آشنایی با جاذبه های دیدنی گناباد

گناباد یکی از شهرهای زیبای ایران و در شمال شرقی در استان خراسان رضوی میباشد.این شهر دارای جاذبه های تاریخی و فرهنگی بسیار زیادی میباشد که به واسطه ی آن هر ساله گردشگران زیادی را به خود جلب میکند، امامزاده ها و مساجد تاریخی که هر کدام بیانگر تاریخ و قدمت این شهر هستند.

آثار و ابنیه تاریخی

بقعه امام زاده سلطان محمدعابد

این بقعه در ۲۴ کیلومتری جنوب شهر گناباد مشرف بر کاخک بر فراز مدفن سلطان محمد بن موسی الکاظم ایجاد شده است. قرائن تاریخی این شخصیت را برادر حضرت رضا(ع) معرفی نموده اند،که بعد از شهادت آن حضرت توسط ماموران حکومت عباسی در قصبه کاخک به شهادت می رسد بنا بر اقوال گوناگون در اواخر دوره سلجوقی بنایی به اهتمام «امیر عبد ا… تونی » بر مزار وی ساخته شد.ساختمان فعلی آرامگاه متعلق به زمان شاه طهماسب صفوی است.

مزار امام زاده احمد بیمرغ

بنای آرامگاه امامزاده سلطان احمد بن موسی الکاظم (ع) در ۳۵ کیلومتری شرق گناباد نزدیک به روستای بیمرغ واقع است. بقعه با طرح و نقشه هشت ضلعی که گنبد بر فراز آن ایجاد شده در میان محوطه ای مشجر قرار گرفته است. بر پیرامون دیوار فضای داخلی بنا کتیبه ای قرآنی به چشم می خورد که به خط ثلث نگارش یافته است. به درستی روشن نیست اولین بقعه در چه تاریخی برپا شده اما سنگ قبر موجود در فضای معماری بنا حاوی تاریخ ۱۰۵۳ ه.ق حاکی از آن است که در دوره صفویه و مقارن با این عصر بقعه ای در این مکان وجود داشته و مرحوم حاج حسنعلی بیک آن را مرمت کرده است.

مرقد شیخ بهلول

شیخ محمدتقی بهلول گنابادی (۱۲۷۹ – ۱۳۸۴) مشهور به شیخ بهلول نامش با واقعهٔ مسجد گوهرشاد پیوند خورده است. امام خامنه ای ، در پیامی درگذشت این روحانی وارسته و پارسا را تسلیت گفتند و او را یکی از شگفتی های قرن حاضر دانستند و زهد و وارستگی، تحرک، تلاش بی وقفه، ذهن روشن و فعال، حافظه بی نظیر، منش فقیرانه، شجاعت، فصاحت و… را از جمله خصوصیات منحصر به فردی ذکر کردند که از وی انسانی استثنایی ساخته بود.پیکر شیخ محمدتقی بهلول گنابادی، محور قیام مسجد گوهرشاد، که سالهای زیادی از عمر خود را به مبارزه با اختناق رضاخانی و سلسله پهلوی، خدمت به مردم و عبادت گذراند در گناباد به خاک سپرده شد.

قنات قصبه

قنات قصبه گناباد به عنوان یکی از پدیده های شگفت انگیز دست ساخته انسان در طولتاریخ و نمادی از هم نوایی بشر با طبیعت توجه بسیاری از مورخان و پژوهشگران را بهخود جلب کرده است.این قنات از میانه اراضی کوی شرقی گناباد از محلی معروف به«برج علی ضامن» در داخل رسوب های ریز دانه آغاز شده و از هفت کانال متصل به هم شکلگرفته است. بر اساس آخرین مطالعات طول این قنات ۳۳۱۱۳ متر و تعداد چاههای آن متجاوزاز ۴۷۰ حلقه و عمق مادر چاه آن نیز حدوداً ۲۸۰ تا ۳۰۰ متر است. ناصر خسرو قبادیانینخستین کسی است که در سفر نامه اش به توصیف این قنات پرداخته و عمق چاه آنرا ۷۰۰ گزو طول آنرا چهار فرسنگ ذکر نموده است و آنرا نیز به کیخسرو نسبت داده است. ظاهراًویاز کنار طولانی ترین رشته انشعابی این قنات به نام دولاب نو عبور کرده است.فضایداخلی قنات دارای کانالهای و تونل های اعجاب انگیزی است که با بررسی های انجامیافته بر روی آن حفره هایی مشخص شده ظاهراً این قسمتها برای قرار دادن چراغ و پینهسوز و وسایل روشنایی به کار می رفته است. درحال حاضر میزان آبدهی این قنات ۱۵۰ لیتردر ثانیه است.این پدیده می تواند با ارائه طرح مناسب به مکان توریستی بسیار جذاب ودیدنی تبدیل شود. قطعه سفالهای پراکنده در اطراف دهانه چاه ها حاکی از این است کهرشته قصبه در واقع کانال اولیه اصلی قنات گناباد بوده که در زمان هخامنشیان حفر شدهو در پی آن رشته های دیگری در مواقع خشک سالی ایجاد شده است.

مسجد جامع گناباد

از بناهای ارزشمند دوره خوارزمشاهیان در خراسان مسجد جامع گناباد است که در کوی شرقی (قصبه) این شهر قرار دارد.مسجد جامع با نقشه ای دو ایوانی شامل سر در تزئینی ،صحن یا میانسرا،ایوان شمالی و جنوبی،رواق و سه شبستان ستوندار است. ایوان اصلی یا ایوان قبله در سمت جنوبی صحن واقع شده که با چهار طاق گهواره عرضی و چهار قوس دارای تزئیناتی آجری شامل دو قطار پیچ ،نوارهای اسلیمی و یک حاشیه کتیبه قرآنی به خط بنایی است که در پایان عبارت«تسع و ستمائه ۶۰۹ ه.ق» ذکر شده است.کتیبه داخل ایوان نیز حاوی نام بانی خیر و سازنده مسجد است. همچنین در ایوان اصلی مسجد جامع محراب با نقوش هندسی گیاهی و کتیبه هایی به خط معلقی مشاهده می شود. در ضلعشرقی ایوان شرقی شبستانی است موسوم به قرآن که پوشش سقف آن بر روی چهار ستون قرار دارد.

مجموعه معماری روستای عمرانی

در فاصله حدود ۲۰ کیلومتری شمال گناباد و مجاور پاسگاه پلیس راه مجموعه عظیم معماری، محصور در برج و بارو مشاهده می شود که به عمرانی شهرت دارد.این روستا تا حدود سی سال پیش مسکونی و آباد بوده در حال حاضر هم بافت قدیمی و تاریخی خود را کاملاً حفظ نموده و بادگیرها و تاسیسات دفاعی آن هنوز پابرجاست.این روستا علاوه بر معابر و بقایای معماری سنتی ارزشمند دارای یک مسجد ،حمام،رباط و دو آب انبار بزرگ است که متعلق به دوران صفوی است.روستای متروکه عمرانی بعنوان الگویی از یک آبادی کویری قابل مطالعه است.آنچه در این روستا قابل توجه است عناصر و فضایی است که ساکنین برای سازگاری خود با اقلیم گرم و کویری آن ایجاد کرده اند.

موزه مردم شناسی مدرسه نجومیه

بنای این مدرسه در کوی شرقی گناباد در مجاورت یکی از سردرهای ورودی مسجد جامع اینشهر واقع است. این مدرسه از یادگارهای معماری اسلامی در دوره صفویه است که نشاندهنده ارج و مقام علم و دانش در این شهر در زمان خود است که به دلیل تدریس علم نجومو افلاک در این مکان به مدرسه نجومیه نیز مشهور است.

موزه مردم شناسی مدرسهنجومیه در سال ۱۳۸۵ در دوازده غرفه عبارت از غرفه های مشاغل سنتی آداب و رسوم ومشاغل سنتی از یاد رفته می باشد. این موزه به همت کارشناسان سازمان میراث فرهنگیصنایع دستی وگردشگری خراسان رضوی ساماندهی شده است.

بافت تاریخی روستای ریاب

روستای ریاب در ۵ کیلومتری جنوب غربی گناباد واقع شده است.به لحاظ تاریخی به دوره قاجاریه و صفوی بر می گردد.این روستا دارای مجموعه ای از خانه های قدیمی بادگیر دار،حوضخانه،قلعه،حمام،مسجد و آب انبار با معماری بسیار زیبا می باشد و یکی از بافت های باقی مانده در شهرستان به شمار می رود که ارزش تاریخی خود را حفظ کرده است .روستای ریاب هم اکنون بعنوان یکی از روستاهای هدف گردشگری در ایران مطرح می باشد که تعدادی از آثار آن در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.از سوی دیگر مقبره ابومنصور ریابی از وزرای طغرل موسس دولت سلجوقیان در این روستا واقع است.

آب انبار شریعت

این مکان که معروف به آب انبار حسینیه است مربوط به دوره قاجار می باشد و توسط شخصی خیر به نام آقای شریعت به میراث فرهنگی و گردشگری واگذار گردیده است . این آب انبار در حال حاضر به صورت نمایشگاهیاز آثار مردم شناسی مرتبط با آب در معرض دید بازدید کنندگان قرار گرفته است . نورپردازی پلکان و مخزن آن زیبایی خاصی به این بنای تاریخی داده است . از لحاظ معماری و پلان دارای یک مخزن و تعداد چهل پله بوده و مخزن آن در عمق ۲۰ متری قرار دارد . آب انبار شریعت با تغییر تبدیل به موزه آب با نمایش تصاویری از روند تکامل آب ، نحوه برداشت و وسایل حفر قنات به نمایش شده است که معرفی تلاش و زحمت مردم کویر برای بدست آوردن آب در مقایسه با امکانات روز از اهداف این موزه است . آب انبار در مرکز گناباد و در خیابان سعدی واقع شده است .

مسجد جامع قوژد

روستای قوژد و مسجد جامع آن به فاصله ۱۰ کیلومتری از شهر گناباد واقع است. بنای مسجد شامل ایوانی بزرگ است که در سمت قبله آن قرار دارد و پوشش آن نیز با شیوه ای هنرمندانه به صورت جناغی اجرا شده است. محراب بر دیوان انتهایی ایوان به صورت فرورفتگی در دیوار با تزئینات ظریفی از مقرنس و کاربندی گچی تعبیه شده است. از فضاهای دیگر این بنا شبستان آن با پایه های خشتی و گلی است که طاق های جناغی و کوتاه ایجاد پوششی بر روی بنا را ممکن نموده است. تزئینات مسجد جامع قوژد منحصر به آجرهای خفته راسته و اشکال لوزی عمودی متصل به هم است. به لحاظ ساختار معماری این بنا متعلق به قرن سیزدهم هجری است.

بازارچه بیدخت

بیدخت شهری کوچک در ۵ کیلومتری گناباد می باشد و نام آن نشانگر قدمت دیرین آن است. بازار بیدخت یکی از بناهای با ارزش و در نوع خود بی نظیر و همچنین دارای معماری زیبایی است. بازارچه مذکور دارای راسته و بدون سقف می باشد. بازارچه دارای حوض انبار و حمام می باشد مصالح بکار رفته آجر با ملات کاهگل می باشد دهانه مغازه ها دارای تاق آهنگ و پیشانی می باشد. این بازار هنوز مورد استفاده قرار می گیرد و می تواند به عنوان بازار سنتی و صنایع دستی منطقه مورد استفاده قرار گیرد.

موزه باستان شناسی گناباد

موزه باستانشناسی گناباد واقع در کوی شرقی در محل مسجد جامع واقع گردیده است . شبستان شمال شرقی آن به عنوان مکان موزه تعیین شده و به صورت ستواندار با جرزهای بسیار مستحکم و قوی و طاق های متعدد و دارای محرابی با تزئینات گچبری متعلق به دوره ی قاجار است. از ویژگی این موزه وجود محراب تاریخی دیگری است که طی کاوش و پیگیری های باستان شناسی نمایان و به نمایش گذاشته شده است. این محراب نیز دارای تزئینات گچبری و کتیبه بسیار زیبا متعلق به دوره ایلخانی است.

تفرجگاه ها

درب صوفه

درب صوفه یا بقول مردم گناباد در صوفه روستای کوچکی است که از نظر موقعیت و زیبایی محل دارای اهمیت است و در فاصله ۶ کیلومتری روستای زیبد و ۳۰ کیلومتری غرب گناباد واقع است. سه طرف آن کوه مرتفع قرار گرفته و مشتمل بر درخت های تنومند و هوای سرد و منظره و اشاری زیبا است که حدود ۶ متر ارتفاع دارد. درانتهای روستا و در دیواره یکی از کوه های متصل به روستا فرورفتگی به عمق ۱۰ متر قرار دارد که شبیه به ایوان وصفه است. برخی معتقدند آن را در دوره ساسانیان حفر کرده اند و نمونه ای از ایوان های نقش رستم و بیستون بوده است که نیمه تمام مانده است. در نزدیکی آن درقسمت مرتفع کوه جایی است که مردم منطقه معتقدند قبر پیران ویسه است .

منطقه ییلاقی سنو

یکی از مناطق ییلاقی و خوش آب و هوای گناباد که همواره پذیرای مسافران خسته از یک هفته کار و تلاش می باشد منطقه سرسبز سر آسیاب سنو است. این منطقه در ۲۵ کیلومتری غرب گناباد واقع است و در دل خود چشمه معروف سنو را جای داده است. آنچه که این چشمه را منحصر به فرد کرده است آب زیاد و با کیفیت آن می باشد بطوریکه طاهر آبشناس گفته است: این چشمه آب زیادی دارد و اگر گناباد خراب شود یا بوسیله باد خواهد بود یا بوسیله این چشمه.معروفیت این چشمه به حدی بوده است که پادشاهانی چون نادر شاه و طغرل و بسیاری از کارشناسان داخلی و خارجی را مجذوب خود نموده است.در مسیر آب این چشمه ۷ آسیاب و یک قلعه وجود دارد که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. بعضی از کارشناسان معتقدند آب چشمه سنو از یک دریاچه و غار درون کوههای زرد سرچشمه می گیرد.غار سنو چیزی شبیه به غار علی صدر همدان و شاید عظیم تر از ان باشد که تا کنون مورد کاوش قرار نگرفته است.

تک زو

جغرافیای طبیعی شهرستان و شهر گناباد نشان می دهد که این شهرستان در دوران پیش از اسلام معبر داخلی فلات ایران و قسمتهای شرقی آن محل برخورد و میدان جنگ لشکریان ایران و توران بوده است . همچنین مشخص است که در کنار این معبر اصلی و جنگی که به وسیله تنگلهای کلات و زیبد به دشت پشن و گیسور و بلاخره به قسمتهای شرق ایران می پیوسته ، آثار تاریخی از جمله قلعه فرود وجود دارد . قله ای که قلعه فرود بر فراز آن قرار دارد رفیع و عظیم به وسیله دو تک (تنگه) از قله های اطراف خود جدا شده است یکی از دره ها به “تک زو” که ابی به همین نام در آن جاری است معروف می باشد . این آب آبشارهایی به ارتفاع ۳ تا ۱۰ متر تشکیل می دهد و قریه کوچکی به نام “زو” را مشروب می کند . دیوارهای سنگی اطراف آن بسیار مرتفع به نظر می رسد و در بعضی جاها به صورت ایوان مسقف در آمده است ، این منطقه ییلاقی در ۳۰ کیلومتری جنوب غرب گناباد است .

منطقه تفریحی کلات

روستای کلات که مکرر در اشعار شاهنامه بخصوص داستان نبرد لشکریان ایران و توران از آن نام برده شده مکانی ییلاقی و کوهپایه ای بر حاشیه رشته کوههای میان گناباد و فردوس در ۲۴ کیلومتری جنوب غربی گناباد می باشد. این منطقه در گذشته های دور از چنان جایگاهی برخوردار بوده است که توانسته استطاعت خاستگاه مهم و سرنوشت سازی همچون جنگ دوازده رخ و حضور شخصیت هایی چون پهلوان شاهنامه را داشته باشد. در ۶ کیلومتری کلات، خرابه های “ارگ فرود” منسوب به فرود شاهزاده کیانی به چشم می خورد. دره ای که به کلات منتهی می شود دارای مناظر زیبا و آبادی های سرسبزی همچون “زو”، “میمند”، “سد کلات” می باشد که همواره پذیرای میهمانان تابستانی است. کلات به دلیل واقع شدن در محل تلاقی راه های گناباد- فردوس- کاخک و آب و هوای مناسب و بافت پلکانی روستا که به ماسوله گناباد معروف است قابلیت تبدیل به منطقه گردشگری را دارد.

موزه حیات وحش

موزه حیات وحش از جمله مکان های فرهنگی می باشد که می تواند علاوه بر شناساندن هر چه بیشتر منابع طبیعی به اقشار مختلف جامعه در نگهداری ذخائر و اسناد علمی و گیاهی، جانوری (طبیعی) و تجربیات بشری در مورد آنها و همچنین حفظ این امانت خدادادی برای آیندگان نقش عمده ای را ایفا نماید.این موزه دارای یک سالن بزرگ می باشد که دارای ۱۰ غرفه و دیوارهایی است که بیش از ۸ گونه پستاندار و ۲۹ گونه پرنده آبزی و خشکزی و ۳ گونه خزنده جمع آوری و در معرض تماشای بازدید کنندگان قرار گرفته است. در این موزه غرفه هایی که نمایان گر اکو سیستم های متنوع شهرستان می باشد طراحی و به صورت زیبایی به نمایش گذاشته شده است.