فومن
فومن یکی از شهرهای استان گیلان است که با وجود مناطق تاریخی و دیدنی ماسوله و قلعه رودخان می تواند مقصد جذابی برای گردشگران و توریستان خارجی باشد. این شهرستان از شمال به شهرستان صومعه سرا از جنوب و جنوب غربی به خط‌الراس رشته‌کوه‌های البرز که مرز حوزه‌های آبخیز کوهستان مزبور حد طبیعی فومن و طارم است. از شمال غرب به ماسال (طالش) و شرق (رشت) محدود می‌شود. این شهر با موقعیت جلگه‌ای در میان کشتزارها و باغهای اطراف خود محصور میباشد.
فومن در ۲۵ کیلومتری غرب رشت قرار دارد و مناطق تاریخی و دیدنی ماسوله و قلعه رودخان در حوزه جغرافیایی این شهرستان واقع شده و برای دیدن آنها باید از این شهر گذشت. آب و هوای این شهر نیز همانند سایر نقاط جلگه‌ای گیلان، معتدل مرطوب خزری است. شهرستان فومن دارای یک بخش؛ بخش مرکزی و شش دهستان: آلیان، ماکلوان رودپیش، گشت، گوراب پس و لولمان است.
با هم قصد بررسی دیدنی ترین مناطق شهر فومن و البته چشم و چراغ آن یعنی ماسوله را داریم.
ماسوله
شهر تاریخی ماسوله یکی از زیباترین شهرهای کوچک پلکانی در ایران است که در استان گیلان و ۳۵ كيلومتری غرب شهرستان فومن واقع شده است. شهر ماسوله بخاطر قرار گرفتن در بین کوه و جنگل مناظر طبیعی دلنوازی را به خود اختصاص داده است. ماسوله شامل وسعتی معادل یکصد هکتار منطقه تحت حفاظت میراث فرهنگی و منابع طبیعی، یکی از خوش آب و هواترین نقاط ایران است که هر ساله پذیرای ده ها هزار گردشگر از سراسر جهان می باشد. شهر تاریخی و توریستی ماسوله به دلیل داشتن معماری منحصر به فرد در جهان شناخته شده است. اين شهر در سال ۱۳۵۴ خورشیدی با شماره ۱۰۹۰ در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسيده است.
قدمت ماسوله
طی کاوش های انجام شده از محوطه باستانی کهنه ماسوله سفالینه های لعابدار با رنگ های متنوع که متعلق به ۹۰۰ تا ۶۰۰ سال پیش بوده اند، بدست آمده است. که دقیق ترین مستندات قابل توجه تاریخی می‌باشند. برخی از آنها منقوش بوده که مربوط به دوره سلجوقی بوده اند. ماسوله ی قدیم یا «کهنه ماسوله» که در فاصله «هشت کیلومتری غرب جاده ماسوله به خلخال» قرار گرفته است سکونتگاه اصلی و اولیه ماسوله ایها بوده است که اکنون آنچه در این مکان به چشم میخورد سنگ دیوار بناهای آن است.
واژه ماسوله در زبان پهلوی بصورت ماه سوله نوشته شده است. ماه در این واژه به معنای خاص خودش بکار رفته و سوله در گویش محلی به معنای کوچک است که در یک ترکیب کلی به معنی سرزمین ماه کوچک خوانده می شود. در جای دیگر دربارة وجه تسمیه آن می توان ماسوله را به دو بخش ماس و اوله تقسیم کرد که در فرهنگ های ایرانی ماس به معنای کوه و مانع و اوله نیز به معنای بلند که در صورت ترکیب با «های» تصغیر به مفهوم مانند آمده است. که می توان ماسوله را کوه بلند و کوه مانند معنا کرد. ماسوله در عهد صفویه به خصوص زمانی که سران ایل شاهسون به این ناحیه آمدند به قزل دره (دره طلا ) معروف شده بود. در مقطعی از زمان نیز بخاطر وجود لوازم لشکری که در آن نگهداری می شد به قزل قلعه معروف شد.
معماری ماسوله
ماسوله دارای معماری منحصر به فردی است. محوطه جلوی خانه‌ها و پشت بام‌ها هر دو به عنوان پیاده رو استفاده می‌شوند. بافت معماری ماسوله در دوران زندیه شکل گرفته است و خیابان‌های کوچک و پله‌های بسیار به هیچ وسیله نقلیه موتوری اجازه ورود نمی‌دهد. معماری ماسوله در یک جمله توصیف می‌شود: حیاط ساختمان بالایی پشت بام ساختمان پایینی است. تعداد طبقات ساختمان‌ها معمولا تا دو طبقه می رسد.
بناهای قديمی ماسوله با استفاده از خشت و سنگ لاشه، ملات، تيرهای چوبی و سرخس وحشي به عنوان عايق ساخته شده اند. ديوارها قطورند و قرن ها پابرجا مانده اند. گِل زرد برای نما و گِل كبود برای سقف، اندودهای رايج ساختمان ها به شمار می روند. اسلوب معماری روستايی منطقه وجه غالب منظر ماسوله را شكل می دهد. بازشوهای كوچک تعبيه شده در نماهايی از گِل زرد با رديف گُل هاي شمعداني در ايوان ها و پنجره ها، بخشي از سيمای شهری ماسوله را تشكيل می دهد.
شهرک ماسوله
هسته مركزی شهر كه كانون اصلی فعاليت نيز هست، حوزه بازار می باشد كه از لحاظ هندسی نيز تقريباً در مركز قرار گرفته است. ماسوله دارای پنج محله است كه يكی از آنها بازار می باشد. ساير محلات با نام های كَشه سر، مسجدبَر، اسدمحله و خانه بَر در اطراف بازار شكل گرفته اند.
شهر در ديواره دره ای كه رودخانه در قعر آن قرار دارد، رو به جنوب واقع شده است .رودخانه به عنوان لبه در انتهای پاييني عمل مي كند و لبه بالايی با فاصله بيشتری از شهر جاده ای است كه به سمت خلخال مي رود. جاده فومن به ماسوله اصلي ترين مسير دسترسي به شهر است كه از پايين ترين تراز و لبه پاييني وارد ماسوله مي شود و مفهوم لبه را در اين بخش تقويت مي كند. دو مسير فرعي ديگر كه يكي از جاده فومن ماسوله و ديگری از جاده خلخال منشعب مي شوند نيز امكان دسترسي سواره را از بدنه شرقی به ماسوله فراهم مي كنند.
فومن
قلعه رودخان فومن
قلعه رودخان نام قلعه ای تاریخی متعلق به دوران سلجوقی در ۲۰ كیلومتری جنوب غربی شهر فومن در استان گیلان است.
قلعه رودخان آرمیده در دل جنگل در دوره سلجوقیان این قلعه تجدید بنا شده و از پایگاه های مبارزاتی اسماعیلیان بوده است . بر روی سردر ورودی آن درج شده است كه این قلعه در سال ۹۱۸ تا ۹۲۱ هجری قمری برای سلطان حسام الدین امیردباج بن امیر علاء الدین اسحق تجدید بنا شده است.
این كتیبه در موزه گنجینه رشت نگهداری می شود. قلعه رودخان نام قلعه ای تاریخی متعلق به دوران سلجوقی در ۲۰ كیلومتری جنوب غربی شهر فومن در استان گیلان است. این قلعه با ۲۶، هكتار مساحت بر فراز ارتفاعات روستای رودخان قرار دارد.دیوار قلعه ۱۵۰۰ متر طول دارد و در آن ۵ برج قرار گرفته شده است. در دوره سلجوقیان این قلعه تجدید بنا شده و از پایگاه های مبارزاتی اسماعیلیان بوده است.
بر روی سردر ورودی آن درج شده است كه این قلعه در سال ۹۱۸ تا ۹۲۱ هجری قمری برای سلطان حسام الدین امیردباج بن امیر علاء الدین اسحق تجدید بنا شده است. این كتیبه در موزه گنجینه رشت نگهداری می شود. این قلعه در ارتفاعی بین ۶۶۵ تا ۷۱۵ متر از سطح دریا واقع شده است و در كنار آن رودخانه ای با همین نام جاری است.قلعه رودخان در۲۰ كیلومتری جنوب شرقی فومن از دهستان گوراب پس در بخش مركزی شهرستان فومن قرار دارد. ارتفاع این قلعه بین ۶۵۵ تا ۷۱۵ از سطح دریا در خط الراس یكی از ارتفاعات منطقه واقع شده است.
.در سمت راست قلعه، رودخانه ای به همین نام قرار دارد كه از ارتفاعات سرچشمه گرفته و آب آن از جنوب به شمال در جریان است. علاقه مندان به دیدن قلعه بعد از عبور از شهر فومن، پس از گذشتن از روستاهای گشت، كر و محله، گشت رودخان، سیاه كش، گوراب پس، ملسكام و سعیدآباد به روستای قلعه رودخان رسیده و پس از گذشتن از حیدرآلات و طی سه كیلومتر جاده خاكی وارد اراضی پارك جنگلی قلعه رودخان شده و بایدمسیر ۵/۱ كیلومتری صعود تا محل قلعه را از راه پله احداث شده، عبور كنند.
قلعه رودخان از دو بخش تشكیل شده است، قسمت ارگ یا شاه قلعه در دو طبقه و از آجر ساخته شده كه در قسمت غربی این بنا واقع است، قلعه كلا دارای دو ارگ شانزده قراول خانه است.
در ورودی یا دروازه قلعه شمالی است و در دو طرف آن دو برج توپر بسیار عظیم ساخته شده است و بر بالای دروازه اصلی، كتیبه ای نصب شده بود كه این كتیبه در حال حاضر در موزه رشت نگهداری می شود. برخی از ساكنین منطقه به این شایعه باور دارند كه این قلعه را «جن ها» بنا كرده اند. آنها در باور خود، اظهار می دارند هیچ بنایی كه توسط آدمیزاد بنا شده باشد، نمی تواند اینقدر دوام بیاورد.
بر اساس تحقیقات انجام شده، این دژ عظیم كه به قلعه روخان (رودخان) موسوم است، طی وقایع و رویدادهایی كه پس از دوره ساسانی به وقوع پیوست، تخریب شد، اما در قرن ۵ و ۶ هجری قمری و در زمان حكومت سلجوقیان تجدید بنا شد و به همین جهت در شمار قلاع اسمعیلیه مشهور است.
از روستای قلعه رودخان تا قلعه رودخان طبیعت بسیار زیبا و چشم اندازهای زیادی وجود دارد كه توجه هر بیننده ای را به خود جلب می كند. در مسیر صعود به قلعه درختانی با قدمت طولانی به سمت آسمان قد علم كرده و نور از لابه لای شاخه های این درختان به پایین می ریزد.
خاطرنشان می شود: قبلا چشمه آبی كه منبع اصلی آب قلعه بود، در حیاط قلعه دیده می شد و معروف است كه این آب را با گنگ از ییلاق زردخونی آورده اند. این چشمه پس از زلزله سال ۱۳۶۹ گیلان خشك؛ اما بعدها به وسیله میراث فرهنگی گیلان احیا شده است.قسمت دوم قلعه، قسمت نظامی یا قورخانه است كه در قسمت شرقی قلعه رودخان قرار دارد.
از وجوه جالب توجه در معماری قلعه رودخان كاربرد طاق های جناغی و انواع مختلف آن و نیز طرح های آجركاری و سنگ چینی است كه نشان از دقت نظر سازندگان آن دارد.
گفتنی است، با توجه ویژه كار گروه گردشگری گیلان به اهمیت و جایگاه مهم بنای قلعه رودخان و نقشه آن در ایجاد یك قطب بزرگ گردشگری در استان همزمان با فعالیت های اداره كل میراث فرهنگی گیلان زمینه حضور و سرمایه گذاری بخش خصوصی در پارك جنگلی قلعه رودخان فراهم شده، به طوری كه پیش طرح ایجاد تاسیسات اقامتی و پذیرایی در محدوده پارك جنگلی قلعه رودخان ارایه و نظر به ویژگی های استثنایی بنای قلعه رودخان و طبیعت بسیار زیبا و جذاب آن با اقوام های هماهنگ سازمان ها و ادارات دولتی نظیر منابع طبیعی، محیط زیست، راه و ترابری و میراث فرهنگی و گردشگری در آینده نزدیك قلعه رودخان محیط پیرامون آن به یكی از قطب های مهم گردشگری در كشور تبدیل خواهد شد.
ییلاق اندره
ییلاق اندره از ییلاقات زیبای بخش سردارجنگل فومن ودر فاصله ۵کیلومتری ماسوله ودر مرز بین گیلان وزنجان ودر مسیر جاده ماسوله به خلخال قراردارد . طبیعت زیبای این ییلاق آرامش را به روح آدمی برمی گرداند .جاذبه های طبیعی این دیار به قدری زیاد است که دل کندن از آن کاریست دشوار .
بقعه عون بن علی
طبق شجره‌نامه موجود این بقعه آرامگاه پسر محمد حنفیه پسر حضرت علی(ع) است بنای آن قدیمی و هشت ضلعی است دیوارهای داخل بقعه از سنگ مرمر و سقف به صورت طاق مدور است که با گچ سفید کاری شده استبقعه عون بن علی بر دیوار غربی دری از چوب آبنوس و بسیار قدیمی با کنده‌کاری‌های فوق‌العاده ظریف وجود دارد که به در چله خانه معروف است که بنا به روایتی با ۲۰ پله راه به سردابی می‌برد که تا زیرکوه کشیده شده است این در فعلا بسته است و پشت آن دیوار کشیده شده است مطابق کتیبه‌ای که روی ستون قطوری در مدخل بنا حک شده تعمیرات اساسی بقعه در زمان فتحعلی شاه صورت گرفته. وسط اتاق ضریح چوبی مشبکی قرار دارد ودر میان آن صندوقی موجود است که منبت‌کاری بوده و بر حاشیه بدنه‌های آن کتیبه‌ای به خط خوش از آیات قرانی کنده شده است. قدیمی ترین تاریخی که از بقعه برمی‌آید مربوط به سنگ قبری است که در تاریخ ۹۶۹ هجری قمری بر بدنه دیوار بنا نصب است.
در محله مسجد بر شهر تاریخی ماسوله قرار دارد.عون ابن علی بر طبق روایات،فرزند محمد حنیفه یا محمد ابن حنیف از نوادگان حضرت علی (ع)شمرده می شود.که متحملا دراوایل قرن سوم یا چهارم و شاید ششم هجری همزمان با ورود امام زاده ابراهیم (ع)شفت،امام زاده هاشم(ع)رشت و نیز سید جلال الدین اشرف(ع) استانه اشرفیه، به این ناحیه روی اورده بود. این بقعه در مجموعه ای مذهبی ،مرکب از خود بقعه در میان ومسجد جامع در جوانب شرق وغرب،جای گرفته است.بقعه پلانی هشت گوش دارد و هر یک از اضلاع ۱۸۰سانتی متر طول دارند.گنبدی بر روی این فضا وجود دارد که ارتفاع صحن امام زاده تا زیر طاق گنبد اول۲۰/۴سانتی متر است.گنبد بقعه،حالتی شلحمی دارد که امروزه ان را با حلب پوشانده اند.دو مناره در اطراف گنبد این مسجد،احداث کرده اند که جدید است.قسمت بیرون امام زاده،دارای طاق نماهایی با اجر کاری وقسمت داخلی نیز طاق نماهایی دارد. گفتنی است که در مورد تاریخ بنای این بقعه وتاریخ دقیق شهادت حضرت عون بن علی (ع)سند معتبر ومکتوبی یافت نشده است.این بقعه در دهه ی ۱۳۶۰ توسط مرحوم خلیل حاتمی ماسوله ،که ریاست هیئت امنای این بقعه را در دست داشت،تجدید بنا شد و جزو۱۲۰۰بقعه در اثار تاریخی ایران جای دارد.
ییلاق زودلَ سَر
اسم این ییلاق از روستای کوچکی به نام روستای زودل که در مسیر ییلاق قرار دارد گرفته شده است. و پسوند “سر” نیز به دلیل اینکه این ییلاق بالاتر از روستای زودل و به عبارتی بالاسر روستا قرار دارد به اسم روستا اضافه می شود، و نام “زودل سر ” را برای ییلاق به ارمغان می آورد.
معمولا مردم هر روستا برای خود ییلاق مخصوص به خود را دارا می باشند. ییلاق زودل سر به اهالی رو ستای خانوانه اختصاص دارد(روستای خانوانه در کیلومتر ۱۰ جاده فومن به ماسوله واقع شده است ). در حال حاضر اهالی رو ستا بیشتر برای تفریح به این ییلاق سفر می کنند. قدیمی ترین خانه ییلاق داری قدمتی در حدود ۶۰ سال می باشد که درواقع آخرین بازمانده از خانه های اهالی رو ستای خانوانه در سالیان بسیار دور در این ییلاق می باشد.(این خانه متعلق به شخصی به نام حبیب رمضانی خانوانه می باشد). این ییلاق در مسیر قله معروف “تراشوم” قرار دارد و هر جمعه میزبان تعداد زیادی کوهنورد اعم از حرفه ای و آماتور می باشد.
بقعه متبرکه سبزه قبا
بقعه متبرکه سبز قبا در روستای شنبه بازار در شهرستان فومن در استان گیلان واقع شده است. این بقعه و فضای پیرامون آن میزبان شهدای ۸ سال دفاع مقدس میباشد که در کنار همرزمانشان در این مکان آرمیده اند. وجود بارگاه مقدس شهید سید جواد موسوی در محوطۀ بقعه متبرکه سبز قبا موجب شده تا این بقعه میزبان خیل عظیم بازدید کنندگان و زائرانی باشد که به قصد زیات سبز قبا و نیز آرامگاه شهید سید جواد موسوی به شهرستان فومن سفر میکنند.
مناطق کوهستانی فومن
ناحیه کوهستانی فومن قسمتهای جنوب شهرستان رادر برگرفته ودارای نواحی جنگلی ومراتع وقلل وارتفاعات بسیار زیبا که برای گردشگری وورزش کوهپیمایی بسیار مناسب هستند می باشد این ارتفاعات بسیار زیبا ودیدنی از ارتفاعات ماسوله گرفته تاارتفاعات گسگره ،ماکلوان ،گشت رودخان ،فوشه وقلعه رودخان که هر کدام زیبایی خاص خودشان رادارند.ودر واقع بیشترین وبهترین ارتفاعات استان گیلان در شهرستان فومن واقع شده است که سالانه تعداد زیادی گردشگر وکوهنورد به این ارتفاعات صعود می کنند واز چشم اندازهای زیبای آن بازدید می کنند.
