شهر سنندج به علت وضعیت خاص جغرافیایی یکی از شهرهای زیبای ایران است به‌طوری‌که پیرامون این شهر را کوه‌های زیبا و بلند و داخل شهر را تپه ماهورهای متعددی فراگرفته و بر فراز هر تپه‌ای منظره‌ای زیبا از شهر نمایان است، شماری از این تپه‌ها مانند توس‌نوذر، تپه‌روسی، تپه شرف‌الملک و … به لحاظ تاریخی دارای اهمیت بسزایی است.
شهر سنندج در سال ۱۰۴۶ه.ق در زمان حکومت سلسله‌ی صفویه و در دوران شاه صفی توسط سلیمان خان اردلان بنا نهاده شد، نام سنندج معرب «سنه‌دژ» است، که هم‌اکنون نیز مردم مناطق کردنشین، سنندج را سنه می‌نامند، «سنه» در فرهنگ لغات اوستایی به معنای شاهین و عقاب است هرچند که در مورد واژه سنه تعاریف دیگری نیز وجود دارد.
سنندج به دلیل مرکزیت در گذشته، دارای بناهای تاریخی، مساجد، عمارتها و بازارهای قدیمی است.
مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری و اماکن دیدنی شهرستان سنندج
*مجموعه پارک تفریحی آبیدر
پارک آبیدر چندین باغ و چشمه‌ی طبیعی دارد که یکی از بزرگترین باغ‌های این مجموعه باغ امیریه است و بزرگترین سینمای روباز (تابستانی) کشور و خاورمیانه در این باغ جا گرفته است.
کوه آبیدر به عنوان یکی از تفرجگاه‌های اصلی مردم شهر سنندج به شمار می‌رود. برخی از مکانهای گردشگری مشهور آن عبارت‌اند از کانی شفا، ماماتکه، گویزه کویر، خضر زنده (خیرزنه)، تاقه‌دار، امیریه، هفت آسیاب، بان شلانه، کچک(سنگ) قرآن، کانی کچک و قله آبیدر که پناهگاهی هم برای کوهنوردان در آنجا ساخته شده‌است. آن چه مورد محبوبیت این کوه شده‌است، نزدیکی آن به شهر سنندج، بلند بودن آن نسبت به تپه‌های اطراف و از همه مهم‌تر، وجود چشمه‌های زیر زمینی فراوان آن می‌باشد. در واقع واژه آبیدر (آب‌به‌در) به معنی جایی است که از آن آب فراوان تراوش می‌کند. نزدیکی این کوه به شهر تا آن حد است که در دامنهٔ آن احداث مسکن صورت گرفته و هم اکنون نیز در جریان است. افراد بسیاری (به ویژه در تعطیلات) به این تفرجگاه می‌روند و از منظره شهر سنندج دیدن می‌کنند.
*عمارت خسروآباد
عمارت خسروآباد در بلوار خسرو آباد «شبلی» شهر سنندج قرار دارد. این عمارت در نوع خود بی نظیر و مرکز.حکومت اردلان به ویژه خسروخان اردلان بوده است. مجموعه عمارت و باغ خسروآباد افزون بر دو بخش اصلی، یعنی قصر سلطنتی با ورودی ستون دار، باغ خسرو آباد نیز از اهمیت خاصی برخوردار بوده است این باغ که بوسیله ۴ خیابان روبرو و اطراف عمارت خسرو آباد عملاً به ۴ باغ خسرو اباد تبدیل شده بود و اطراف آن بوسیله ۴ خندق در طرفین باغ و کاخ خسرو آباد با انواع درختان مختلف احاطه شده جلوه خاصی را به این مجموعه داده است. در حال حاضر تنها درختان ۴ باغ و بخش هایی از ۴ خیابان آن باقی‌مانده است. عمارت خسروآباد کتیبه ای دارد که اسم فتحعلی شاه قاجار و والی کردستان امان الله خان و تاریخ ۱۲۲۳ ه. ق بر روی آن حک شده است. عمارت خسروآباد شاخص‌ترین بنای استان کردستان است که به عنوان مقر حکومت والیان اردلان مورد استفاده قرار می گرفت. از سال ۱۳۷۳ عملیات مرمت این بنای تاریخی آغاز گردید اگر چه در سال ۱۳۷۹ بیشترین مرمت و باز سازی این بنا انجام گردید. عمارت خسرو اباد با شماره ۱۴۹۱ در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردیده است.
تزیینات معماری این بنا شامل گچبری، آجرکاری، اروسی‌های زیبا و حوض چلیپا شکل داخل عمارت است.
*عمارت وکیل
از جمله بناهای دیدنی و قدیمی شهر سنندج عمارتی معروف به عمارت وکیل است که در خیابان کشاورز قرار گرفته است. این عمارت، ملک موروثی و شخصی خانواده «وکیل » می‌باشد که همیشه در تاریخ کردستان مسند قدرت را در دست داشتند. این بنا و مجموعه‌ای بزرگ شامل یک بخش اصلی در وسط و قسمت‌های دیگر در پیرامون آن است.
اصل بنای این عمارت به دوره زندیه مربوط است که توسط «حاج محمد رشید بیگ وکیل » – از امرای مفرخان زند- احداث شده و در دوره‌های بعدی به تدریج تکمیل شده است. اولین تعمیر کلی در سال ۱۳۱۰ هجری قمری و توسط امان الله خان وکیل الملک صورت گرفته. تا اینکه امان ا… خان وکیل الملک آنرا به مجموعه ای شامل چندین ساختمان، حیاط و باغ کنونی تبدیل نمود. ساختمان قدیمی به علل مختلف قبل از انقلاب تخریب شد، اما با سعی و تلاش مالک آن به سبک قدیم بازسازی شده است.
مجموعه، دارای تزییناتی چون آجرکاری‌های زیبا و اروسی‌های پرکار است و حیاط مرکزی دارای سقف شیروانی با طرح کلاه‌فرنگی است.
*عمارت مشیر دیوان
عمارت مشیر دیوان در محله قدیمی سرتپوله سنندج، در خیابان شهدا قرار دارد از بناهای مشهور دوره قاجاری است و مجموعه ای از فضاهای متعدد است. این ساختمان با شیوه و اسلوب معماری ایران به ویژه محوطهٔ یک ایوانی، در دوره قاجاریه توسط “میرزا یوسف مشیر دیوان” دیوان مشاور و جانشین حاکم منطقه به نام “میرزا رضای وزیر کردستانی” ساخته شد که شامل هفت حیاط با فضاهای مرتبط است و یک حمام خصوصی در داخل مجموعه دارد و هریک از حیاط‌ها نیز آبنما دارند. زیباترین ایوان با طرح کلاه‌فرنگ در سنندج متعلق به این بنا است.
در این عمارت نیز از اروسی‌های پرکار، تزیینات آجری، کاربندی‌ها و گچبری برای تزیین استفاده شده است.
*خانه کرد(عمارت آصف)
عمارت آصف که با نام خانه کرد در سنندج معروف است، به عنوان نمادی از هویت فرهنگی اقوام کرد و گنجینه مردم‌شناسی مردم کرد از با ارزشترین آثار فرهنگی و تاریخی کردستان است. عمارت آصف که امروز در برگیرنده بخشی از پروژه فرهنگی خانه کرد، شامل فضاها و غرفه‌های نمایشی موزه‌است، که یکی از قدیمی‌ترین بناهای شهر سنندج محسوب میشود و در خیابان امام خمینی، نزدیک مسجد دارالاحسان قرار دارد. این عمارت توسط «آصف اعظم» (میرزا علی نقی خان لشکر نویس) در دوره صفویه احداث شد.
«موزه مردم‌شناسی مناطق کردنشین» یا «خانه کرد»، بزرگترین موزه مردم‌شناسی مربوط به یک قوم در ایران است. مرحله نخست پروژه خانه کرد که عمارت آصف را به خود اختصاص داده شامل، نگارخانه و حیات ورودی، حمام، غرفه‌های زندگی شهری، مکتب خانه، قلاب بافی، زیورآلات، بخش کشاورزی، مشاغل و فنون، بخش اسناد و عکس‌های تاریخی، اتاق خان، بخش پوشاک، غرفه شکار، غرفه صنایع دستی، غرفه بخش مطبخ زندگی روستایی، کتابخانه و مرکز اسناد است. مجموعه عمارت آصف که حدود چهار هزار متر مربع عرصه و اعیانی دارد و در زمره خانه‌های اعیانی مسکونی مورد توجه در معماری مسکن است، در سال ۱۳۷۵ به شماره ۱۸۲۲ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌است.
*موزه‌ی سنندج
این موزه در خیابان امام، کوچه حبیبی و در بخش بیرونی عمارت ملا لطف‌الله شیخ‌الاسلام (که امروزه به خانه سالار سعید مشهور است) قرار دارد و در آن آثار و اشیاء تاریخی کشف شده از استان و دیگر نقاط ایران به نمایش گذاشته شده است.
این عمارت به سفارش«ملا لطف الله شیخ الاسلام» ساخته شده که پس از فوت آن توسط نوادگان او به دو بخش جداگانه تفکیک گردید و به فروش رسید.بخش اندرونی به تملک خانواده «حبیبی» و بخش بیرونی به تملک «عبدالحمید خان سنندجی(سالار سعید)» در آمد که از این رو امروز هر بخش از آن بنای یکپارچه با نام مالکان جدید شناخته میشود. «سالار سعید» بخش بیرونی عمارت را در سال ۱۱۳۶ به اداره فرهنگ واگذار کرد و تا سال ۱۳۵۱ این بخش در اختیار اداره فرهنگ بود و برای مواردی چون دانشسرا، کتابخانه و خانه پیشاهنگان مورد استفاده قرار گرفت. در همین سال از طرف وزارت فرهنگ و هنر وقت جهت تاسیس موزه تملک شد و پس از مرمت و آماده سازی در مهر ماه ۱۳۵۴ با نام «موزه سنندج» افتتاح گردید. بخش اندرونی نیز تا سال ۱۳۷۱ در مالکیت خانواده «حبیبی» بود و در این سال به تملک میراث فرهنگی و گردشگری استان کردستان در آمد.
اروسی موزه‌ی سنندج یکی از نمونه‌های بی‌نظیر هنر اروسی‌سازی و کار استادکاران سنندجی است. عمارت ملا لطف‌الله از بناهای باقی‌مانده دوره‌ی قاجار است.
*حمام خان
خان در ضلع شمالی بازار سرپوشیده سنندج در مجاورت مسجدی به نام داروغه قرار دارد. این حمام از گذشته تاکنون با توجه به موقعیت خاص آن با بازار ارتباط نزدیک داشته است. راه‌های دسترسی به این بنا از خیابان‌های انقلاب و طالقانی و از سمت میدان انقلاب امکان پذیر است. از سمت خیابان چهارباغ و کوچه‌های پشت بازار و از سمت شمال میدان سنندجی می توان به آن دسترسی پیدا کرد. به عبارتی حمام در بافت قدیمی و هسته مرکزی شهر واقع شده است. بافت قدیمی شهر سنندج دارای محلات متعددی است که به تبع آن حمام‌های مختلفی در آنها قرار داشته و شماری از آنها هم باقی‌مانده که از جمله می توان به حمام خان اشاره کرد.
حمام در سال ۱۲۲۰ هجری قمری به دستور امان‌الله خان اردلان ساخته شده و بین حمام‌های باقی‌مانده از گذشته بزرگترین و زیباترین حمام شهر است.
*بازار سنندج
در سال ۱۰۴۶ شهر سنندج در دوره صفویه بوسیله سلیمان خان اردلان از سوی شاه صفی صنعتکاران و استادکاران زبده و حاذق به منطقه روانه می‌گردند و طبق دستور شروع به اقدامات و انجام بناهای خواسته شده می‌نمایند که از جمله احداث بنای بازار و قطعه حکومتی و حمام و مسجد و کاروانسرا است بازار سنندج نیز بدین نحوه ساخته میشود.
بازار سنندج، بازاری بزرگ در مرکز این شهر است. این بازار قدمتی تاریخی دارد. نقشهٔ بازار سنندج به شکل مستطیل بزرگ بوده‌است و برخلاف تمام بازارهای ایرانی که بصورت خطی شکل گرفته‌اند، این بازار با الهام از پیرامون میدان نقش جهان اصفهان با شکل مستطیل ساخته شده‌است. در وسط این مستطیل سراهای مختلفی قرار گرفته‌است. متأسفانه بازار بر اثر احداث خیابان انقلاب به دو بخش مجزا تقسیم شده‌است و اکنون بخشی از آن آصف و بخشی را سنندجی می‌نامند و از بازار سنندج فقط سه دروازه قدیمی باقی‌مانده‌است. با وجود مراکز خرید جدید، این بازار همچنان موقعیت و ارزش خود را از لحاظ تجاری حفظ نموده‌است. بازار قدیمی شهر سنندج در سال ۱۳۷۵ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۱۷۷۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
*مسجد جامع سنندج
براساس مدارک موجود زمان احداث مسجد جامع سنندج مربوط به دوره‌ی قاجار بوده و به دستور امان‌الله خان والی کردستان در سال ۱۲۲۸ هجری قمری ساخته شده است.
این مسجد دو ایوانی دارد که با یک حیاط مرکزی که در پیرامون آن ۱۲ حجره برای طلاب علوم دینی ساخته شده است از ایوان دیگر جدا شده است همچنین شبستانی بزرگ با ۲۴ ستون دارد و اطراف شبستان و سرستون‌ها با آیات کلام‌الله مجید مزین شده است.
برای تزیین دیوارهای مسجد از کاشی‌های هفت‌رنگ استفاده شده و در ازاره‌های آن سنگ مرمر به کار رفته است؛ این مسجد امروزه در ضلع شمالی خیابان امام خمینی(ره) قرار گرفته است.
*امامزاده هاجر خاتون
زیارتگاه هاجرخاتون یکی از مهم‌ترین مسجدهای شهر سنندج محسوب میشود که توسط عارف حاج شیخ شکرالله مشهور به شهباز سنه‌دژ در محله قدیمی سرتپوله شهر سنندج (همکنون خیابان صلاح‌الدین ایوبی) بازسازی و توسعه یافت و موقوفات زیادی را برای این مجموعه در نظر گرفت. همکنون مسجد هاجرخاتون یکی از جاذبه‌های گردشگری و زیارتی شهر سنندج می‌باشد.
براساس روایات موجود، این امامزاده، خواهر امام رضا امام هشتم شیعیان است که در مسیر سفر علی بن موسی الرضا به خراسان در کردستان درگذشت و در این مکان با حضور امام رضا، به خاک سپرده شد.
*امامزاده پیرعمر
بارگاه حضرت امامزاده عمربن الحسین در خیابان امام خمینی شهر سنندج مدفون است و به امامزاده پیر معروف است. «محمد ابراهیم خان نظام الدوله» در تاریخ ۱۳۰۶ هجری وسط گنبد این امامزاده را آینه کاری کرد. در جوار این گنبد و بارگاه مدرسه کوچکی در گذشته بنا کرده بودند که شش حجره و حیاط کوچکی داشت. در تاریخ ۱۲۹۷ «هجری میرزا صادق خان (مستوفی باشی کردستان پسر میرزا محمدرضای وزیر)» تعمیر کاملی از این مدرسه به عمل آورد و محوطه آن را بزرگ کرد و ده حجره عالی در آن بنا نهاد، تاریخ ساخت آن ۱۰۴۶ه.ق است.
امامزاده پیرعمر را پسر بلافصل حضرت علی(ع) می‌دانند؛ بنای آرامگاه شامل تزیینات آجری، گچبری و اروسی‌های زیبا است.
*امامزاده پیرمحمد
این محل که محل دفن حضرت امامزاده محمدبن عمر یحیی مشهور به پیرمحمد (فرزند پیرعمر) است در میدان نبوت شهر سنندج در بالای تپه و گورستان پیرمحمد واقع شده‌است. شخص مدفون از اولین ساداتی هستند که در این منطقه سکونت اختیار کرده‌اند. ساختمان جدید این بارگاه و گنبد مخروطی شکل آن از تمام نقاط شهر دیده میشود.
این بنا محل دفن امامزاده محمد بن یحیی مشهور به پیرمحمد است.
تهیه و تنظیم : واحد تولید محتوای اصفهان تور
.