نگاهی گذرا به تاریخ و باستان خواف

شهرستان خواف یکی از شهرستان های واقع شده در خراسان رضوی می باشد. که در شرق کشورمان واقع شده است مرکز این شهرستان شهر خواف میباشد. از دیگر شهرهای این شهرستان میتوان به سنگان،سلامی، قاسم آباد و نشتیفان اشاره کرد،جمعیت این شهر حدود ۱۱۰هزار تن میباشد. آژانس مسافرتی طلوع سفریاد در مقاله ی زیر شما را با پیشینه ی تاریخی این شهر بیشتر آشنا میکند با ما همراه باشید.

 تاریخ و فرهنگ خواف

خواف در دوران درازی از تاریخ ،اگر نه برای ایران قدیم که به طور مسلّم برای خراسان قدیم به منزله قلبی تپنده و حیاتبخش مطرح بوده و فرزندان عالم و هنرمند و ادیب و سیاست مدار این سامان، همواره پرچم دار و پاسدار مردم ایران زمین بوده است. سرزمین مردان بزرگی که سر از خاک بر افلاک آورده اند و ستارگان شب فروز علم و ادب ایران زمین شدند؛ آن مردان سترگی که با آبنوش از کوثر تمدّن و فرهنگ اسلامی، شگفتی آفریدند و بر ستیغ تاریخ ما را به نظاره ایستاده اند. فهرست طولانی دانشوران خواف و زوزن مؤیّد این موضوع اند و عنایتی به گاه شمار وقایع خواف، اهمّیّت و نقش این منطقه را در تکامل علمی و فرهنگی و حفظ استقلال وطن بر ما روشن می سازد. در واقع شناخت درست و دقیق و عمیق بزرگان فرهنگی یک قوم، نوعی خویشتن شناسی است که می تواند دست مایه ساختن آینده ای بهتر باشد و ما از مطالعه و شناخت این بزرگان به این نتیجه می رسیم که چنین قومی امروزه می توانند در جامعه بشری جایگاه ویژه خود را داشته باشند.

 

وجه تسمیه خواف

نام «خواف» از قرن ها پیش به صورت «خَوَاف» بر وزن «طَوَاف» نوشته و«خاف» خوانده می شود و بسیاری از منابع جغرافیایی و تاریخی به شکل «خواف» آمده که «خاف» تلفظ می شود.۱ شهرستانی در کتاب (الملل و النحل) واژه«خواف» را این گونه توصیف کرده است: («خواف» نام دیگر به آفرید، پسر ماه فروردین، است که از منطقه زوزن به داعیه نو آوری در دیانت زرتشت برخاست.) ۲ عدّه ای ریشه این کلمه را عربی دانسته، این واژه را تغییر یافته «خاف» می دانند که به معنای ترس و وحشت است. و دلیل آن حمله راهزنان به این منطقه و هوای گرم و سوزان تابستان است که مردم بدین جهات در خوف و ترس به سر می برده اند بدین سبب آن را «خواف» گفته اند. ۳در فرهنگ عمید، «خاف» آمده که جمع آن «خواف» به معنی پوشیده و پنهان معنی کرده است. ۴ در بین برخی از مردم، «خواف» به «روی» یا «رود» مشهور است که در فرهنگ دهخدا، یکی از معانی روی ، رود پر آب می باشد.

جغرافیای تاریخی خراسان در تاریخ حافظ ابرو به داشتن رود در این شهر اشاره دارد. ۶ما حصل کلام، در باره وجه تسمیه خواف در منابع و مآخذ تاریخی، نظر واحدی وجود ندارد و هر کدام بنا بر درک خود، برداشتی در باب این واژه داشته اند.

پیشینه تاریخی و جایگاه علمی, فرهنگی و سیاسی خواف

خواف بزرگ که سابقه تاریخی زیادی دارد از ولایات مهمّ خراسان بوده و تا قرن ۸ هجری در برخی از سال ها بر اساس اسناد تاریخی، شامل شهرستان های کنونی خواف، تربت حیدریه و رشتخوار و قسمتی از نقاطی که در حال حاضر جزء افغانستان می باشد، بوده است.بسیاری از جغرافیدانان و مورخان، زوزن, خواف، سنگان، سلومک (سلامی) را در دوره بعد از اسلام تا قرن ۷ یا ۸ هجری جزء نیشابور دانسته اند۷و در قرون ۸ و ۹ هجری قمری جزء هرات۸ و از سال ۱۲۴۹ هجری قمری خواف به تابعیت مشهد در آمد و در ضمن به عنوان یک بخش تابع تربت حیدریه گردید. تا این که سرانجام در سال ۱۳۶۸ هجری شمسی از  تربت حیدریه جدا و به شهرستان تبدیل گردید.

دکتر جواد مشکور در تاریخ ایران باستان، «خواف» را از نقاط آباد ایران در عصر اشکانی و ساسانی دانسته است که جزء ابر شهر یا نیشابور بوده است. ۱۰ با ظهور اسلام در دو مرحله خواف مورد حمله مسلمانان قرار می گیرد:

مرحله ی اول : در دوره ی خلافت سیدنا عمر فاروق رضی الله عنه به فرماندهی احنف بن قیس رضی الله عنه

مرحله ی دوم : در دوره ی خلافت سیدنا عثمان ذی النورین رضی الله عنه به فرماندهی عبدالله بن عامر رضی الله عنه که مردم خواف همانند بسیاری از شهرهای ایران البته با مقاومت هایی به ندای عدالت خواهی اعراب مسلمان پاسخ مثبت داده و با آغوش باز اسلام را می پذیرند.

 

زوزن و خواف در سده های نخستین هجری از مراکز علمی بزرگ و پر رونق به شمار می آمده است. قرار گرفتن این دو شهر در موقعیت ارتباطی ممتاز بین حوزه های هرات و قهستان و نیشابور، قلب خراسان بزرگ، موجب شده که این منطقه نقطه تعاطی افکار و اندیشه ها باشد. مطالعه و مداقّه در متون تاریخی نشان می دهد که این منطقه در طول دوران حکومت های ایران بعد از اسلام، فقها، ادبا، شعرا، مورّخین، هنرمندان، وزرا و سیاستمداران فراوانی را در دامان خود پرورده است و در گسترش فرهنگ و تمدّن اسلامی نقش بسیار تأثیر گذاری داشته است که پرداختن به همه آن ها در این گفتمان نمی گنجد.

خواف به اعتبار دانشمندان و سیاستمداران و کارگزاران که در حکومت های ایران بعد از اسلام صاحب نفوذ بودند، آن قدر از نظر علمی و فرهنگی مورد توجه بوده است که خواجه نظام الملک توسی(۴۸۵ –۴۰۸ هجری قمری) وزیر مقتدر آلب ارسلان و ملکشاه سلجوقی، یکی از ده نظامیّه موجود در جهان اسلام را در خرگرد خواف تأسیس می نماید که هم اکنون تنها اثر به جا مانده از این نظامیّه کتیبه ای است که توسط آندره گرار فرانسوی به موزه ایران باستان منتقل شده و هم اکنون در آن جا نگهداری می شود.

با بررسی متون تاریخی صراحتاَ می توان گفت که سرزمین خواف به خاطر موقعیّت مهمّ جغرافیایی و آبادانی همواره مورد توجّه حکومت های وقت قرار داشته است. بنای مسجد کم نظیر و زیبای ملک زوزن در دوره خوارزمشاهیان و مدرسه غیاثیّه خرگرد در دوره تیموریان خود گواهی بر روزهای اوج شکوفایی سرزمین خواف است. امّا با افول قدرت تیموریان و ظهور صفویان در اوایل قرن ۱۰ هجری قمری, ستاره ی عزّت غیاثیّه (خواف) رو به افول می رود و خواف یکباره موقعیّت خود را در نشر قدرت و قلم خراسان از دست می دهد.

 

با آغاز دوره معاصر کلّ ولایات خواف، زاوه، ترشیز، غوریان و بخش هایی از جام و باخرز زیر سلطه اسحاق خان قرائی و فرزندانش قرار می گیرد و این آغاز دوره پر خوف و خطر تاخت و تاز ترکمن ها و ازبک ها است که تا اواخر دوره ناصر الدین شاه ادامه می یابد و در دوره پهلوی اول در سال ۱۳۰۷ مرحوم مدرس به خواف تبعید و در ارگ خواف زندانی می گردد. بر خلاف تصوّر رضاخان نه تنها این روحانی شیعه تحت فشار مردم اهل سنّت این منطقه قرار نمی گیرد بلکه مردم و معتمدین و علمای خواف به صورت های مختلف از او حمایت می کنند تا جایی که رژیم شرایط را برای قتل آن مرحوم مناسب نمی بیند و در آبان سال ۱۳۱۶هجری شمسی وی را به کاشمر تبعید و بعد از مدتی او را در آن شهر به شهادت می رساند. ۱۳ این واقعه گوشه ای بود از خصایل نیک مردم متدیّن و آگاه خواف که همیشه قدردان خادمین واقعی هستند.

نتیجه آن که از قرن دهم هجری قمری به بعد تمام قدمت و غنای عظیم علمی، فکری و فرهنگی خواف تحت تأثیر درگیری ها و لشکرکشی ها و سیاست های حاکمان قرار گرفت و با شکل گیری انقلاب اسلامی ایران بار دیگر این بخش مهمّ از پیکره ایران اسلامی مورد توجّه مسئولین قرار گرفت. امید است با همدلی و وفاق همیشگی که بین مردم سنّی و شیعه این دیار وجود داشته باز هم گام های مؤثّرتر و بلندتری در جهت رشد و شکوفایی این دیار برداشته شود.

مسیرهای دسترسی به خواف

برای رفتن به شهرستان خواف بهترین راه و مسیر دسترسی برای سفر به این شهر این است که با هواپیما به شهر مقدس مشهد بروید و از آن شهر از راه زمینی و با اتومبیل به شهرستان تاریخی خواف سفر کنید.

فاصله خواف تا چند شهرایران

فاصله تهران تا شهرستان خواف  ۱۰۱۸ کیلومتر است.

فاصله مشهد تا شهرستان خواف ۲۷۲ کیلومتر است.

فاصله تبریز تا شهرستان خواف ۱۶۴۵ کیلومتر است.

فاصله اصفهان تا شهرستان خواف ۱۰۶۱ کیلومتر است.

فاصله شیراز تا شهرستان خواف ۱۲۷۸ کیلومتر است.

فاصله بندرعباس تا شهرستان خواف ۱۳۰۴ کیلومتر است.

فاصله اهواز تا شهرستان خواف ۱۵۷۲ کیلومتر است.

فاصله زاهدان تا شهرستان خواف ۷۰۹ کیلومتر است.

هنر و صنایع دستی و محصولات خواف

شهرستان خواف مثل شهرستان تربت جام پیشینه ای غنی در تاریخ و هنر و فرهنگ دارد و در عرصه موسیقی در کشورمان و در جهان دارای جایگاه ویژه ای است، استادان موسیقی خواف همه استادان و هنرمندان بی بدیلی در این عرصه هستند که باعث شده اند موسیقی مقامی به هنر ایران معروف شود. هنرهای سنتی و مشاغل این شهرستان هنر پرور هم جالب توجه است.

در خواف هنرهای دستی و سنتی رواج زیادی دارد، این مشاغل و هنرها شامل: ساخت و تولید سازهای سنتی، فرت بافی یا تون بافی، نمد مالی، نخ تابی، قالی بافی، آهنگری، خراطی، مسگری و نجاری است. این شهرستان که یکی از مناطق آباد گذشته بوده و احتمالا ابن ندیم اولین کسی است که در کتاب الفهرست خود این منطقه را به اسم روی معرفی کرده است و از آبادی ها و محصولات آن در کتابش گفته است، البته هنوز هم به مرکز شهر خواف روی یا رود می گویند.

 

دامپروری و کشاورزی فعالیت‌های اقتصادی اصلی این ناحیه است و محصولات کشاورزی مهم خواف شامل: گندم، پنبه، جو، چغندرقند و محصولات جالیزی است و محصولات دامی مثل پنیر، کره، کشک، دوغ، ماست و…از تولیدات این شهرستان است.

در مقاله های دیگر اصفهان تور نیز همراه ما باشید تا با تاریخ سایر شهرهای ایران نیز آشنا شوید.