جاذبه های گردشگری دزفول
دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور
با نام قبلی مجتمع آموزش عالی جندی‌شاپور، دانشگاه صنعتی در شمال شهرستان دزفول است.
این مجتمع آموزشی که تأسیس آن از سال ۱۳۵۱ هجری خورشیدی آغاز شد، از سال ۱۳۵۸ و در چهار زمینهٔ مهندسی، علوم، کشاورزی و پزشکی دانشجو پذیرفت. در سال ۱۳۸۸ نام این مجتمع به دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور تغییر داده شد.
دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور دزفول در حال حاضر دارای ۱۶ گرایش فنی است که در این دانشگاه تدریس می‌شود و بیش از دو هزار دانشجو در آن مشغول به‌تحصیل هستند. در این دانشگاه، دانشجویان در رشته‌های مهندسی شیمی (گرایش صنایع غذایی)، مهندسی مکانیک (گرایش حرارت و سیالات و طراحی جامدات)، مهندسی کامپیوتر (نرم افزار)، مهندسی برق (الکترونیک، قدرت و کنترل)، مهندسی عمران (سازه، آب و نقشه‌برداری)، مهندسی معماری، ریاضی (ریاضیات و کاربردها)، شیمی (آفت‌کش)، مرمت و احیای بناهای تاریخی و در مقطع کارشناسی ارشد در رشته‌های مهندسی مکانیک (تبدیل انرژی)، مهندسی عمران (رودخانه) و مهندسی معماری تحصیل می‌کنند. با توجه به‌چارت مصوب دانشگاه بزودی این دانشگاه اقدام به‌پذیرش دانشجو در رشته‌های مختلف مهندسی در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد خواهد کرد.
این مجتمع آموزشی در سال ۱۳۸۸ از مجتمع آموزش عالی جندی‌شاپور به دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور ارتقا یافت و هم‌اکنون در این دانشگاه ۱۱ گرایش فنی تدریس می‌شود و بیش از دو هزار دانشجو در آن مشغول به‌تحصیل هستند. همچنین درراستای گسترش دانشگاه حدوداً ۸۰ هکتار از اراضی مورد نیاز دانشگاه، به‌آن واگذار شد.
مسجد جامع دزفول
اولین و قدیمی‌ترین مسجدی که در دزفول ساخته شده است ٬جامع است که در مرکز شهرستان دزفول٬در خیابان امام خمینی قرار دارد. ساخت این مسجد که به سبک معماری دوره ساسانی است ٬بین قرنهای سوم و چهارم هجری قمری صورت گرفته است. البته اختلاف نظراتی وجود دارد و برخی مأخذها تاریخ ساخت مسجد جامع دزفول را سده هفتم هجری قمری می‌دانند.
درکتاب «یادگارهای خوزستان» نوشته ایرج افشار آمده که این مسجد در سدهٔ ۷ و ۱۲ بازسازی شده و ایوان شرقی آن از بناهای دوران صفویه است که در سال ۱۱۱۰ ه.ق بنا شده است؛ و سردر و گلدسته‌های آن از قرن ۱۲ است و درساختن این بنا از شیوه معماری کاخ ایوان کرخه استفاده شده است.مرحوم “سید محمد علی امام” اتاق شرق مسجد جامع را قدیمی‌ترین قسمت مسجد نوشته است که به آن ” غریب خانه ” هم می‌گویند.
مسجد جامع در گذر زمان از ابتدای احداث همواره در کانون توجهات بوده و به دلیل اهمیتی که داشته در دوره‌های مختلف بازسازی و مرمت شده است. از روی سنگ نوشته‌هایی که در مسجد موجود است آخرین مرمت‌های این مسجد در دوره‌های صفویه و قاجاریه بوده، از جمله بر روی یکی از سنگ‌ها، تاریخ تعمیر، مقارن با پادشاهی شاه سلطان حسین صفوی است و به همین خاطر رنگ‌های آبی و فیروزه و کاشی‌های آبی که شاخصه معماری آن دوران است در بخش‌هایی از مسجد دیده می‌شود؛ یا بر روی یکی از کاشی‌ها تاریخ ۱۲۵۳ یعنی در زمان محمد شاه قاجار ذکر شده است. از دیگر دلایل قدمت بالای مسجد، سبک معماری آن است که الگو گرفته از معماری کاخ ایوان کرخه و معماری دوره ساسانی است.
بنای مسجد در یک طبقه ساخته شده و دارای صحنی بزرگ است. کالبد اصلی بنا در جبهه جنوبی آن، که هسته اولیه مسجد است، سنگی می‌باشد. دیوارهای مسجد بسیار قطور و شبستان آن ایستادگی خود را از ۲۰ ستون سنگی می‌گیرد که در وسط شبستان مسجد قرار داشته و جای شمعدان در آن تعبیه شده است. مصالح به کار رفته در دیوارها عمدتاً آجر و در ستون‌ها، سنگ‌های چهار تراش است و از ملات ماسه و آهک جهت ساخت دیوارهای و ستون‌های باربر استفاده شده است. محراب مسجد در وسط شبستان واقع است که دارای گچبری‌های زیبایی است. در مجاورت محراب منبری سنگی با ده پله قرار دارد که در دو طرف آن گلدسته‌های کوچک و سفید رنگی قامت افراشته‌اند. ایوان مسجد که در وسط واقع شده، در دو طرف خود، گلدسته‌هایی به ارتفاع ۱۵ متر دارد که شکوه معماری اسلامی و ایرانی آن را به رخ می‌کشد و با کاشیکاری‌های زیبایی مزین شده است. در گذشته بانگ مؤذن مسجد از این گلدسته‌ها نمازگزاران را به به راز و نیاز فرا می‌خوانده است. نوع سقف‌های مسجد سنتی و تلفیقی از طاق، تویزها، کلمبوها و طاق گهواره‌ای است و سقف ایوان اصلی بنا با کاربندی و آجرهای رنگی جدا و ۴ تیپ متنوع دارد. سقف ایوان‌های مسجد نیز گنبدی شکل و از آجر هستند. از دیگر بخش‌های مسجد جامع دزفول، شوادانی عمیق با مساحت ۲۰۰ متر است که دارای ۲۵ پله و اتاق‌های کوچکی در وسط پلکان است که درب نداشته و در اصلاح به آنها کت گفته می‌شود. برای تهویه هوای شوادان مسجد دو روزنه وجود دارد که از ویژگی‌های معماری دزفول در بناهای تاریخی و بافت قدیم دزفول می‌باشد که در دزفولی آنها را «دریزه» می‌نامند. درب ورودی شوادان مسجد در صحن اصلی آن قرار داشته و از قدیم برای استراحت نمازگزاران در تابستان‌های گرم خوزستان مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
بازار کهنه دزفول
در گذشته مهمترین مراکز خدماتی دزفول مجاور محله قلعه قرار داشته‌است و چنان‌که در سفرنامه‌ها آمده‌است بازار به صورت میدان بوده‌است که همه معاملات در آن انجام می‌گرفته‌است.
این مراکز خدمات شهری از طرفی مجاور مسجد جامع و از طرف دیگر به دو سرْمیدان ختم می‌شود. بازار در مرتفع‌ترین شیب شهر بنا شده‌است و امتداد گذرهای محلات به بازار ختم می‌شود. مراکز محلات و گذرهای اصلی بازار شهر بر اساس توپوگرافی زمین شکل گرفته‌اند و حرکت پیاده از طریق گذرها همگی به بازار ختم می‌شود. قدیمی‌ترین بنای موجود در بازار دزفول مقبره شیخ اسماعیل قصری است که وفات او در سال ۵۵۵ هجری شمسی ذکر گردیده‌است. اما دو دوره‌های اخیر به طور کامل بازسازی شده‌است.
چهار راسته موازی، بازار قدیم دزفول را تشکیل می‌دهند، که هریک مخصوص صنف خاصی بوده‌است؛
بازار آهنگران
بازار بزازان
بازار خرده فروشان
بازار خراطان
در مجاورت مسجد جامع و در جهت حرکت مشرق به مغرب به طرف دروازه شوشتری چندین کاروانسرای قدیمی وجود داشته‌است که متأسفانه به جز یکی دو بنای نیمه مخروبه بقیه از بین رفته‌اند.
انواع صنایع دستی از قبیل خراطی (شامل ساخت شمعدانی و قلیان و…) کپو و کرتله بافی، گلیم بافی، سجاده بافی، ورشو سازی و نمدمالی در بازار قدیم دزفول دیده می‌شود.
کاروانسرای بازار
کاروانسرای زیبایی موسوم به کاروانسرای بازار در میان این بازار خودنمایی می‌کند که حال و هوای داد و ستد در دوران گذشته را تداعی می‌کند. بازار قدیم در مرکز شهر دزفول قرار دارد و در حال حاضر نیز به عنوان یکی از مراکز اصلی تجارت شهر فعال است. وجود شغلها و راسته‌های قدیمی با شکل خاص معماری مغازه‌ها و فروش برخی صنایع دستی معروف دزفول در این بازار موجب استقبال ویژه گردشگران می‌شود.
آرامگاه یعقوب لیث صفاری
آرامگاه یعقوب لیث صفاری با گنبد مخروطی شکل دندانه‌دار در قسمت شمال‌شرقی روستای شاه‌آباد در ۱۰ کیلومتری جاده دزفول به شوشتر در استان خوزستان، در میان یکی از مهمترین محوطه‌های تاریخی ایران یعنی خرابه‌های شهر جندی شاپور قرار دارد، وجود گورستانی با سنگ قبرهای باستانی در اطراف مقبره گواهی بر قدمت این اثر دارد. گنبد مخروطی شکل آرامگاه از بهترین نوع گنبدهای مخروطی واقع در خوزستان است. جلال و زیبایی نمای گنبد از دور کاملا جلوه‌گر این است که روزی این بقعه برای شخصی بزرگ بنا شده است. بنای آرامگاه از یک ورودی برخوردار است و سطح داخلی آرامگاه را از سطح بیرونی آن جدا می‌کند. سازه اصلی بنا خشت خام است و نقوش برجسته و ملات گچ و خاک دارد.
شاید فکر می‌کنید اینجا آرامگاه یک آدم نه چندان معروف یا شاید شخصیتی که چندان تاثیرگذار نبوده است، ولی عجیب از اینکه، اینجا نمای داخلی همان گنبد مخروطی شکل زیبا یعنی آرامگاه یعقوب لیث صفاری، یکی از بزرگمردان تاریخ ایران است که در زمان حکومت خود نقش و تأثیر به‌سزایی دربازسازی فرهنگ و زبان پارسی داشته است. برخلاف نمای بیرونی بقعه که از گذشتگان به زیبایی به یادگار مانده، درون آرامگاه دون شأن پادشاهی ایرانی است که نام نیکی در تاریخ این مرز و بوم از خود به جای گذاشته است. متأسفانه آرامگاه وضعیت مناسبی ندارد و در ضریح آهنی مقبره از چوب صندوق میوه برای اتصال بخش‌های مختلف استفاده شده است و روی دیوار قدیمی آرامگاه میخ‌های زنگ زده، سیم‌های کج و معوج، تارعنکبوت‌هایی با گستره‌ی زیاد، موکت‌های رنگ و رو رفته و محوطه‌سازی نامناسب به نحو نازیبایی جلب توجه می‌کند، ولی هیچ کدام از این مطالب از بزرگی این شخصیت مهم و تأثیرگذار در تاریخ ایران نمی‌کاهد.
قدمت تاریخی آرامگاه یعقوب لیث صفاری به دوره‌ی سلجوقی تا قاجار می‌رسد و با توجه به مرمت‌های مختلف قدیمی‌ترین قسمت آن مربوط به دوره‌ی سلجوقی است. بنا به گفته‌ی مردم محلی حدود چندین دهه پیش روی دیوار گنبد کتیبه‌ای با خط عربی قدیم وجود داشته و روی آن اسم یعقوب لیث سردار بزرگ به وضوح نوشته شده بود که بعدها توسط عده‌ای با اسپری مشکی پوشیده شده است. وجود تندیس بزرگی از این شهریار ایرانی که سوار بر اسب می‌تازد و در بخش غربی شهر دزفول از مسیر اندیمشک به دزفول نصب شده، مهر تأییدی بر وجود آرامگاه یعقوب لیث است و البته شواهد و اسناد تاریخی بر این حقیقت دلالت دارد.
آشنایی با حمام کرناسیان(موزه مردم شناسی) دزفول
این حمام که علاوه بر کرناسیان به نام هایی چون حمام نو یا حمام حاج نصیر نیز معروف است و معمار آن ˈاستاد معزی ˈ است.
نامگذاری حمام به این دلیل بوده که محله کرناسیون در ابتدا محل اسکان عشایری بوده که از کوه های کرناس در شمال شهرستان دزفول به این منطقه کوچ می کردند که با گسترش شهر و توسعه شهرنشینی به محلی برای اسکان ثابت آنها مبدل شده و همین دلیلِ نامگذاری این محله می باشد.
این بنا با مساحتی حدود ۸۸۰ متر مربع دارای سردری کوچک و زیبا با تزئینات ساده آجرکاری می باشد .بنای حمام به دو قسمت زنانه و مردانه قابل تفکیک بوده که هرکدام از فضاهایی به نامهای دالان ورودی، سربینه،گرمخانه و… تشکیل شده است. میاندر راهروی ارتباطی بین فضای سرد (سربینه) و فضای گرم ( گرمخانه) می باشد که هم باعث جلوگیری از به هدر رفتن گرمای موجود در گرمخانه می شده و هم از ورود مستقیم افراد به فضای بیرون و مواجه شدن با هوای سرد جلوگیری می کرده است. عبور و مرور در قسمت زنانه (جهت ایجاد محرمیت) از پشت بام و از طریق پلکانی صورت می گرفته است که ورودی آن در کوچه مجاور بوده است.
مرمت این بنا از سال ۸۲ آغاز شد و در سال ۱۳۸۵ به موزه مردم شناسی دزفول تبدیل گردید
نحوه تامین آب مصرفی حمام، چاه موجود در کنار بنا می باشد که به وسیله حفره های قنات مانندی به آب رودخانه متصل شده و پس از آن به وسیله چرخ چاهی که باحرکت یک چهارپا(گاو) به گردش در می آمده آب را بالا می کشیدند. سپس آب از راه کانالهایی تنبوشه ای (سفالی) به مخازن آب حمام هدایت شده است. گاوچاه حمام شامل دو دهلیز با شیب حدود ۳۰ درجه و طول تقریبی ۸ متر و با پوشش طاق آجری بوده است که کارگر و چهارپا را از گزند آفتاب و باران ایمن نگه می داشته است تا جهت تامین آب مصرفی حمام در بیشتر ساعات روز به کار بپردازد
حمام کرناسیان و موزه مردم شناسی از جمله جاذبه های گردشگری دزفول بوده که در تمام طول سال به ویژه ایام نوروز پذیرای گردشگران و علاقه مندان به تاریخ ، آداب و رسوم مردم دزفول است.
پل قدیم دزفول
پل قدیم دزفول مهمترین اثر تاریخی شهر دزفول است که دو منطقه شرقی و غربی را به هم وصل می‌کند، در حقیقت یکی از راه‌های رابط منطقه جندی شاپور و سرزمین بین‌النهرین بوده که به دستور شاپور اول ساسانی پس از پیروزی بر «والرین» امپراتور روم و با به‌کارگیری اسرای رومی در سال ۲۶۳ میلادی ساخته شده است و هنوز با گذشت نزدیک به ۱۸ قرن از احداث آن و با وجود تغییر و تحولات مختلفی که در طول عمر خود داشته، هنوز به شکل تقریبی اولیه‌اش، به یادگار مانده و زینت بخش و مایه افتخار این گوشه از سرزمین ما شده است. همانطور که در ابتدای مقاله اشاره شد، نام شهر دزفول (دژپل) به سبب وجود چنین بنای با شکوهی است. پل قدیم دزفول به دلیل اهمیت ارتباطی خود، در روزگاران گذشته در دوره‌های گوناگون از جمله دیلمی، صفوی، قاجار و پهلوی تعمیر و بازسازی شده است. پل تاریخی دزفول با گذشته سالیان دراز همچنان پابرجاست و به عنوان قدیمی‌ترین پل استوار جهان شناخته می‌شود. این پل به شماره ۸۴ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و با توجه به قدمت و اثر بخشی آن، می‌تواند یکی از آثاری باشد که در فهرست میراث جهانی نیز به ثبت برسد.
سازه های آبی دزفول
نخستین آسیاب آبی دزفول در دوره ساسانی بنا شده که استفاده از آنها برای آرد کردن گندم در دوران قاجاریه و پهلوی نیز استمرار داشته و اقتصاد این شهر را رونق بخشیده بود.
تعداد آسیاب های آبی دزفول بین ۵۰ تا ۶۰ حلقه می باشند که برخی از این آسیاب ها در بستر رودخانه دز و در مجاورت پل قدیم ، پل شریعتی ، و برخی در محدوده ‘علی کله’ دزفول واقع شده اند که به دلیل طغیان رودخانه و قرار گرفتن در مسیر جاده ساحلی برخی از آنها تخریب شد به گونه ای که هم اکنون تنها حدود ۲۰ حلقه از این آسیاب ها باقی مانده است.
نخستین آسیاب آبی دزفول همزمان با ساخت پل باستانی دزفول یک هزار و ۷۰۰ سال پیش در دوران ساسانی و با توجه به نیاز مردم در بستر رودخانه دز ساخته شد.
بسیاری از این آسیاب ها تا اوایل دوره پهلوی دوم فعال بوده و نیاز مردم برای تامین آرد را برطرف می کرد اما با ساخت کارخانه آرد این آسیاب ها جایگاه اولیه خود را از دست دادند.
قرارگیری موزه آب دزفول ( مجموعه آسیاب ها) در بستر رودخانه دز در مجاورت جاده ساحلی و پارک ساحلی رعنا، و پل قدیم دزفول، این مجموعه را به یکی از جاذبه های گردشگری دزفول تبدیل کرده است.
مجموعه آسیاب های آبی دزفول با شماره ۳۹۸۴ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
شهر دزفول در شمال خوزستان بیش از ۲۰۰ هکتار بافت آجری دارد.
بافت تاریخی دزفول در برگیرنده بناهای ارزشمند آجری با معماری زیبا و منحصر به فرد است.
آرامگاه شاه رکن الدین
این مقبره در دزفول محله صحرابدر مشرقی، پشت میدان امام واقع است. گنبد این مقبره، نیلگون و مخروطی شکل با چهارده ضلع می‌باشد. در بالای درب جنوبی آن پلکان، خواجه نشین و طاق نمایی وجود دارد که بر بالای آن دو گلدسته بنا گردیده‌است. این مجموعه شامل آرامگاه، مسجد، مدرسه و حمام است و همچنین آورده شده‌است که ساختمان گلدسته‌ها در دوره قاجاریه ساخته شده و بنای بقعه و گنبد مربوط هم به دورهٔ تیموریان در زمان سلطنت شاهرخ میرزا فرزند امیر تیمور نسبت داده می‌شود.
.