کردها در ایران به پوشیدن لباس های رنگارنگ و چشم نواز شهره می باشند. در میان اقوام ایرانی یکی از قوم هایی که لباس های محلی بسیار زیبا، خلاقانه و البته رنگارنگی دارد کردها هستند که قطعا شما هم در عکس ها یا فیلم ها ترکیب رنگ فوق العاده لباس های محلی اقوام کرد کشور را دیده اید. قصد داریم شما را بیش از پیش با لباس های محلی مناطق کردنشین کشور خصوصاً کرمانشاه آشنا کنیم.
لباس محلی کرمانشاهی
پوشاک مردان و زنان کرد شامل تن‌پوش، سرپوش و پای‌افزار است. ساخت و کاربرد هریک از این اجزا، بسته به فصل، نوع کار و معیشت و مراسم و جشن‌ها با یکدیگر تفاوت دارد. هرچند پوشاک نواحی مختلف کردستان مانند اورامان، سقز، بانه، گروس، سنندج، مریوان و… متفاوت است، اما از نظر پوشش کامل بدن، همه با هم یکسان هستند. پیش از ورود پارچه، کفش‌های خارجی و سایر محصولات داخلی به کردستان، بیشتر پارچه‌ها و نیز پای‌افزار مورد نیاز توسط بافندگان و دوزندگان محلی بافته و ساخته میشد.از نظر بافت پارچه، منطقه سقز و از نظر ساخت پای‌افزار گیوه یا کلاش و کالی اورامانات و آبادی‌های پیرامون کوهستان شاهو مانند هجیج، نودشه و آبادی‌هاینوسود شهرستان پاوه چون میریه، خانه‌دره، مژگان، مزوی و وزلی از عمده‌ترین نواحی بافت و صدور پارچه و پای‌افزار در استان به شمار می‌رفتند. جولایی و بافت پارچه و انواع منسوجات مانند بوزو، برمال، جاجم، بره، پوشمین، موج، جوراب، دستکش، زنگال و کلاء به عنوان حرفه یا کار جنبی بخشی از آبادی نشینان مناطق مختلف کردستان محسوب میشد.
لباس محلی در این خطه یک هویت و جزء جدایی ناپذیر از فرهنگ این استان به حساب می‌آید که همچنان اصالت و هویت خود را حفظ کرده و این به دلیل نگرش مردم این خطه به این فرهنگ غنی است.
پوشاک زنان
پوشاک زن کرد از قسمتهای مختلفی تشکیل شده از جمله سربند، زیرپوش، پیراهن، پاپوش، نیم تنه، قبا، روپوش، شلوار که هرکدام دارای تعاریف مخصوص به خود است
این دستمالها را معمولا به کلاهی که گاهی شبیه عرق چین است می‌پیچند که ممکن است چندین ترک با بدون ترک یا ساده باشد ریشه‌های آن به وضع زیبایی در جلو و اطراف سر قرار می‌گیرد و گاهی زنان جوان و نوعروسان از کلاهک یا عرقچین منجوق دوزی شده استفاده میکنند.
رداپوش زنان چادری است از پارچه ابریشمی به درازای دومتر و عرضی کمتر که معمولا آن را به درازا در پشت می‌افکنند و دو گوشه بالایی آن را به جلو آورده پیش روی سینه گره می‌زنند قبای زنان کرد در این منطقه بلند است که رویه آن مخمل الوان و آستر آن گلدار است.
سربند: سربند زنان کرد این استان پرپشت است و از چندین دستمال کلاغی ریشه‌دار تشکیل میشود. گاه نیز بانوان کرد به ویژه دختران و نوعروسان به جای سربند، از کلاهک یا عرقچین منجوق‌دوزی شده استفاده میکنند.زیرپوش: زیر پیراهن زنان کرد این منطقه ساده و بلند است و تا پشت پا می‌رسد.
پیراهن: پیراهن زنان کرد بلند و گشاد است و معمولاً آن را از پارچه‌های گلدار تهیه میکنند.
کلنجه: کلنجه یکی از پوشاک زیبای بومی و مورد علاقه زنان کرد این استان است؛ زیرا علاوه بر رنگ، با برش و وضع تزیین خاص خود، به زنان امکان استفاده از زیورهای گوناگون را می‌دهد.
قبا: مانند پیراهن تمام قد و بلند است و تا پشت پا می‌رسد. رویه‌اش اغلب از مخمل الوان تهیه میشود.
روپوش: چادری از پارچه ابریشمی مشکی رنگ است و معمولاً آن را از درازا بر پشت و گردن می‌اندازند و دو گوشه بالایی آن را جلو آورده و روی سینه گره می‌زنند.
جافی: شلواری ماند شلوار مردان است. این شلوار را زنان کرد به ویژه زنان روستایی هنگام کار می‌پوشند. در سایر مواقع زنان شلواری گشاد از جنس حریر به پا میکنند.
پوشاک مردان
عرقچین: عرقچین نوعی کلاه است که بانوان کرد آن را از نخ یا ابریشم می‌بافند. برخی از مردان از عرقچین و برخی دیگر از کلاه مخروطی شکل پارچه‌ای استفاده میکنند.
سر بند: مردان کرد به دور عرقچین یا کلاه مخروطی خود، دستمال‌های متعددی می‌پیچند. بعضی از این دستمالها به رنگ‌های روشن و گلدار است.
کرواسی فقیانه: پیراهنی است با آستین‌های بلند که به فقیانه معروف است.
سخمه: بر روی پیراهن پوشیده میشود جلوی آن کاملاً باز و دکمه‌دار است.
قبا: پوشش تمام قدی است که بر روی سخمه می‌پوشند.
شال: شال کمر را از پارچه‌های نرم و محکم انتخاب میکنند و به دو صورت ساده یا قلابی چپ و راست می‌بندند.
سلته: نیم تنة آستین‌داری است. در قسمت داخل آن دو جیب می‌دوزند و مانند کت و روپوش از آن استفاده میکنند.
جافی: شلواری است که به سبب راحتی امروزه در اکثر نقاط ایران رایج است. این نوع شلوار از مچ پا تنگ و به طرف بالا فراخ‌تر و با بندی در کمر بسته میشود.
پاپوش: اعیان و اشراف و سواره ایل از گیوه ملکی و زیره گامیشی (گاومیشی) و در صورت دسترسی در تابستان از کلاش اورامی استفاده میکنند.
کپنک: در زمستان‌ها به جای پالتو از کپنگ استفاده میشود. این لباس از نمد مرغوب و عالی تهیه میشود.
جوراب: جوراب مردان کرد از پشم‌های الوان بافته میشود.
زیورآلات سنتی کوردها
زنان به طور سنتی همراه با لباس محلی خود زیورآلات ساخت صنعتگران محلی را استفاده می‌کردند. جنس این زیورها عموما از آلیاژهای برنج و ورشو بوده است، اما گاهی بعضی از قطعات آنها از مس ساخته میشد. به دلیل هزینهٔ بالای ساخت، سختی کار و مشکل رقابت با زیورآلات وارداتی، امروزه این اشیا کمتر از پیش ساخته می‌شوند اما هنوز می‌توان آنها را در بازارهای قدیمی یافت. برخی از زنان کورد هنوز از چنین زیورآلاتی استفاده میکنند.
سوغات کرمانشاه
بسیاری از ما وقتی حرف از سوغات کرمانشاه می شود خیلی زود به یاد شیرینی برنجی و نان خرمایی می افتیم! کرمانشاه علاوه بر این سوغاتی های خوشمزه صنایع دستی متنوع و زیبایی دارد که قطعا می تواند به عنوان یادگاری از این شهر و یا به عنوان سوغات مورد توجه شما قرار بگیرد. پس با ما در اصفهان تور همراه باشید تا نگاهی به سوغات و صنایع دستی کرمانشاه بیندازیم.
شیرینی برنجی
شاید با خودتان بگویید که شیرینی برنجی را می‌توان از هر قنادی در هر شهری پیدا کرد. مطمئناً همین‌طور است. شیرینی برنجی در تمام قنادی‌های ایران پیدا میشود؛ اما این مسئله چیزی از ارزش و اعتبار شیرینی برنجی کرمانشاه کم نمی‌کند. شاید زیره در خیلی از نقاط جهان کشت داده شود؛ اما زیره ی کرمان چیز دیگری است. این مسئله در مورد شیرینی برنجی‌های کرمانشاه نیز صدق می‌کند. اگر از این شیرینی برنجی امتحان کنید خواهید فهمید که عطر و طعمش زمین تا آسمان با سایر شیرینی برنجی‌هایی که در عمرتان خوردید متفاوت است. یک جعبه شیرینی برنجی کرمانشاهی بی‌شک مناسب‌ترین سوغات برای عزیزانتان خواهد بود. چای عصرانه در کنار شیرینی برنجی کرمانشاه صفای دیگری دارد.
نان خرمایی
یکی دیگر از شیرینی‌های کرمانشاه نان خرمایی‌های معروفش است. در کرمانشاه اکثر کارگاه‌های نان برنجی پزی به پخت نان خرمایی هم مشغول‌اند. این سوغات لذیذ کرمانشاهی با موادی از قبیل آرد، روغن حیوانی؛ ماست، انواع مغزها و خرما تهیه میشود. جالب است بدانید که مردم محلی در این منطقه نان خرمایی را خانقی می‌نامند. اگر به دنبال نان خرمایی فرد اعلا می‌گردید نشان خانقی را از مردم کرمانشاه بگیرید؛ چراکه این نام بسیار جاافتاده‌تر و مرسوم‌تر است.
کلاله
کلاله نوعی نان سنتی استان کرمانشاه است که در کردستان و ایلام نیز تهیه میشود در پخت این نان خوش طعم محلی از نوعی سبزی محلی استفاده میشود و آن را روی ساجی پخت یا در روغن سرخ میکنند .
بژی
این شیرینی ماندگار از سوغات خوشمزه کرمانشاهی است.این شیرینی به دلیل آن که دیر فاسد میشود برای مسافرت های طولانی بسیار مناسب از بژی در لغت کردی به معنای “زندگی کردن ” است. کاربرد این نام برای این شیرینی این است که میگویند از این شیرینی بخور تا نمیری!
نان شکری
با امتحان این شیرینی یک خاطره و تجربه ماندگار از استان کرمانشاه را به ارمغان خواهید داشت بی شک بعد از تجربه طعم لذیذ این شیرینی از این استان با خاطره خوشمزه یاد میکنید.
نان کاک کرمانشاه
یوخه نام دیگر نان کاک کرمانشاهی است که در نواحی دیگری از ایران همچون شیراز هم تهیه میشود. یوخه از خمیرهای بسیار نازکی که روی هم تا خورده‌اند تهیه میشود و به خاطر وجود آرد گندم، روغن حیوانی و شکر در ترکیبش بسیار مقوی و انرژی‌زا است. نان کاک کرمانشاهی که با پودر قند، پودر پسته و یا خلال بادام تزئین میشود می‌تواند جایگزین مناسبی برای قند در کنار چای باشد. این سوغات خاص کرمانشاهی در طی هفتمین اجلاس سراسری شورای سیاست‌گذاری ثبت آثار معنوی کشور، به فهرست میراث معنوی ایرانیان افزوده شد.
روغن حیوانی
یکی دیگر از سوغات معروف کرمانشاهی روغن حیوانی یا به گویش محلی رون دان است. این فراورده‌ی مقوی و بی‌ضرر از شیر گاو یا گوسفند گرفته میشود. شاید بدانید که یکی از مهم‌ترین دلایل باکیفیت یا بی‌کیفیت شدن یک محصولات دامی علوفه ایست که دام پیش از دوران شیردهی مصرف می‌کند. دام‌های کرمانشاه به دلیل تغذیه از مراتع و دشت‌هایی با علوفه‌ی مرغوب تولیدات مرغوب‌تری هم دارند. به همین علت روغن حیوانی کرمانشاه هیچ بو و طعم بد و زننده‌ای ندارد و برخلاف آن بسیار خوش عطر و لذیذ است. روغنی که از شیر گرفته میشود به دلیل دارا بودن تمام خواص شیر بسیار مفید و مقوی است. مراحل روغن‌گیری در کرمانشاه به این صورت است که ابتدا شیر دام را به ماست تبدیل کرده و از آن دوغ تولید میکنند سپس روغن نهایی از دوغ گرفته میشود. مطمئن باشید که یک شیشه روغن فرد اعلای کرمانشاهی سوغات بسیار مناسبی برای خانواده‌تان است.
صنایع‌دستی
قالی‌بافی، گلیم‌بافی، جاجیم‌بافی، موج بافی و گیوه‌بافی از صنایع‌دستی معروف کرمانشاه هستند؛ اما در این میان موج بافی به سبب اینکه تنها در این منطقه رونق دارد از سایر هنرهای دستی کرمانشاه شهرت بیشتری در بین گردشگران پیدا کرده است. موج بافی نوعی پارچه‌ی ابریشمی است که با طرح‌هایی از قبیل شطرنجی، کشکولی و چهارخانه بافته میشود. این پارچه‌ها به عنوان زیرانداز، روانداز، سجاده و رو کرسی کاربرد دارند. بافت نرم و سبک این پارچه شما را برای جابجایی به دردسر نمی‌اندازد و می‌تواند سوغات مناسبی برای خانم‌ها باشد.
صنایع دستی این دیار عبارت اند از :
چرم سازی کرمانشاه
صنعت چرم سازی اغلب در مناطقی رشد می کند که دام و احشام فراوان داشته باشد. کرمانشاه به خاطر شرایط اقلیمی از گذشته محل پرورش دام های فراوان بوده و به همین دلیل این شهر یکی از مراکز مهم تولید چرم مرغوب ایران بوده است.
چرم سازی هنری ارزشمند است که در زمینه صنایع دستی کاربردهای فراوان دارد. آنقدر در گذشته این هنر پررنگ بوده که در کرمانشاه بازاری با نام سراجی وجوداشته است.
در کرمانشاه در حدود ۱۰۰ کارگاه چرم سازی وجود دارد که بسیاری از آن ها توسط بزرگان و پیشکسوتان این هنر اداره می شود.
به طور کلی از دو روش برای عمل آوری چرم خام استفاده می شود؛ یکی برای پوست گاو و دیگری برای پوست گوسفند که با استفاده از نمک و زاج سفید، انجام می شود و به آن “چرم زاغی” می گویند.
برای دستیابی به چرمی مرغوب فرآیندهایی طولانی و اساسی صورت می گیرد که همگی نیاز به تبحر و مهارت خاصی دارد.
مراحل تولید چرم عبارتند از: “خام را آب زدن” ، “آهک زدن و عورامکاری”، ” متورم کردن”، ” نمک پاشیدن”، ” مازوکاری”، ” کاشیکاری”، ” رنگ ریختن “، ” صیغلزنی”.
گیوه کرمانشاه
بی شک شما تا به امروز گیوه های بسیاری را دیده اید ، بسیاری از قدیمی ها که همچنان گیوه را به خاطر دوام، سبکی و… دیگر پاپوش ها ترجیح می دهند.
این پاپوش تابستانی بسیار راحت و سبک است و می توان در پیاده روی های طولانی آن استفاده کرد. برای تولید گیوه از از نخ قالی، نخ ابریشم و برای کف آن از پلاستیک استفاده می شود و تمام مراحل تولید به صورت کالا دستی انجام می شود.
تولید گیوه دراستان های فارس، چهارمحال بختیاری، کرمانشاه، اصفهان، همدان و مرکزی… رواج دارد.
در کرمانشاه، هنرمندان گیوه باف، پنج نوع گیوه تولید می کنند:
“گیوه زیرپارچه ای”، “گیوه تخت آجیده”، “گیوه تخت چرمی”، “گیوه تخت لاستیکی” و “گیوه رویه ابریشمی”
موج بافی کرمانشاه
موج یا رختخواب پیچ نوعی پارچه از پشم است و موج بافی یکی از صنایع دستی زیبای کرمانشاه می باشد که از آن به عنوان روانداز، سجاده، رختخواب پیچ، رو کرسی، پرده و… استفاده می شود. طرح این بافته ها بیشتر چهارخانه، سیاه و سفید، تخت قرمز، شطرنجی و کشکولی است.
موج بافی امروز رونق گذشته را ندارد و تنها به صورت سفارشی بافته می شود. در #سفر به کرمانشاه خرید این نوع دست بافته ها باعث رونق دورباره این هنر می شود.
برخی از کارگاه های موج بافی را می توان در اورامانات با موج های رنگین کمانی و جوانرود کرمانشاه وجود دارند.
چیغ بافی کرمانشاه
چیغ نوعی حصیر در حدود ۱۵۰سانتی متری است که بیشتر مورد استفاده عشایر این منطقه است. در چیغ بافی برروی حصیر نقش هایی را با پشم می اندازند. عشایر از این بافته ها برای تقسیم بندی سیاه چادر ها و محافظت از آن استفاده می کنند.
پرده بافی
روستاییان و عشایر این منطقه با دستگاه های موج بافی، پرده هایی نخی می بافند که یکی از قدیمی ترین صنایع دستی کرمانشاه محسوب می شود. این نساجی ها را با پرس و جو از اهالی می توانید در کرمانشاه بیابید و دست بافته هایی زیبا را به عنوان سوغات از بافنده ها خریداری کنید.
قالی بافی
قالی بافی یکی از هنرهای ارزنده ایرانی است که در شهرهای مختلف ایران با طرح های مخصوص آن شهر بافته می شود. در کرمانشاه زنان قالی باف در مناطق روستایی و عشایری قالی هایی زیبا را با نقشه ها و طرح های بومی و بیشتر برای مصرف خود می بافند. در تمامی نواحی کرمانشاه، پرز قالی بلند و به اصلاح پرگوشت با نخ پشم هایی با رنگ های گیاهی است و از دارهای عمودی برای بافت قالی استفاده می شود.
در میان قالی بافان کرمانشاهی واژه “گل” را بسیار خواهید شنید، این واژه به معنای “نقش” به کار می رود.
در میان نقش های مختلف قالی، نقش ” بازو بندي” نقشی بومی استکه تا به امروز بازار خود را د رمیان مردم حفظ کرده است.
ار نقوش مختلف می توان به نقشه دار گل، بازوبندي سماوري، عبداللهي، اكبرآبادي، حسين آبادي، كيوناني (تخت جمشید یا خانم باف) اشاره کرد. البته همه این نقش ها، مجموعه ای خرده نقش ها هستند که قالی به این زیبایی را به وجود می آورند. خرده نقش ها مانند:
ماسي (به معني ماهي)، ملوچك (گنجشك)، پنجه، حوض، )، ماهي، چراغ، ماه، خرس، قلاب، بازوبند، دارگل، بال، نان، ماه، شال، سماور، مسجد، پنجره، گل مرواريد، گل زنگوله، گل جقه، پرچم، ، بازو (وردنه)، شمامه (دستنبو).
قالی هایی با نقش های غیر بومی در میان قالی های کرمانشاهی راه پیدا کرده اند که متعلق به همسایه های این منطقه است چون نقشه عشوند (متعلق به نهاوند)، جوزان ( متعلق به ملایر)، بُرچِلو (متعلق به اراک )، ماهی (بیجار) و ماهی درهم (کردستان).
گلیم بافی
گلیم بافی از دیگر هنرها و صنایع دستی این خطه است که توسط کارگاه های خانگی و بسشتر در هرسین کرمانشاه تولید می شود.
نقوش گلیم های کرمانشاه عبارتند ازچشمه نظامی، و نقوش ترکیبی درخت و لانه گنجشک، مرغابی، مار، عروسک، قیچی، خطوط افقی، عمودی، نقش قرقره راه راه، پنجه گربه، قاچ خربزه، گل مشرفی، گل ترمه و سوزنی.
جاجیم بافی
جاجیم دست بافته هایی از پشم است که به عنوان بالاپوشی گرم استفاده می شود و بیشتر در خانواده های عشایری و روستایی بافته می شود. جاجیم به گلیم بسیار شباهت دارد با این تفاوت که جاجیم را در چهارتخته بافته و سپس آن ها را به هم دوخته و وصل می کنند. بسیاری از خانواده های روستایی جاجیم را به عنوان جهیزیه یا هدیه به عروسان می دهند. مرغوبترین جاجیم این منطقه را از اورامانات و ثلاث می توان تهیه کرد.
دیگر سوغات کرمانشاه
سوغات و صنایع دیگر نیز در گوشه و کنار این شهر خواهید دید که حاصل تلاش مردان و زنان سخت کوش کرد این دیار است. این صنایع مشتریان خاص خود را دارد که برخی به بهانه خرید آن به کرمانشاه می آیند.
تولید انواع آلات موسیقی چون دف که کردها مهارت ویژه ای در نواختن آن دارند، سه تار، تنبور و دیوان
یکی دیگر از صنایعی که حتما در بازار چشمتان به آن می خورد، جانماز و تسبیح کرمانشاه است که در رنگ ها و سایزهای مختلف و به شیوه های متفاوت بافته می شود.
.