شهر زیبا و پر رمز و راز کاشان دارای اماکن تاریخی و گردشگری فراوانی است که بازدید از همه ی آنها از واجبات سفر به این شهر است . در این مقاله ، اصفهان تور به معرفی تپه های باستانی سیلک پرداخته است .

تپه های سیلک کاشان ( سیلک اسطوره همیشه جاوید )

در خزان سال ۱۳۱۱ ه.ش بود که ریزش باران و جاری شدن سیل در منطقه کاشان ؛ موجب شد تا غبار زمان از تمدنی بزرگ و چندین هزار ساله برداشته شود.
در صبح روزی که کشاورزان منطقه در راه کسب روزی حلال قدم به روی خاکی گذاشتند که تا پیش از آن برایشان به جز زمین کشاورزی ارزش دیگری نداشت ، با ابزار آلات و سفالینه هایی روبرو شدند که متفاوت از وسایل روزگار زندگی شان بود و این امر موجب برانگیختگی حیرت و حس کنجکاوی شان شد.
کشاورزان ساده دل که قسمت خود را از روز جدید آثاری با قدمت بسیار می دانستند با دیدن قبور شسته شده از باران روز قبل همچون کاوشگری که برعکس قبل که از روی خاک طلب روزی می کرد این بار در دل خاک بود که بخت خود و خانواده اش را می جستند.
با فروش آثار بدست آمده (با بهایی اندک) به دلالان عتیقه پای این غارتگران و حریصان همیشه بیدار تاریخ و فرهنگ این مرز و بوم به سیلک باز شد. تمدنی گمشده که هزاران سال از عوامل مخرب طبیعی در امان مانده بود با آوردن حرص و آز و عدم شناخت بر بالین آن تبدیل به مزرعة عتیقه فروشان شد. با انتقال آثار به دیار فرنگ چشم تیزبین بیگانگان از دیدن این همه قدمت و زیبایی در حیرت ماند و بدین جهت از طرف موزه لوور فرانسه ، رومن گیرشمن به منظور شناخت و شاید نجات تمدنی که تمام جهانیان در آن سهم داشتند روانه ایران شد .

از آنجا که رئیس وقت موزه ایران آقای آندره گدار فرانسوی بود کارهای مربوط به هماهنگی خیلی سریع فراهم آمد تا کاوش علمی در سیلک شروع شود. هیئت باستان شناسی مزبور سه فصل کاوش در سالهای ۱۹۳۳ ، ۱۹۳۴ و ۱۹۳۷ میلادی بر روی هر دو تپة سیلک و دو گورستان حوالی آن انجام داد و بلافاصله در سال ۱۹۳۸ م (۱۳۱۷ش) گزارش آنرا در دو مجلد تحت عنوان ’ سیلک کاشان’ به زبان فرانسه و در پاریس نمود که خوشبختانه اخیراً هر دو جلد کتاب توسط آقای اصغر کریمی ترجمه و بوسیلة انتشارات میراث فرهنگی چاپ و در اختیار علاقمندان قرار گرفته است.

گیرشمن بر روی تپة شمالی سیلک موفق به کشف آثار اولین انسان هایی شد که برای بار نخست به خود جرات داده بودند تا از خانه های از پیش ساخته شده توسط طبیعت یعنی غارها بیرون آمده و روانة دشت ها شوند. این انسان ها اولین کسانی بودند که برای خود خانه ساخته و کشاورزی را شروع کرده بودند.
انسانی که پای به دشت گذاشت قبلاً از شکار حیوانات تغذیه می کرد و گاه خود شکار حیوانات درنده می شد.

در هزاره های پیش از میلاد و زمانی که بخاطر بارندگی های زیاد به نام ’عصر باران’ معروف بود قسمت مرکزی ایران که شهر فعلی کاشان نیز جزئی از آن بود همه در زیر آب بود و دریاچه ای آنرا فرا گرفته بود که هم اکنون باقیمانده این دریاچه ، حوض سلطان بین قم و تهران و دریاچه نمک در کویر آران و بیدگل بوده و از زیبایی خاصی برخوردار است.

در حدود ۹ هزار سال پیش بر اثر تغییر تدریجی آب و هوا از باران ها کاسته شد و بیشتر منطقه را هوای صاف و آفتابی فرا گرفت. این تغییرات باعث فرو رفتن آب دریاچه گردید ، سپس از بجای ماندن گل و لای موجود ؛ زمین حاصلخیزی بوجود آمد که از درختان سرسبز و بوته زارها پر شد. این شرایط مساعد باعث جذب حیوانات گوناگون به این منطقه شد و انسان ها نیز بدنبال شکار حیوانات روانه دشت شدند. وجود حیوانات وحشی در دشت و همچنین جهت در امان ماندن از گزند عوامل طبیعی چون باد و باران باعث شد تا انسان ها بفکر ساختن خانه در دشت بیفتند که آثاری از دیوار این خانه ها (که بصورت چینه بود) توسط گیرشمن در تپة شمالی سیلک پیدا شده است .
با افزایش جمعیت و پیشرفت در تمام عرصه ها کم کم سیلک از روستا به یک شهر تبدیل شد.

انسان ها با ساختن ظروف ساده و ابتدایی کم کم توانستند به مهارت خاصی در این زمینه دست پیدا کنند به طوری که سفالینه هایی با طرح ها و رنگ های منحصر بفرد باعث شهرت این شهر شد بطوری که در بین آبادی ها و تمدن های اطراف به نام شهر سفالگران یا شهر سیلک مشهور شد. (سیلک = سیاله = سفال)
پیدا شدن دوک های بافندگی در سیلک نشان از آشنایی مردمان این دیار با صنعت ریسندگی و بافندگی در هزاره های پیش از میلاد دارد. با شناخت فلزات و ذوب آن ساکنان سیلک توانستند ابزار و لوازم زندگی را که قبلاً از سنگ و چوب بدست می آوردند این بار با فلزات بسازند . کشف کوره های ذوب فلز در قسمتی از تپة جنوبی سیلک را در زمرة صنعتی ترین شهرهای زمان خود قرار داد.

نتایج بدست آمده از کاوش ها و لایه نگاریهای صورت گرفته توسط گیرشمن بدین قرار می باشد:

۱- از همان آغاز استقرار در تپه های شمالی ، اقوام ساکن در این محل ، استقرار دایم در روستا را آغاز کردند.
۲- صنعت سفالگری از تکامل تدریجی برخوردار بوده است.
۳- خانه های آنها ابتدا با چینه ساخته می شد و بعدها با خشت دست ساز و سپس با خشت های قالب ریزی شده.
۴- سنت تدفین ابتدا زیر خانه های محل سکونت، بعدها در خارج محل سکونت و در قبرستان های ویژه انجام شده است.
۵- رگه های طبیعی مس را شناخته و استخراج نمودند.
۶- از گل اخری برای تدفین اجساد استفاده کرده اند.
۷- ارتباط اقتصادی و اجتماعی با تمدن های اطراف داشته اند.

بعد از اتمام فعالیت های گیرشمن و چاپ گزارش های آن تا سال ۱۳۸۰ ش توجهی به سیلک نشد بطوری که بسیاری از اراضی سیلک تبدیل به زمین های کشاورزی شد و با گسترش شهر و خانه سازی تا خود سیلک چیزی نمانده بود که از این محوطة باستانی جز نام و خاطره ای دیگر باقی نماند. سرانجام در سال ۱۳۸۰ ش از طرف سازمان میراث فرهنگی دکتر صادق ملک شهمیرزادی جهت بررسی و ادامه حفاری به سیلک اعزام گردید و ایشان با انجام ۵ فصل کاوش که تا سال ۱۳۸۵ طول کشید توانستند نتایج کارهای خود را در چند مجلد به رشته تحریر درآورند که تاکنون این عناوین منتشر شده است : زیگورات سیلک (نتایج فصل اول کاوش) ، سفالگران سیلک ، نقره کاران سیلک و شکارچیان سیلک.

نکته حائز اهمیت در گفته های دکتر شهمیرزادی پیرامون سازة خشتی بزرگ تپة جنوبی این است که ایشان آنرا به عنوان زیگورات یا عبادتگاهی که انسان های سیلک آنرا برای پرستش خدایشان ساخته بودند ؛ می دانست. تاکنون ۳۲ زیگورات در ایران و عراق شناسایی شده که ۱۱ عدد بر اساس متون تاریخی و ۲۱ عدد بر اساس کشفیات باستان شناسی می باشد. از این تعداد ۵ زیگورات در ایران و ۲۷ زیگورات در عراق واقع شده است که زیگورات سیلک کهن ترین آنها می باشد.
محوطه سیلک در سال ۱۹۹۷ میلادی در فهرست ثبت آثار موقت جهانی قرار گرفت.
در حال حاضر مسئول سایت باستان شناسی سیلک خانم زهرا ساروخانی می باشند که در حال فراهم سازی مقدمات ثبت جهانی و حفاظت از سیلک می باشند.

تهیه و تنظیم : واحد تولید محتوای اصفهان تور