آداب و رسوم مردم کردستان

کردستان از مناطق بسیار زیبا در غرب ایران میباشد، این خطه مردمانی دارای آداب و رسومات ویژه و منحصر به فرد از عید نوروز گرفته تا مراسمات ازدواج و اعیاد اسلامی میباشند.به ویژه عید نوروز که از قدیم با سنت ها و آیین های خاصی اجرا میشده است و تا کنون نیز ادامه دار بوده اند مرکز مشاوره سفر طلوع سفریاد برای آگاهی شما همراهان برخی از این آداب و رسوم را در مقاله ی زیر گردآورده است با اصفهان تور همراه باشید.

جشن ها و اعياد

جشن ها و اعياد از جمله نمادهاي مشتركي است كه نمايانگر پيوند ملي ميان اقوام مختلف ايراني است. در حالي كه كشورهاي مختلف، جشن ها و اعياد خاص خود را دارند، در كشور ما اقوام مختلف به دليل بهره مندي از فرهنگ واحد ملي و اسلامي در تمامي اعياد داراي اشتراك مي باشند.

عيد نوروز

عيد نوروز در مناطق كردنشين ايران با ساير نقاط كشورمان همسان است. به جهت دگرگوني در طبيعت مراسمي مشابه با همه جاي ايران برگزار مي شود. در اين ايام مردم به ديد و بازديد يكديگر رفته، تخم مرغ رنگ مي كنند و با شيريني و ميوه از مهمانان پذيرايي مي كنند. آيين نوروز طولاني ترين جشن ملي و از جمله آيين هاي ايراني است كه تا امروز ماندگار و پايدار مانده است. آداب استقبال از نوروز كه در مراسم خانه تكاني، سبزه سبز كردن، تهيه پوشاك و وسايل نو، نوروز خواني، آتش افروزي و تهيه شيريني هاي عيد، زيارت اهل قبور و كمك به افراد مستمند، جلوه گر شده با مراسم سال تحويل، هفت سين، دعاي سال تحويل، ديد و بازديدها، تدارك غذاي عيد، عيدي دادن و بازي ها ادامه مي يابد و سرانجام با مراسم سيزده بدر به پايان مي رسد. آداب نوروزي هر چند در برخي سنت ها با تفاوت هايي در مناطق مختلف كشور اجرا مي شود، اما عمق وجودي همه آن ها مشترك و يكسان است و اين امر نشان دهنده فراگيري اين آيين در گستره ايران فرهنگي است

در شهرهاي كردنشين كشورمان نيز از نيمه هاي اسفندماه و شايد زودتر خانواده ها دست به تدارك نوروز مي زدند. از جمله اين تداركات تهيه سمنو بود كه براي تهيه آن خانم ها، گندم، عدس و كنجد را در پارچه اي ريخته و در ظرفي مسي قرار مي دادند. بعد از ريختن آب بر روي آن در جلوي نور ملايم خورشيد مي گذاشتند تا دانه ها جوانه بزند. پدر خانواده نيز با رفتن به بازار براي اهالي خانه لباس و كفش تهيه مي كرد. از ديگر چيزهايي كه قبل از عيد آماده مي شد آجيل، شيريني، ميوه، برنج، روغن و گوشت بوده است. معمولاً اين روزها شلوغ ترين روزها بوده. در اين روزها خانواده ها، لباس هايشان را از خياطي مي گرفتند، مردها به سلماني مي رفتند، و زن ها در پي خريد تخم مرغ بودند. در خانواده هاي سنندجي كمتر از يك تغار ( ۳۰ عدد ) تخم مرغ نمي خريدند. تعداد اين تخم مرغ ها گاهي به سه تا چهار تغار نيز مي رسيد. تخم مرغ ها آب پز مي شد و همه ي اعضاي خانواده دست به رنگ كردن آن ها مي زدند تا با برابر قرار دادن زمين و تخم مرغ، با رنگ كردن آن، زمين را نيز رنگ زده باشند. براي اجراي مراسم آتش بازي چند روز قبل از عيد، جوانان روستا، بوته هاي خار آن ها را پشت بام مي گذاشتند. از ديگر موارد براي آتش بازي، فيشك ( فشفشه )، ماتاو، تقه، كوزي و تيزان بود. قبل از عيد بچه ها، « نوروز نامه » درست مي كردند كه عبارت بود از يك صفحه سفيد كه در بالاي آن اشكالي مانند سماور، قليان، بشقاب هاي سمنو، تخم مرغ رنگ شده، شيريني و ماهي نقاشي مي كردند، و پايين آن در چهار ستون اشعاري كه هر مصرع در يكي از سطرهاي اين ستون ها جاي مي گرفت مي نوشتند.بچه ها اشكال را رنگ آميزي كرده و موقع تحويل سال به پدر و مادر خود مي دادند و عيدي طلب مي كردند.

 

مانند ساير مناطق كشور، در نوروز خوانچه هايي براي عروس هاي نامزد شده مي بردند. گاه تعداد اين خوانچه ها به دوازده عدد مي رسيد. طلا، عطر، دستمال، جوراب، تخم مرغ رنگ شده،‌صابون، پارچه، ماهي، شربت، سمنو، شيريني و آجيل و از همه مهم تر سيب سرخ زر ورق زده شده، از اقلامي بود كه در خوانچه ها وجود داشت.

در شب نوروز بوته هاي خار آماده شده توسط پدر خانواده آتش زده مي شد و بچه ها نيز شروع به آتش بازي مي كردند. لازم به ذكر است در مناطق كُردنشين، آتش مخصوص نوروز بوده و چهارشنبه سوري ( چوارشه مه كوله ) ‌به هيچ وجه آتش روشن نمي شد. بعد از خاموش شدن آتش، خانواده به خانه رفته و شام مي خوردند. در سنندج معمولاً اين شام حلوا بوده و غذاي اصلي كه پلو خورشت، ماست، مربا و ترشي، سبزي، پنير و دوغ بود را براي ناهار روز عيد مي گذاشتند. به هنگام تحويل سال، آيينه تمام قد سنگي يا نيم قدي را به ديوار تكيه داده و در دو طرف آن شمعداني با شمع روشن قرار مي دادند. جلوي آيينه سفره كوچك سفيدي پهن مي كردند كه روي آن سمنوي تزئين شده با روبان قرمز، تخم مرغ رنگ شده، ماهي، شيريني، آجيل و تنگ هاي رنگارنگ شربت قرار مي دادند. پدر خانواده وضو مي گرفت و با تحويل سال براي خانواده و آشنايان دعا مي كرد. با شروع سال تحويل بچه ها « نوروزنامه » ها را مي دادند و عيدي مي گرفتند. خانواده هايي كه دختر شوهر داده يا عروس دارند، منتظر عيدديدني بچه هايشان مي شوند و كوچك ترها نيز به عيدديدني بزرگ ترها مي روند.

در مناطق ديگر كُردنشين رسم هاي زيادي در رابطه با نوروز وجود دارد. از جمله ي اين رسم ها به كوه و دشت رفتن مردم در صبح زود است. آن ها دست خود را با شبنم تر كرده و بر صورت و لباس خود مي كشند و اعتقاد دارند اگر كسي مريض باشد شفا مي يابد. در ديگر مناطق مردم صبح زود از روستا به راه افتاده و با خود آرد مي بردند

از ديگر پيوندهاي مرتبط با نوروز ميان اقوام مختلف ايراني جلوه هاي ديني آن مي باشد. اين عيد فرخنده داراي آداب خاص خود است. تطهير و نظافت و پاكيزگي و آلايش فردي و اجتماعي و نيز منازل در قالب « خانه تكاني » پايان سال، هفت سين، دادن هدايا و عيدي به يكديگر، ديد و بازديدها… از جمله آدابي است كه در دوران باستان نيز وجود داشته است. اما برخي از آداب اجتماعي كه هم اينك در نوروز وجود دارد، دست كم به صورت فعلي در گذشته معمول نبوده و تغييراتي به خود گرفته است. از جمله تغيير و تحولات فوق در آداب و سنن نوروز، برخي آداب اجتماعي نوروز است كه تحت تأثير فرهنگ ديني و اسلامي قرار گرفته و اين عيد باستاني را به عيد ديني و ملي تبديل كرده است كه ذيلاً به برخي موارد اشاره مي گردد. اين تأثير فرهنگ ديني بر عيد باستاني به گونه اي است كه اينك به خوبي مي توان حضور دين و ارزش هاي ديني را در نوروز مشاهده نمود:

۱٫حضور قرآن به صورت ثابت و گسترده در آداب اجتماعي نوروز به گونه اي كه قرآن اين كتاب آسماني مسلمانان، امروز جزو يكي از اركان سفره هفت سين است و نيز قرائت قرآن و بوسيدن آن در ساعات تحويل سال توسط يكايك اعضاي خانواده و نيز قرار دادن پول در لاي قران و دادن هديه از سوي بزرگترها به اعضاي كوچك تر خانواده از جمله آداب ديني نوروز است.

2. قرائت دعاي تحويل سال « يا مقلب القلوب و الابصار و… » كه معمولاً جنبه عمومي و همگاني دارد از ديگر آداب ديني نوروز است.
3. دادن لباس نو به مستمندان، توزيع غذا و … به فقرا و برگزاري جشن نيكوكاري در هنگام سال نو از ديگر آداب ديني نوروز باستاني است.
4. صله رحم و ديد و بازديدهاي فاميلي و زدودن كدورت ها در روزهاي سال نو نيز از ديگر آداب ديني است.
5. تقدم قائل شدن در ديد و بازديدها ميان همسايگان و بزرگان فاميل و احترام خاص به آنان نيز از جمله آداب ديني نوروز است.
6. برگزاري مراسم ازدواج، وليمه و… جشن هايي از اين دست از ديگر آداب ديني نوروز است.

اعياد اسلامي

از جمله اعيادي كه در تمامي كشورهاي اسلامي و نيز در كشورمان باشكوه هرچه تمام تر برگزار مي شود، اعياد اسلامي است. كردها براي رسوم و اعياد مذهبي مانند عيد قربان، عيد غديرخم، عيدفطر و به خصوص ميلاد حضرت رسول اكرم ( صلي الله عليه و آله و سلم ) ارزش بسياري قائلند  در دو عيد فطر و قربان مردم با اقامه نماز مخصوص عيد در حالي كه لباس نو به تن دارند به ديد و بازديد يكديگر مي روند. علاوه بر اين، جشن عيد مبعث پيامبراعظم ( صلي الله عليه و آله و سلم ) از شكوه ويژه اي برخوردار است. اين جشن در ماه رجب كه سراسر سرور و شادي است برگزار مي شود. در اين مراسم غذاهاي نذري از جمله نوعي آش مخصوص طبخ مي شود و در ميان مردم تقسيم مي گردد و همراه با آن مراسم ذكر دراويش و نواختن دف و خواندن اذكار مخصوص شامل مولودي خواني، حمد و ستايش حضرت محمد ( صلي الله عليه و آله و سلم ) و نيايش به درگاه خداوند نيز اجرا مي شود. البته مولودي خواني در ماه هاي ديگر سال، نيز جز ماه هاي محرم و صفر برگزار مي شود.

عيد سعيد فطر

شب و روز عيد فطر در فرهنگ ديني از جمله شب ها و روزهاي مبارك است و مردم ايران اسلامي با تأسي به سيره معصومين ( عليه السلام ) به انجام اعمال با آداب و تشريفات خاص در اين ايام مي پردازند و چون فرهنگ ديني با تار و پود زندگي مردم گره خورده، اين آداب جزئي از فرهنگ مردم ايران شده است.

 

بسياري از آداب و رسوم و آيين هاي عيد فطر در گذشته و حال مشابه هستند: در جستجوي هلال ماه نو در غروب آخرين روز ماه مبارك رمضان در افق، خارج كردن فطريه از مال خود در شب عيدفطر، در مسجد بيتوته كردن، نماز، دعا و تكبير خواندن، غسل كردن، رفتن به مصلي با سلام و صلوات و تكبير، بر پايي نماز عيد در بيرون از شهر يا مصلي زير آسمان آبي به امامت روحاني منطقه تا افطار كردن با خرما و شيريني، روبوسي و در آغوش گرفتن يكديگر و تبريك گويي، زيارت اهل قبور، فاتحه خواني، پخش خيرات براي اموات، مهماني دادن و مهماني رفتن، ديدار روحانيون، دادن فطريه به مستمندان، دلجويي از ايتام، ديدار از خانواده هايي كه به تازگي عزيزي از دست داده اند و در آوردن پيراهن عزا از تن صاحبان عزا، پختن غذاهاي نذري و تقسيم آن بين دوستان، همسايگان و اقوام، هديه دادن به كودكان و نوجواناني كه به تازگي روزه گرفته اند، هديه دادن عروس ها و دامادها به يكديگر، خريد لباس نو براي كودكان و رفتن به دشت و طبيعت به اتفاق خانواده براي گذراندن فراغت. در همين چهارچوب آداب مردم مسلمان اهل سنت در شهرهاي مختلف كردستان از جمله در شهر سنندج كه در گذشته رواج داشته است عبارتند از:

– شروع خانه تكاني از حدود يك هفته مانده به عيد؛

– خريد لباس نو؛

– تهيه هداياي مختلف براي دادن در روز عيد؛

– حنا بستن دست توسط دختران و زنان؛

– خواندن نماز عيد به جماعت در مسجد؛

– تهيه غذا و شيريني مناسب براي روز عيد فطر؛

– ديد و بازديد عيد؛

– رفع كدورت ها و بر پايي مراسم ‌آشتي كنان؛

– بر پايي مراسم جشن و سرور.

علاوه بر اين در زمان بر پايي نماز عيد و به منظور تقدير و تشكر از خدمات امام جماعت و خادم مسجد، از طرف همه نمازگزاران – هركسي به وسع خويش- هدايايي براي اين دو نفر در نظر گرفته مي شود. از ديگر سنت هاي حسنه مردم كردستان در روز عيدفطر، زيارت اهل قبور و پخش نذورات و غذاهاي محلي در اين فضاي معنوي در بين افراد حاضر در مزار افراد متوفي است كه در اين مكان ها بار ديگر افراد مستضعف و ايتام اطعام مي شوند و با اين عمل حسنه تمامي افراد با خوشحالي و خوشنودي روز عيد را سپري مي كنند. عيادت از بيماران، پخت غذاهاي سنتي و شيريني هاي محلي به مناسبت نخستين سالگرد فرد متوفاي خانواده و توزيع آن در بين افراد مستمند از ديگر آداب و رسوم مردم مسلمان كرد در روز عيد سعيد فطر مي باشد. به اين ترتيب رمضان و عيد آن، يكي از زمان هاي ديني است كه هويت بخش مسلمانان است و مسلمين مناسك و اعمال ديني تقريباً مشابه در اين زمان انجام مي دهند. لذا در ميان ايرانيان عنصر و عامل اتحادبخش و در ميان مسلمانان انسجام بخش است

عيد قربان

عيد قربان از جمله جشن هاي مذهبي در جهان اسلام است. اين عيد در ايران نيز به صورت عيدي مذهبي در نقاط مختلف اين سرزمين با آداب و ويژگي هاي خاص هر منطقه برگزار مي شود. با دقت در نحوه برگزاري اين مراسم مشاهده مي شود كه اگرچه ممكن است مردم هر ناحيه آدابي بعضاً متفاوت در اين خصوص داشته باشند، ليكن تمامي اين مراسم در لايه هاي عميق تر، شبيه يكديگر و مطابق با آيين هاي ديرين و كهن برگزاري جشن قربان است

عيد سعيد قربان در ميان مردم كُرد زبان داراي جايگاهي ويژه است. مردم كردستان از اول ذي الحجه بنابر سنت و سيره رسول الله ( صلي الله عليه و آله و سلم ) روزه مستحبي نُه روز اول ماه ذي الحجه را به جاي مي آورند و در شب هشتم ذي الحجه و روز عرفه نيز در مساجد و تكايا برنامه هاي ويژه ديني همچون مولودي خواني و تواشيح در مدح و ثناي رسول مكرم اسلام و ائمه اطهار ( عليه السلام ) قرائت مي شود و علماي ديني اين منطقه نيز در زمينه هاي مختلف شرعي و فقهي مسائلي را براي مسلمانان به ويژه در خصوص فلسفه عيد سعيد قربان و داستان زندگي حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) بيان مي كنند.

 

با طلوع آفتاب زن و مرد، پير و جوان راهي مسجد مي شوند تا در نماز عيد شركت كنند و صداي « الله اكبر » در فضاي شهر و روستا مي پيچد. قرباني كردن و توزيع گوشت آن در ميان همسايه ها اولين آييني بود كه با به گوش رسيدن دعاي ويژه عيد سعيد قربان در شب قبل از آن آغاز مي شد و هر خانواده اي بنا به توان مالي خود اقدام به قرباني كرده و گوشت آن را به صورت مساوي در بين همسايه ها به ويژه افراد محروم و بي بضاعت جامعه تقسيم مي كرد. نكته جالب اين بود كه خود صاحب قرباني هم به همان اندازه از اين گوشت بهره مند مي شد.در اين روز سنت هاي حسنه اي وجود دارد كه در قالب اين مراسم توسط مردم مسلمان منطقه اجرا مي گردد.

يكي از سنت هاي حسنه اين روز در مناطق مختلف كردستان عيادت همسايگان و نمازگزاران از يكديگر به صورت دسته جمعي است. مردم كردستان با طلوع آفتاب، نماز عيد سعيد قربان را با شكوه و عظمت هرچه بيشتر به جاي مي آورند. پس از به جاي آوردن نماز صبح، در مساجد مانده و با يكديگر عيدديدني مي كنند.

كمك به همنوع و دستگيري از مستمندان يكي ديگر از سنت هاي حسنه مردم كردستان در اعياد اسلامي است كه اين كمك ها به صورت گسترده و دسته جمعي از سوي نمازگزاران عيد قربان در مساجد جمع آوري مي شود و علاوه بر مستمندان محل، امام جماعت مسجد و خادم مسجد نيز كمك هايي را دريافت مي كنند.

مهم ترين و تأثيرگذارترين بخش نذورات و كمك هاي عيد سعيد قربان در مراسم قرباني و توزيع قرباني ها در بين مستمندان به ثبت مي رسد كه مسلمانان اين خطه از ميهن اسلامي در شهرها و روستاهاي مختلف در اين روز با شور و شوق بسيار همه مستمندان و افراد بي بضاعت كردستاني را در جشن و سرور خود شريك مي كنند.

از ديگر سنت هاي حسنه در اين روز گرامي رفتن به خانه ي افراد داغدار است. بعد از اقامه نماز عيد ماموستاي روستا يا محله پيش قدم مي شود و ضمن حضور در ميان خانواده هايي كه يكي از بستگان آن ها از عيد گذشته تا اين عيد فوت شده اند، اظهار همدردي مي كند. در گذشته، پس از بازديد از خانواده هاي داغدار، همه به صورت جمعي راهي آرامگاه ها مي شدند و با قرائت فاتحه ياد عزيزان از دست رفته را گرامي مي داشتند.

ميلاد پيامبر ( ص )

دوازدهم ربيع الاول به اعتقاد اهل سنت و هفدهم ربيع الاول به اعتقاد شيعيان روز ميلاد حضرت خاتم الانبيا ( صلي الله عليه و آله و سلم ) مي باشد. اين اختلاف زماني خود مصداقي از مصاديق بارز اتحاد ملي است. جشن ميلاد از استان هايي كه اهل سنت رقم قابل توجهي دارند شروع شده و سپس به كل كشور مي رسد. در كردستان يكي از آداب بسيار زيبا مراسم مولودي خواني است كه در آن اشعاري در وصف و ثناي حضرت رسول ( صلي الله عليه و آله و سلم ) خوانده مي شود. در مجلس همه سكوت كرده و به مراسم توجه مي كنند. قرباني كردن گوسفند و پذيرايي از مهمانان با غذا و شيريني و نيز فرستادن شيريني و غذاي نذري به در منازل براي همسايگان در اين روزها از ديگر رسومات رايج است. در زير به قطعه اي از مولودي هاي كُردي در رثاي رسول گرامي اسلام اشاره مي شود:

مه جلسي فه رح به خشو و سفي ح زرته *** مه رهه ري ئه نوار فه يضو و ره حمه ته

ترجمه: مجلس فرح بخشي در وصف حضرت رسول است، مظهر انوار فيض و رحمت است.

وه ذكري سه لوات پاك له ئالايش *** به فه ضاي مه جلس بده بده ين ئارايش

ترجمه: با ذكر صلوات پاك و بي آلايش، به فضاي مجلس آرايش دهيم

آداب و رسوم و باورها

كردها مردماني ايراني تبار هستند كه زبان، فرهنگ و آداب و سنن آنان در ارتباط و پيوند با ديگر مردمان در قلمرو زيست اقوام ايراني است.

باورهاي عمومي

باورهاي مردمان كرد در استان هاي مختلف به ميزان زيادي با باورهاي ساير اقوام ايراني يكسان و مشابه مي باشد، به عنوان مثال در كرمانشاه برخي از اين باورها به قرار زير است:

– چنانچه استكان ها هنگام صرف چاي رديف شوند اين نشان از رسيدن مهمان است.

– اگر برگ چاي روي استكان چاي قرار گيرد ميهمان خواهد آمد.

-ريختن آب جوش بر روي زمين بدون گفتن بسم الله باعث از بين رفتن بچه هاي جن و انتقام جويي آنان خواهد شد.

– به هنگام نشستن، زانو به بغل گرفتن غم و اندوه به دنبال مي آورد.

-خارش كف پا نشان از راه دور در پيش داشتن است.

-وقتي ميهمان به خانه كسي بيايد روزي اش را هم با خودش مي برد.

-جارو كردن در شب، تنگدستي به دنبال مي آورد.

– در شب جارو نمي كنند و ناخن نمي گيرند.

-عطسه كردن را نشان خبر مي دانند.

– عطسه را نشانه صبر مي دانند.

– اگر شخصي به هنگام درآوردن كفشش، لنگه اي بر لنگه ديگر سوار شود، باورشان اين است كه براي آن شخص مسافرتي پيش خواهد آمد.

– اگر كف دست راست كسي بخارد پول به دستش مي آيد و بالعكس اگر كسي كف دست چپش بخارد پول از دست خواهد داد.

– اگر گوش راست كسي صدا كند، باورشان اين است كه از او به خوبي ياد مي شود و چنانچه گوش چپش زنگ بزند مي گويند كساني مشغول بدگويي او هستند.

– هرگاه كسي بخواهد به سفر دور و درازي برود او را سه بار از زير قرآن رد مي كنند

آداب و رسوم ماه رمضان

ماه رمضان كه از راه مي رسد، در كردستان نداي مرحبا مرحبا با آهنگ و وزن خاصي در محله ها به گوش مي رسد؛ آوازي كه فرارسيدن ماه بركت و رحمت را به مردم شهر خبر مي دهد و جشن مي گيرند. پيش از اذان مغرب مساجد و تكاياي استان كردستان پر از صداي دعاهاي مذهبي و اشعاري مي شوند كه نمازگزاران در مدح رسول گرامي اسلام مي خوانند. در گذشته اين اشعار مذهبي تا پانزدهم ماه رمضان به اوج خود مي رسيد، اما با گذشتن از نيمه ماه، آوازها كم كم تغيير لحن پيدا مي كرده و لحن اندوه و حزن مي گرفت. از اين پس صحبت از فراق است و خداحافظي با ماه مبارك رمضان. در اين شب ها اگر در كوچه هاي كردستان راه مي رفتيد، نداي الوداع الوداع گوشتان را پر مي كرد، زيرا در پانزده روز اول ماه رمضان مؤذن قبل از وقت نماز عشاء بر پشت بام رفته و با نواي دلكش و آوازي خوش و ملكوتي حلول ماه مبارك رمضان را خوشامد مي گفت: مرحبا مرحبا يا شهر رمضان/ مرحبا مرحبا يا شهر تسبيح و التهليل و تلاوة القرآن مرحبا/ مرحبا مرحبا يا شهر الخير و البركة و الاحسان مرحبا، و از نيمه ماه به بعد نيز به جاي مرحبا، الوداع مي گويد.

پاشيو

مانند ساير نقاط كشور و مطابق رسمي اسلامي با اعتقاد به استحباب رؤيت هلال ماه رمضان، روز آخر شعبان، هم وطنان كُرد براي رؤيت هلال به پشت بام خانه مي روند. در گذشته بعد از رؤيت هلال ماه رمضان، سه يا چهار نفر با دهل و سرنا زدن با آمدن به مركز شهر سنندج، نواي مخصوص فرارسيدن ماه مبارك رمضان را مي نواختند و فرا رسيدن اين ماه را به اطلاع عموم مي رساندند. قبل از جنگ جهاني دوم و به دليل نبودن وسايل كافي براي اطلاع رساني، مردم با شليك توپ توسط يك توپچي كه فقط كارش در ماه مبارك رمضان بود، از آغاز ماه رمضان مطلع مي شدند و شب ها به وقت سحر نيز با اين صدا مردم براي صرف سحري از خواب بر مي خاستند. پس از آن نيز اين مأموريت به نيروهاي ارتشي واگذار شد. بعد از شليك توپ، آيين هاي پاشيو بود كه هر روز موقع سحر در شهر بر پا مي شد. در آن روزها كه هنوز وسايل ارتباط جمعي گسترش پيدا نكرده بود، كردها همديگر را با مراسم « پاشيو » از فرارسيدن زمان سحر آگاه مي كردند. آن ها به پشت بام مي رفتند و با گفتن پاشيو، وقت سحري خوردن را خبر مي دادند و با پايان يافتن ماه مبارك رمضان و با حلول ماه شوال نيز سه گلوله توپ شليك مي شد و با صداي اين توپ ها مي توانستي اين شعر را به وضوح بشنوي كه:

عيد رمضان آمد و ماه رمضان رفت *** صد شكر كه اين آمد و صد حيف كه آن رفت

سفره افطاري

پنير، شير، عسل، گردوي تازه و انجير از ملزومات سفره ي افطار كردي است. پس از آنكه روزه داران افطار خود را باز كردند، آش دوغ، ترخينه يا آش كردي و نان هايي مثل نان برساق و نان تاوه اي كه توسط زنان كُرد تهيه مي شود، سفره افطار را رنگين مي كند. كوليره هم نوعي نان ويژه و محلي است كه براي شب بيست و هفتم ماه مبارك رمضان تهيه مي شود و بعد از پخت، بين همسايگان و اهالي محل تقسيم مي گردد. خمير اين نان كه از آرد، مغز گردو و مقداري روغن تهيه مي شود از روز بيست و ششم ماه مبارك آماده شده و در روز بيست و هفتم رمضان آن را در تنور طبخ مي كنند. عموماً خانواده هاي طبقه متوسط و بالا اين نان را به مقدار زيادي تهيه كرده و ميان مردم محل يا افراد نيازمند توزيع مي كنند، به طوري كه در روز بيست و ششم و بيست و هفتم ماه رمضان، تقريباً تمام خانواده هاي استان كردستان روزه شان را با كوليره و ماست باز مي كنند. بعد از افطاري و خواندن نماز عشاء، خانواده هايي كه داراي وسعت مالي هستند، تعداد زيادي كوليره را همراه با ماست به مسجد برده و در ميان نمازگزاران توزيع مي كنند. كردها بر اساس يك رسم ديرينه، كوليره هاي كوچكي مي پزند و پنج يا شش عدد از اين كوليره ها را به نخ مي كشند و در انبار آرد يا برنجشان قرار مي دهند، به اين اميد كه خير و بركت ماه رمضان به دارايي آن ها برسد. به اين ترتيب، هر رشته كوليره يك سال در انبار كردها مي ماند و سال بعد، با كوليره هاي جديد جايگزين مي شود.

شب يلدا

شب چله در تمامي كشورهاي كشورمان تقريباً داراي رسومات مشترك است و شايد مهم ترين بخش از رسومات اين شب كه در تمامي شهرها و روستاها مشترك است، شب نشيني به همراه صرف ميوه، آجيل مخصوص شب چله مي باشد. شب يلدا را در سنندج ( شه و چله )‌ مي گويند. در ادبيات فارسي خصوصاً در غزل، زلف يار را به يلدا تشبيه مي كنند كه مانند شب سياه، بلند و طولاني است. معمولاً و نه الزاماً در اين شب در كوهستان هاي كردستان و شهرها و روستاها برف مي باريد. اقوام نزديك و پسران متأهل و دختران شوهركرده در اين شب ميهمان خانه پدري يا بزرگ خاندان هستند كه معمولاً پدر بزرگ است. اين شب يكي از شب هاي پرنشاط براي خانواده و به ويژه كودكان است و اين تجمع در خانه پدري يمن و شگون و احترام دارد.

در سنندج قديم كه يخچال و فريزر براي نگهداري از ميوه جات وجود نداشت، مردم در منازل خود اقدام به درست كردن آونگ و يا در بند كشيدن انگور و امرودهاي گوناگون و خربزه ترش مي كردند. شب يلدا يا شب چله كه تاريك ترين و درازترين شب سال است با خوردن دلمه، خربزه ترش، انگور، امرود، به ، انار و سيب به خوشي و شادماني و چون شب وصال مي گذشت. دو سنت قديمي در سنندج مقام خود را حفظ كرده اند، يكي زولبيا و باميه و پشمك در ماه مبارك رمضان و ديگري دلمه كلم در شب زمستان

در اين شب يكي ديگر از رسومي كه تقريباً در تمام مناطق كشورمان به اجرا درمي آيد، فرستادن ميوه و شيريني تحت عنوان شب چله اي توسط خانواده هايي است كه سال اول است كه دختر به خانه شوهر فرستاده اند.در شهر سنندج يك خوانچه را با تمام سليقه از انواع غذاها و ميوه ها براي عروس مي فرستند و اين كار را ( شه و زمساني ) مي گويند. در اين خوانچه علاوه بر دلمه كلم و برگ مو، چلو خورش و ديس هاي شيريني، خربزه ترش، شربت هاي گوناگون كه داخل تنگ مي گذاشتند و يك ظرف ( ئادنگ ) يعني انگوري كه با خوشه از سقف آويزان مي كردند، يك ظرف سيب سرخ، يك ظرف انار، يك ظرف گلابي، يك هندوانه و يك ظرف بزرگ تنقلات و غيره را مي گذاشتند. در سنندج قديم خانواده ها اگر در همسايگي، خانواده فقيري را سراغ داشتند، به خاطر اينكه فرزندان آن ها نيز بي نصيب نباشند، سهم آن ها را نيز در حد خودشان مي فرستادند كه اين رسم هنوز هم وجود دارد. در اين شب بيان احاديث اخلاقي و طرح حكمت ها و اندرزها از سوي بزرگ ترها و ريش سفيدان خانواده، شاهنامه خواني، فال حافظ و طرح مشكلات و رسيدگي به حال افراد فاميل از جمله مهم ترين كارهايي است كه مورد توجه قرار مي گيرد.

 

مراسم ازدواج

ازدواج از سنت هاي حسنه اي است كه در كشور ما به دليل تأكيدات اسلامي و نيز اهميت خانواده از جايگاه بالايي برخوردار است. ازدواج در مناطق مختلف كشور علي رغم وجود برخي تفاوت هاي مربوط به فرهنگ هاي محلي، در كل داراي نقاط اشتراك فراواني مي باشد.

مراسم ازدواج و عروسي در كرمانشاه نيز با تفاوت هاي بسيار كمي مانند ساير نقاط كشور مي باشد: ابتدا خواستگاري و تعيين ميزان مهريه، سپس بوسيدن دست پدر عروس توسط داماد و ديگر موارد مانند خريد بازار در روز عقدكنان، سپس انجام مراسم عقد توسط عاقد و دستيارش، ساييدن قند بر سر عروس و داماد، حلقه دست كردن توسط داماد و عروس، عسل به دهان يكديگر گذاردن، دادن هديه عقد توسط پدر و مادر داماد به عروس و صرف شام توسط ميهمانان و سپس مراسم انتقال عروس به خانه داماد

در كردستان يكي از رسوم عروسي، شب نشيني هايي است كه قبل از برگزاري جشن عروسي ترتيب داده مي شود. سپس مقدمات ازدواج با مجلس خواستگاري و گفتگو بر سر مهريه و خريد طلا و لباس توسط داماد براي عروس و تعيين تاريخ عقد و عروسي آغاز مي شود كه در برخي مناطق روستايي اخذ شيربها توسط خانواده عروس نيز مرسوم است. پس از اين مراسم شيريني خوران برگزار مي شود كه طي آن با اعلام نامزدي رسمي دختر و پسر خطبه عقد نيز ميان آن دو منعقد شده و مراسم عروسي به زماني ديگر موكول مي گردد. سرانجام با نزديك شدن روز عروسي مجالس شب نشيني از سوي خانواده هاي دو طرف به طور جداگانه اي ترتيب مي يابد كه در آن از كليه ي نزديكان دو خانواده دعوت به عمل مي آيد.

در گذشته يك شب قبل از روز عروسي مراسم حنابندان اجرا مي شد؛ بدين ترتيب كه دختران جوان دو خانواده و دوستان عروس در يك مجلس خصوصي شبانه به دست هاي خود و عروس حنا مي بستند كه اين خود يك نوع آرايش دست ها نيز به شمار مي رفت. كردهاي كردستان در مجالس شادي و به خصوص شب نشيني هايي كه به مناسبت عروسي ها برپا مي شود، با پوشيدن لباس هاي زيبا و تماشايي هماهنگ با نواي سازهاي محلي كنار هم قرار گرفته و در حالي كه با گرفتن دو سر يك دستمال، فاصله خود را حفظ مي كنند، دايره وار به رقص محلي كردي كه اصطلاحاً چوبي گفته مي شود و ريتم هاي گوناگوني دارد مي پردازند. هدايت حلقه ي پايكوبي و عوض كردن حركات رقص محلي را شخصي كه در ابتداي همه در طرف راست قرار دارد و دستمال بلندي را به شيوه هاي خاصي هماهنگ با حركات پا به گردش درمي آورد بر عهده دارد كه در لهجه ي محلي سرچوبي ناميده مي شود. سرچوبي با ادامه ي رقص به نوبت به ساير افراد واگذار مي شود كه از تبحر بيشتري بر خوردارند. هنگام اجراي رقص، ديگر مهمانان نظاره گر هستند و هريك به فراخور حال خود سرچوبي را شاباش مي كنند كه معمولاً اين كار با سپردن مبالغي اسكناس به دست نوازندگان و چرخاندن آن بر سر و شانه ي سر چوبي انجام مي شود.

 

با پايان يافتن شب نشيني، روز عروسي فرا مي رسد كه در اين روز نيز ضمن پايكوبي و دادن ناهار به ميهمانان، نزديك عصر داماد در حالي كه تعدادي از ميهمانان خصوصاً دختران و پسران جوان وي را همراهي مي كنند به طرف خانه ي عروس حركت مي كند و پس از صرف چاي و شيريني و كسب اجازه از والدين عروس وي را به خانه خود مي آورد. با پايان يافتن جشن عروسي و پس از يك هفته كليه دعوت شدگان دو طرف به استثناي مردان و پسران در منزل داماد جمع مي شوند و با برگزاري مراسم ديگري هداياي خود را كه عمدتاً شامل پول نقد است به عروس و داماد مي دهند. اين هدايا كه در اصطلاح محلي « هفته » گفته مي شود با هدف كمك به تشكيل زندگي جديد زوج هاي جوان و جبران هزينه هاي عروسي ارائه مي شود

در كنگاور نيز مراسم عروسي به ساير نقاط ايران شباهت دارد. پس از انجام مراسم خواستگاري، تاريخ عقد و عروسي تعيين مي شود. از ميهمان در دو وعده غذايي پذيرايي شده و شب قبل از عروسي مراسم حنابندان اجرا مي گردد. شيربها توسط داماد به خانواده عروس پرداخت مي شود. در ايل سنجابي نيز مراسم عروسي مانند مردم شهرنشين بوده و خواستگاري متداول است و نحوه عقد ثبتي مي باشد. در كلهر نيز مراحل اجراي سنت ازدواج و رسوم آن با ساير اقوام ايراني داراي اشتراكات زيادي مي باشد:

نشان كردن: پسر، دختر دلخواه خود را انتخاب كرده و مادرش را آگاه مي سازد. مادر براي ديدن دختر به خانه او مي رود. اگر او هم بپسندد بدون اينكه سخني بگويد به خانه خود باز مي گردد و موضوع را با همسرش در ميان مي گذارد و پدر نيز با خواستگاري آن دختر براي پسرش موافقت مي كند.

خوازمني ( خواستگاري ): در يك روز خوش يمن پدر پسر به همراه چند نفر از بزرگان به خانه پدر دختر رفته و از او خواستگاري مي كنند و در صورت موافقت پدر دختر با وصلت، همان جا گفتگو صورت گرفته و مقدار شيربها ( شيراوي ) و مهريه و پس از گفتگوي زياد، روز نامزدي تعيين مي شود. به هنگام خداحافظي و انجام تعارفات از سوي دو طرف، يكي از بزرگان خانواده داماد از وي مي خواهد تا دست پدر دختر و بزرگان خانواده را ببوسد كه به اين عمل « دُس ماچ كردن » مي گويند.

نامزدي ( دَزيوراني ): اين مراسم را كه دزيوراني يا دَزگيران نيز مي گويند به اين صورت اجرا مي شود كه ابتدا پدر پسر برنج، روغن، نان، گوسفند و… به خانه پدر دختر مي فرستد تا ناهار طبخ شود. سپس پدر و مادر پسر به همراه چند نفر از اقوام خود براي شيريني خوران و انجام مراسم نامزدي به خانه پدر دختر مي روند و مادر پسر انگشتري طلا را به انگشت عروس ( براتوت ) مي كند.

روباز كردن: چند روز پس از مراسم نامزدي، داماد براي روباز كردن به خانه عروس مي رود. عروس نيز ليواني شربت يا كاسه اي آب براي او مي آورد و داماد با نوشيدن آن سكه اي طلا يا مبلغي پول به عنوان روباز كردن داخل ليوان يا كاسه مي اندازد و پس از ساعتي از عروس و خانواده او خداحافظي مي كند.

خريد عروسي و عقد كنان ( تَيارَك ): مانند ساير نقاط ايران در يك روز به شهر مي روند و پس از خريد پوشاك عروس توسط خانواده داماد و لباس داماد توسط خانواده عروس، پدر يا برادر بزرگ داماد با پدر يا برادر بزرگ عروس به دفترخانه اسناد رسمي رفته و به وكالت از دختر و پسر آن ها را براي هم عقد مي كنند. البته گاهي عروس و داماد نيز در محضر حاضر مي شوند. پس از اين مراسم روز عروسي تعيين مي شود كه معمولاً روزهاي يكشنبه و پنجشنبه و گاهي هم سه شنبه مي باشد.

حنابندان و به گرمابه بردن عروس: معمولاً يك روز پيش از عروسي، در روز شنبه، دوشنبه يا چهارشنبه، زني بزرگ سال از بستگان داماد به نام پاخسو سوار بر اسب نر سفيد به همراه لباس عروس و لوازم عروسي به خانه عروس رفته و فرداي آن روز چند تن از زنان نزديك عروس جمع شده و به اتفاق نوازندگان ساز و دهل به خانه عروس مي روند. حاضران با آواي ساز و دهل مي رقصند و شادي مي كنند. در اين هنگام پاخسو به دست و پاي عروس حنا مي بندد و ساعتي بعد سر و تن او را مي شويد.

پاگشا ( پاوه و كِردِن ): پس از اين مراسم، مراسم عروسي برگزار شده و عروس را به خانه داماد مي برند و سه روز پس از آن مراسم پاگشا از طرف خانواده عروس در منزل داماد برگزار مي شود. در اين مراسم كه زنان دو خانواده شركت دارند ( بيشتر زناني كه در مراسم عروسي بوده اند ) پس از رقص و پايكوبي هداياي خود را اهدا مي كنند. علاوه بر اين يكي ديگر از رسوم بستگان داماد و عروس اين است كه به مرور زمان عروس و داماد را براي مراسم شام يا ناهار به منزل خود دعوت مي كنند و مبلغي نيز پول يا كادو به عروس مي دهند كه به اين مراسم نيز پاوه و كردن مي گويند