تاریخ و باستان گناباد

آشنایی با تاریخچه ی هر شهر میتواند ما را برای شناخت بیشتر جاهای مختلفی از ایران عزیزمان یاری کند. آشنایی با چگونگی پیدایش و تاریخچه ی هر شهر که گویای سال هایی است که بر آن شهر گذشته است.آژانس هواپیمایی طلوع سفریاد در وبسایت اصفهان تور برای آشنایی بیشتر شما همراهان همیشگی مقاله ای در باب تاریخچه ی گناباد گردآورده است با ما همراه باشید.

گُناباد مرکز شهرستان گناباد واقع در جنوب استان خراسان رضوی است. بر اساس آمار سال ۱۳۹۰ مرکز آمار ایران، جمعیت شهر گناباد ۳۶٬۳۶۷ نفر بوده‌است. این شهر از نظر جمعیت ۲۱۵ اُمین شهر کشور و ۱۳ اُمین شهر استان خراسان رضوی می‌باشد. شهر گناباد از سال ۱۳۸۵ تا سال ۱۳۹۰، رشد جمعیت ۵/۲۲٪ داشته‌است. این شهر از دانشجویی‌ترین شهرهای کشور محسوب می‌شود.

گناباد را در منابع عربی و اسلامی جَنابد و کَنابد نیز ثبت کرده‌اند.

در مورد وجه تسمیه این شهر اقوال مختلفی مطرح است که برخی از آن‌ها عبارتند از:

این که گُن به معنای دیو باشد و گناباد را از آن جهت گناباد گفته‌اند که حفر قنات قصبه کار انسان‌های عادی نبوده‌است.

این که گنابد به معنای جمع گنبدها باشد چرا که در شهر گنابادِ قدیم، تمام منازل به صورت گنبدی ساخته می‌شده‌است.

این که گناباد در اصل گُون آباد بوده و گون در ترکی به معنای خورشید می‌باشد و از آن جا که طبق علم نجوم قدیم، ربع مسکون به هفت اقلیم تقسیم گشته و اقلیم چهارم منسوب به خورشید بوده‌است و گناباد در همین اقلیم است از این رو به گون آباد که معنای آن خورشید آباد می‌شود مشهور شده‌است.

این که اصلِ آن را گَوَن آباد دانسته و می‌گویند گَوَن گیاهی است که در بیابان‌های گناباد زیاد می‌روید از این رو آن را گون آباد نامیده‌اند که بر اثر کثرت استعمال به گناباد تغییر یافته‌است.

قسمت مرکزی این شهر را در گذشته قصبه شهر می‌نامیدند. این شهر دارای چهار قنات است: قنات قَصَّبه شهر، عمیق‌ترین قنات‌های ناحیه خراسان در این منطقه قرار دارد.

تاریخچه

دو بار در شاهنامه ی فردوسی، از کنابد یا جنابد یاد شده و زیبد و گناباد را محل جنگ‌های توران و ایران دانسته‌اند به گفتهٔ شاهنامه، «پیران ویسه» وزیر کاردان افراسیاب در گناباد به خاک سپرده شده و مدفن او هم اکنون در گناباد است.

از دیگر مواردی که می‌توان اشاره نمود، گذر ناصرخسرو از بخش کوهستانی کاخک و روستای کلات و کوهپایه‌های سلسله جبال قهستان که دارای درختان پسته کوهی فراوان بوده‌است و در سفرنامهٔ خود به آن اشاره نموده‌است.

در کتاب تاریخ حافظ ابرو، خراسان در سده‌های ۸ و ۹ هجری قمری به دوازده ولایت تقسیم گردیده‌است که گناباد، مرکز ولایت قهستان بوده‌است. سه رویداد تاریخی قبل از اسلام یعنی حادثه جنگ ۱۲ رخ و کشته شدن یزدگرد سوم و حرکت بهرام شاه در گناباد روی داده و در دوره اسلامی جنگ‌های مهم تاریخی علیه اسماعیلیان بنام جنگ ملاحده در قلعه‌های اسماعیلی گناباد و قاین روی داده‌است. . در شهر گناباد آب انبارهای عظیمی وجود داشته‌است که حداقل سه مورد آن‌ها در توسعهٔ شهری تخریب شده‌است. آب‌انبار مرکز گناباد (آب‌انبار حسینیه گناباد)در خیابان سعدی (شریعت سابق) تا سال ۱۳۶۳ فعال و مورد بهره‌برداری مردم بود. در زمستان آب برف و یخ را روانهٔ این آب انبار می‌کردند و در تابستان آب سرد و خنک می‌نوشیدند و به این آب انبار یخچال خانه هم می‌گفتند. گویا در تابستان‌های قدیم به مردم، یخ هم می‌فروخته‌اند.

پیشینه تاریخی

شواهد برجای مانده از جمله اتلال و محوطه های باستانی نشان از استقرار و زندگی انسان از دوران پیش از تاریخ در این ناحیه دارد . بنابراین گناباد از جمله شهرهای کهن ایران زمین است که به دلیل قرار گرفتن در منطقه سوق الجیشی مورد توجه حکمرانان در دوره هخامنشی نیز بوده است . قنات قصیه گناباد که برخی احداث آن را به بهمن پسر اسفندیار نسبت می دهند ، نشان از آبادانی و رونق این ناحیه در ادوار دیرین دارد . از سوی دیگر در روایات شاهنامه نیز گناباد عرصه جنگ و حماسه دوره اساطیری بوده است و از برخی مناطق آن نیز در این اثر حماسی نامبرده شده است . این شهر در صدر اسلام با نام “جنابد” به تمدن عصر اسلامی راه یافته و به استناد نوشته های تاریخ نگاران و جغرافی نویسان از اعتبار و اهمیت خاصی برخوردار بوده است .

موقعیت جغرافیایی

شهرستان گناباد با مساحتی حدود ۵۹۰۲ کیلومتر مربع از نظر موقعیت در طول جغرافیایی ۵۸ درجه و ۴۱ دقیقه و عرض جغرافیایی۳۴ درجه و ۲۱ دقیقه قرار دارد و شهرستانهای همجوار این شهرستان در شمال فیض آباد و بجستان ، مغرب فردوس و بجستان ، مشرق آن خواف و جنوب قائن است . ارتفاع متوسط این ناحیه از سطح دریای آزاد ۱۱۰۵ متر است . مرکز آن گناباد بوده و در۲۶۰ کیلومتری مشهد قرارگرفته است و بر اساس آخرین تقسیمات کشوری دارای ۲ بخش به نام های مرکزی ، کاخک ، ۳ شهر ، ۴ دهستان و حدود ۱۲۵ آبادی دارای سکنه است .