي صاحب الزمان (عج) را تاسیس کرده اند و مردم کهن آباد نیز از سال های گذشته هیات عزاداری دوطفلان مسلم ، دسته عرب ها و … را شکل داده اند.
در روزهای تاسوعا و عاشورا، عزاداران معمولاً با پیراهن مشکی در دسته های عزاداری شرکت می کنند برخی از عزاداران نیز با بستن نوار سبز یا مشکی که بر روی آن عباراتی همچون”یا حسین”، “یا زهرا” و… نوشته شده است، در مراسم شرکت می کنند.
در طول برگزاری مراسم عزاداری ماه محرم ،به خصوص در دهه اول آن ، افرادی که نذر دارند معمولاً خروس یا گوسفندی را در جلو علم و هیات عزاداری قربانی می کنند. در روزهای تاسوعا و عاشورا ، عزاداری علاوه بر شب ها از اوایل صبح شروع می شود.
مراسم تاسوعا
اهالی روستای فروان در روز تاسوعا میزبان عزاداران روستای کهن آباد هستند. علاوه بر مردم این دو روستا ، جمعیت فراوانی از روستاها و شهرهای اطراف در مراسم عزاداری تاسوعا و عاشورا در روستاهای کهن آباد و فروان شرکت می کنند. بر اساس یک سنت قدیمی ، این مراسم از حدود سال ۱۳۳۵ و به شیوه سنتی در این دو روستا برگزار می شود.
عزاداری روز تاسوعا در فروان از اوایل صبح شروع می شود مردم با صدای سنج و طبل و نداي یا حسین کم کم در روبروی حسینیه جمع می شوند و دسته ی عزاداری شکل می گیرد. پس از جمع شدن اهالی، دسته عزاداری شامل سینه زنی و زنجیر زنی به سمت میدان امام حسین(ع) حرکت می نمایند. در پیشاپیش هیأت های عزاداری، علم هایی به نشانه علم حضرت عباس(ع) که با پارچه هایی به رنگ های مختلف تزیین شده اند، حرکت داده می شوند و دسته های عزاداری پشت سر علم قرار می گیرند ابتدا گروه سینه زنی و بعد از آن دسته زنجیرزنی و در انتهای هیأت، زنان حرکت می کنند. در طول مسیر ، عزاداران با آب، چای، شیر، نان محلی، کیک و … پذیرایی می شوند.در این روز اهالی کهن آباد نیز با تشکیل دسته و هیات عزاداری به سوی روستای فروان حرکت می نمایند. آنها ساعتی قبل از ظهر به ابتدای روستای فروان (میدان امام حسین) می رسند.
مراسم سلام
هنگامی که دو دسته یا هیأت عزاداری به هم می رسند ، علم های دو هیأت را روبروی هم قرار می دهند و یکی از بزرگترین علم ها را به علم هیأت مهمان نزدیک می کنند. پس از آن مراسم سلام برگزار می شود. مراسم سلام در روستای فروان معمولا در میدان امام حسین(ع) برگزار می شود. ابتدا یکی از نوحه خوانان روستای فروان با خواندن اشعار زیر به هیأت عزاداران روستای کهن آباد سلام می دهد:
السلام ای ذاکران نور عین / السلام ای نوحه خوانان حسین / السلام ای مردمان محترم / السلام ای صاحبان هم و غم/ آمدیم با گریه و شور و نوا / در عزای شاه دشت کربلا / این حسین یاور ندارد از وفا / بی کفن جسمش به دشت کربلا /جمع گشته این خلایق سر بسرمی زنند / بر سینه وگاهی به سراندر/ این ماتم به هم یاری کنیمدر / عزای کشتگان زاری کنیم / بار الها حرمت قبر رسول / این عزاداری ز ما بنما قبول
سپس یکی از نوحه خوانان روستای کهن آباد جواب سلام را با همان اشعار و با مختصری تغییر می دهد. به این ترتیب که به جای “السلام ای …” عبارت “صدعلیک ای…” را به کار می برد. پس از مراسم سلام، یکی از روحانیون که معمولاً روحانی روستای میزبان می باشد، درباره ی زندگی امام حسین(ع) و فلسفه قیام عاشورا سخنرانی می کند.
استقبال از هیأت روستای کهن آباد
بعد از سخنرانی دسته های عزاداری به سمت حسینیه ی روستای فروان حرکت می کنند. در این برنامه رسم است که هیأت عزاداری روستای فروان دوسوی خیابان مستقر می شوند و با خواندن عباراتی همچون ” از ما سلام یک سر این مجلس عزا را” و… از هیأت عزاداران کهن آباد استقبال می کنند.
ابتدا دسته ی عزاداری روستای کهن آباد و به دنبال آن دسته عزاداری روستای فروان به حرکت درمی آید و پس از آن زنان هستند که عزاداران را همراهی می کنند. سرعت حرکت هیأت ها به گونه ای تنظیم می شود که هنگام اذان ظهر به مسجد و حسینیه ی روستای فروان می رسند. در این هنگام با صدای اذان ظهر و برگزاری نماز جماعت، مراسم عزاداری روز تاسوعا به پایان می رسد و هیأت عزاداران روستای کهن آباد به صرف ناهار در منازل اهالی روستای فروان دعوت می شوند.
در سال های اخیر، مراسم عزاداری بعد از ظهر روز تاسوعا (شب عاشورا) در قالب هیأت عزاداری از محل حسینیه روستا تا گلزار شهدای روستا انجام می گیرد و عزاداران حسینی پس از این مراسم به زیارت قبور شهدا و درگذشتگان می روند. مراسم شب عاشورا نيز در مساجد و حسينيه های روستاها برگزار مي شود و مردم تا پاسي از شب به عزاداري و نوحه سرايي مي پردازند. يكي از مهمترين نوحه هاي اين شب “نوحه شب قتل” نام دارد كه شرح وقايع شب و روز عاشورا است:
امشب حسين سر مي دهد /عباس و اكبر مي دهد /شش ماهه اصغر ميدهد /هم عون و جعفر مي دهد /امشب حسين دلداري فرزند و خواهر مي دهد/فردا سر و دست و بدن در راه داور مي دهد/امشب شه دنيا و دين/با قلب مجروح و غمين/گويد به زين العابدين
باشد وداع آخرين/اي دل غمين حالم ببين/از جور قوم مشركين/فردا يقين شمر لعين/آبم ز خنجر مي دهد
مراسم روز عاشورا
در صبح روز عاشورا هیأت عزاداران روستای فروان در محل حسینیه ی روستا تجمع کرده و به سمت روستای کهن آباد حرکت می کنند. در طول مسیر نوحه های مختلفی درباره ی وقایع روز عاشورا خوانده می شود ساعتی قبل از ظهر، دسته عزاداری فروان به روستای کهن آباد می رسند. در محل چهارراه روستای یاد شده مراسم سلام همانند روز تاسوعا برگزار می شود، با این تفاوت که ابتدا یکی از نوحه خوانان روستای کهن آباد با نوایی حزن آلود، به هیات روستای فروان سلام می دهد و در جواب آن یکی از مداحان فروان جواب سلام را می دهد. با سخنرانی یکی از روحانیون و اجرای مراسم گهواره حضرت علی اصغر(ع) و نوحه خوانی به مناسبت شهادت امام حسین (ع)، مراسم ادامه می یابد. ابتدا هیات عزاداری روستای فروان و به دنبال آن هیات روستای کهن آباد به سمت حسینیه روستای کهن آباد حرکت می نمایند.
در طول مسیر ،علاوه بر حرکت گروه های سینه زنی، زنجیرزنی، سنگ زنی، گروه عرب ها، تعزیه های مختلفی همچون دو طفلان مسلم، کاروان اسرای کربلا و… نیز اجرا می شود. مراسم روز عاشورا نیز همانند روز تاسوعا تا هنگام اذان ظهر ادامه می یابد. با پخش نوای اذان، نماز ظهر عاشورا با شکوه خاصی در مسجد روستای کهن آباد برگزار می شود و پس از اقامه نماز، از عزاداران با صرف ناهار پذیرایی می شود.
شام غریبان
مراسم شام غریبان در شب یازدهم محرم در مساجد روستاها برگزار می شود این مراسم معمولاً با خاموش کردن روشنایی مسجد همراه است و هیأت عزاداری نیز در این شب از روشن کردن چراغ های روشنایی خودداری می کنند و در مراسم عزاداری در تاریکی و با روشن کردن شمع صورت می گیرد.
مراسمی که دربالاخواندیم نه تنها زیبا میباشند بلکه برای توریست های خارجی جذابیت خاصی دارند وبرنامه سفر خود راتنظیم میکنند تا دراین تاریخ ها دراین مراسم شرکت کنند.
.