مسأله ۹۳۲ ـ انسان مى تواند خودش سر خود را بتراشد يا تقصير كند، همانطور كه مى تواند ديگرى را وكيل كند كه سر او را بتراشد يا موى او را كوتاه كند.
مسأله ۹۳۳ ـ كسى كه مى خواهد سر بتراشد نمى تواند اوّل موى خود را كوتاه كند و بعد بتراشد، بلكه بايد از ابتدا شروع به تراشيدن كند.
مسأله ۹۳۴ ـ محرم تا وقتى خودش تقصير نكرده يا سر خود را نتراشيده است نمى تواند سر ديگرى را بتراشد يا او را تقصير كند. بلى گرفتن ناخن ديگرى در اين حال اشكالى ندارد.
مسأله ۹۳۵ ـ بعد از تقصير يا حلق تمام محرمات احرام بجز همسر و بوى خوش حلال مى شود. البته حرمت صيد و كندن گياهان حرم ـ همانگونه كه قبلاً بيان شد ـ از احكام حرم است، و ربطى به حال احرام و غير احرام ندارد.
مسأله ۹۳۶ ـ گرفتن بينى از بوى بد از تبعات استعمال بوى خوش نيست، لذا پس از تقصير يا حلق مى تواند بينى خود را از بوى بد بگيرد.

 

 

شرايط صحت حلق يا تقصير

درصحت حلق يا تقصير رعايت اين موارد لازم است:
۱ ـ نيت.
۲ ـ وقت حلق يا تقصير.
۳ ـ محل حلق يا تقصير.
نيت
مسأله ۹۳۷ ـ تراشيدن سر و كوتاه كردن مو عبادت است، و بايد براى اطاعت امر خداى سبحان انجام شود، و ريا موجب بطلان آن مى شود.
مسأله ۹۳۸ ـ همانگونه كه در اعمال قبل گذشت، لازم نيست نيت را به زبان بگويد يا حتى به قلب خطـور دهد، بلكه اگـر عمـل را به عنوان وظيفه شرعى انجام دهد، و اصطلاحاً قصد ارتكازى داشته باشد، كافى است.

 

 

 

وقت حلق يا تقصير

مسأله ۹۳۹ ـ حلق يا تقصير بايد بعد از قربانى در روز عيد انجام شود.
مسأله ۹۴۰ ـ تأخير حلق يا تقصير تا آخر ايام تشريق (يازدهم، دوازدهم و سيزدهم ذى الحجه) مانعى ندارد و در شب هم كفايت مى كند.
مسأله ۹۴۱ ـ احتياط آن است كه در روز عيد بعد از قربانى حلق يا تقصير كند. و اگر در روز عيد قربانى نكند حتى اگر عمداً تأخير بيندازد حلق يا تقصير هم نكند، و ترتيب را به احتياط واجب رعايت كند. يعنى هر وقت قربانى كرد، بعداز آن حلق يا تقصير كند.
مسأله ۹۴۲ ـ اگر بعد از قربانى به هر جهت حلق يا تقصير نكرد يا آن را به صورت باطل بجا آورد، از احرام خارج نشده، و بايد محرمات احرام را رعايت كند، حتى اگر اعمال مكه را انجام داده باشد. لذا هر وقت كه باشد بايد خودش حلق يا تقصير را به طور صحيح بجا آورد، سپس اعمال مكه را اعاده كند، و اگر نمى تواند نايب بگيرد. البته نسبت به محل حلق يا تقصير بايد طبق مسأله ۹۴۸ عمل كند.

مسأله ۹۴۳ ـ كسى كه براى قربانى نايب مى گيرد تا وقتى مطمئن نشده كه وكيل قربانى كرده است نمى تواند حلق يا تقصير كند، و اگر با اطمينان به انجام قربانى حلق يا تقصير كرد و بعد معلوم شد كه وكيل در آن وقت قربانى نكرده بوده حلق كافى است. و حتى اعمال بعد از آن هم صحيح است، و لازم نيست اعاده كند.
مسأله ۹۴۴ ـ كسى كه اعمال حج را بر وقوفين مقدم مى دارد نمى تواند بعد از سعىِ حج، حلق يا تقصير كند. بلكه بايد پس از قربانى حلق يا تقصير كند. و اگر انجام داد علاوه بر اينكه محرمات احرام بر او حلال نمى شود، بلكه در صورت علم و عمد كفاره هم دارد.
مسأله ۹۴۵ ـ كسى كه به جاى قربانى روزه مى گيرد مى تواند در روز عيد بعد از رمى جمره عقبه حلق يا تقصير كند.

 

 

محل حلق يا تقصير

مسأله ۹۴۶ ـ بايد در منى حلق يا تقصير كند، و حلق يا تقصير در غير از منى كفايت نمى كند، بلى چنانچه به علت جهل قصورى يا غفلت و فراموشى در خارج از منى حلق يا تقصير كرده و امكان برگشت به منى نباشد، صحيح است.
مسأله ۹۴۷ ـ حلق يا تقصير در كنار كشتارگاههاى فعلى چنانچه ثابت نشود، داخل منى است كفايت نمى كند، و اگر كسى در آنجا حلق يا تقصير كرد بايد در منى اعاده كند.
مسأله ۹۴۸ ـ اگر به هر جهت در منى حلق يا تقصير نكرد و از آنجا خارج شد، بايد به منى برگردد و در آنجا حلق يا تقصير كند، و اگر برگشتن به منى ممكن نباشد هر جا هست حلق يا تقصير كند و موى خود را به منى بفرستد. و اگر اعمال مكه را انجام داده، آنها را اعاده كند يا براى اعاده آنها نايب بگيرد.

مستحبات حلق يا تقصير

مسأله ۹۴۹ ـ در حلق يا تقصير چند چيز مستحب است :

۱ ـ نيت حلق يا تقصير را به زبان آورد.
۲ ـ حلق را از طرف راست جلوى سر شروع كند.
۳ ـ اين دعا را بخواند:

«أللَّهُمَّ أعْطِنِي بِكُلِّ شَعْرَة نُوراً يَوْمَ الْقِيامَةِ».

۴ ـ موى سر خود را در منى در خيمه خود دفن كند. و اولى اين است كه بعد از حلق از اطراف ريش و شارب خود گرفته و همچنين ناخنها را بگيرد.

۷ ـ طـواف حـج

مسأله ۹۵۰ ـ طواف حج كه طواف زيارت نيز ناميده مى شود، مثل طواف عمره تمتع است و احكام آن را دارد بجز نيت كه بايد با قصد طواف حج تمتع انجام دهد.

۸ ـ نماز طواف حج

مسأله ۹۵۱ ـ بعد از طواف حج واجب است دو ركعت نماز طواف حج بجا آورد. كه مثل نماز طواف عمره تمتع است و احكام آن را دارد. مگر در نيت، كه در اينجا نيت نماز طواف حج تمتع مى كند.

۹ ـ سـعى

مسأله ۹۵۲ ـ پس از نماز طواف، واجب است سعى بين صفا و مروه بجا آورد، همانگونه كه در عمره تمتع انجام داده، و احكام آن را دارد، مگر در نيت كه بايد به قصد حج تمتع سعى كند.
مسأله ۹۵۳ ـ بعد از سعى حج تمتع استعمال بوى خوش نيز بر شخص حلال مى شود، و تنها حرمت زن و شوهرى باقى مى ماند.

۱۰ ـ طواف نساء

مسأله ۹۵۴ ـ بعد از سعى، حج واجب است طواف نساء انجام شود، كه از لحاظ احكام و شرايط همانند طواف عمره و حج مى باشد، بجز نيت كه بايد با قصد طواف نساء انجام شود.
مسأله ۹۵۵ ـ لازم نيست طواف نساء را بعد از سعى فوراً بجا آورد، و تأخير آن مانعى ندارد. ولى تا آن را بجا نياورده بايد زن و شوهر از يكديگر اجتناب كنند.
مسأله ۹۵۶ ـ طواف نساء اختصاص به مردان ندارد، بلكه بر زنان، كودكان و افراد خنثى نيز واجب است. و همچنين بر پيرمردان و پيرزنانى كه قادر به عمل زناشويى نيستند، و ازدواج هم نمى كنند واجب است طواف نساء بجا آورند.
مسأله ۹۵۷ ـ زنان و كودكان نيز بايد نيت طواف نساء كنند و زنان تا طواف نساء نكرده اند مرد بر آنان حلال نمى شود، و كودكان اگر طواف نساء نكنند بعد از بلوغ نمى توانند ازدواج كنند.

مسأله ۹۵۸ ـ اگر زن قصد طواف رجال بكند به گمان اينكه وظيفه او چنين است اشكال ندارد، و طواف او صحيح است.
مسأله ۹۵۹ ـ مجنون را اگر محرم كرده اند بايد او را طواف نساء بدهند، والا بعد از خوب شدن همسر بر او حلال نمى شود.
مسأله ۹۶۰ ـ پيش از بجا آوردن طواف نساء زن و مرد حق هيچگونه استمتاعى از يكديگر ندارند. حتى خواستگارى و عقد و شهادت بر عقد حرام است.
مسأله ۹۶۱ ـ طواف نساء و نماز آن يك واجب تعبدى است و از اجزاء حج نيست. لذا ترك آن حتى اگر عمدى باشد موجب بطلان حج نمى شود. بلكه اثر وضعى آن يعنى حرمت همسرى باقى مى ماند.
مسأله ۹۶۲ ـ اگر طواف نساء يا نماز آن را سهواً يا عمداً بجا نياورد بايد خودش بجا آورد و اگر به وطن بازگشته و امكان انجام آن توسط خودش نيست يا براى او مشقت
دارد نايب بگيرد. و در صورت فوت وى ولى او نيابتاً انجام دهد يا استنابه كند.
مسأله ۹۶۳ ـ اگر بعد از مراجعت شك كند كه آيا طواف نساء را انجام داده يا خير، بايستى خودش يا در صورت عدم امكان نايبش انجام دهد. مخصوصاً اگر توجهى به وجوب طواف نساء نداشته است.
مسأله ۹۶۴ ـ نايب بايد طواف نساء را به نيت منوب عنه بجا آورد، و اگر بجا نياورد ذمه نايب مشغول است، و علاوه بر اينكه همسر بر او حلال نمى شود بايد خودش يا نايبش تدارك كند. و در صورت فوت وى بنابر احتياط ورثه بايد قضاى آن را بجا آورند، يا براى او استنابه كنند.
مسأله ۹۶۵ ـ در عمره تمتع طواف نساء واجب نيست، هر چند مطابق احتياط است، و اگر بخواهد احتياط كند، بايد قبل از تقصير طواف نساء و نماز آن را بجا آورد.
مسأله ۹۶۶ ـ كسى كه چندين عمره مفرده بجا مى آورد، يا بعد از اعمال حج عمره مفرده بجا مى آورد، بايد براى هر احرام يك طواف نساء بجا آورد.

۱۱ ـ نماز طواف نساء

مسأله ۹۶۷ ـ بعد از طواف نساء نماز طواف نساء واجب است. و احكامى كه در نماز طواف عمره و حج معتبر است در اين نماز هم معتبر است، بجز نيت. يعنى اين نماز را به قصد نماز طواف نساء بخواند.
مسأله ۹۶۸ ـ بعد از نماز طواف نساء زن و مرد بر يكديگر حلال مى شوند، و چيزى از محرمات احرام باقى نمى ماند، بلى همانطور كه گذشت هيچ كس در حرم نمى تواند شكار كند يا درختان حرم را بكند.
مسأله ۹۶۹ ـ بنابر آنچه گذشت محرمات احرام در سه مرحله از محرم برداشته مى شود:(۱)
۱ ـ بعد از حلق يا تقصير.

۱ ـ اين مراحل در مورد كسى است كه مجاز نيست اعمال مكه را بر وقوفين مقدم بدارد، و حكم كسانى كه اعمال مكه را بر وقوفين مقدم داشته اند در مسأله ۹۷۶ بيان شده است.

۲ ـ بعد از سعى.
۳ ـ بعد از نماز طواف نساء.
مسأله ۹۷۰ ـ اگر از روى جهل به مسأله طواف عمره يا طواف حج را انجام ندهد و به وطن برگردد، واجب است يك شتر قربانى كند، حتى اگر با همسر نزديكى نكرده باشد، و حج را هم در سال بعد اعاده كند. اما كفاره در طواف عمره بنابر احتياط است.
مسأله ۹۷۱ ـ اگر از روى فراموشى طواف عمره، حج يا نساء را بجا نياورد و بعد متوجه شود و دوباره فراموش كند و با همسر نزديكى كند بايد يك قربانى بدهد. و احتياط مستحب آن است كه يك شتر باشد. و اگر بطور كلى فراموش كند و يادش نيايد كفاره ندارد.
مسأله ۹۷۲ ـ در فرض سابق اگر مى تواند بايد خودش برگردد و طواف و نماز آن را بجا آورد، و در غير طواف نساء سعى را هم اعاده كند. و اگر نمى تواند برگردد يا مشقت دارد نايب بگيرد.

مستحبات طواف حج و نماز و سعى و طواف نساء

مسأله ۹۷۳ ـ آنچه كه از مستحبات در طواف عمره و نماز آن و سعى ذكر شد اينجا نيز جارى است، و مستحب است شخصى كه بجهت طواف حج مى آيد، در روز عيد قربان بيايد، و بر درب مسجد بايستد و اين دعا را بخواند:

«اَللَّهُمَّ اَعِنّي علَى نُسُكِكَ، وَ سَلِّمْني لَهُ وَ سَلِّمْهُ لِي، أَسْأَلُكَ مَسْألَةَ الْعَلِيلِ الذَّلِيلِ، الْمُعْتَرِفِ بِذَنْبِهِ، أنْ تَغْفِرَ لِي ذُنُوبِي، وَ أنْ تُرْجِعَنِى بِحاجَتَي، اَلَّلهُمَّ إنَّي عَبدُكُ، وَالْبَلَدُ بَلَدُكَ، وَالبَيْتُ بَيْتُكَ، جِئتُ أَطْلُبُ رَحْمَتَكَ، وَ أؤُمُّ طاعَتَكَ، مُتَّبِعاً لأمْرِكَ، راضِياًبِقَدَرِكَ، أَسْأَلُكَ مَسْألَةَ الْمُضْطَرِّ إلَيْكَ، الْمُطِيعِ لاِمْرِكَ، الْمُشْفِقِ مِنْ عَذابِكَ، الْخائِفِ لِعُقُوبَتِكَ، أنْ تُبَلِّغَنِي
عَفْوكَ، وَتُجِيرَنِي مِنَ النَّارِ بِرَحْمَتِكَ».

پس به نزد حجرالأسود بيايد و استلام كند، و آن را ببوسد، و اگر بوسيدن ممكن نشد دست به حجر ماليده و دست خود را ببوسد، و اگر آن هم ممكن نشد مقابل حجر ايستاده و تكبير بگويد، و بعد آنچه در طواف عمره بجا آورده بود بجا آورد.

 

 

اعمال مكه و احكام تقديم آن بر وقوفين

مسأله ۹۷۴ ـ همانگونه كه در ابتداى احكام حج تمتع بيان شد پنج عمل زير، يعنى:

۱ ـ طواف حج،
۲ ـ نماز طواف حج،
۳ ـ سعى،
۴ ـ طواف نساء،
۵ ـ نماز طواف نساء

محل انجام آن در مكه است، و بايد بعد از اعمال روز عيد انجام شود. و تقديم آن جايز نيست، مگر براى بعضى از افراد كه در مسأله ۹۶۲ مى آيد.
مسأله ۹۷۵ ـ اگر به جهت جهل يا سهو و فراموشى اعمال مكه را قبل از حلق يا تقصير انجام داد بايد بعد از حلق يا تقصير در منى اعمال مكه را اعاده كند، و اگر از بازگشت به منى معذور بود همانجا كه هست حلق يا تقصير كند و موى خود را به منى بفرستد، و اعمال مكه را اعاده كند. و اگر از روى علم و عمد بوده است علاوه بر آن بايد يك گوسفند هم ذبح كند.

مسأله ۹۷۶ ـ مستحب است در روز دهم بعد از انجام اعمال منى براى اعمال مكه به مكه بروند، و اعمال مكه را بايد به ترتيب مذكور انجام دهند. و اگر اين ترتيب رعايت نشود بايد به گونه اى بجا آورد تا ترتيب حاصل شود.

مسأله ۹۷۷ ـ اگر به جهت جهل يا از روى غفلت و فراموشى اين ترتيب رعايت نشود، صحيح است، هر چند احتياط در اعاده است.
مسأله ۹۷۸ ـ اگر سعى را بر طواف حج يا طواف نساء را بر سعى مقدم داشت بايد بعد از طواف حج و نماز آن، سعى را و بعد از سعى طواف نساء را بجا آورد تا ترتيب حاصل شود.

مسأله ۹۷۹ ـ وقت اعمال مكه تا روز آخر ذى الحجه وسعت دارد. ولى بهتر است هر چه زودتر بعد از اعمال منى در روز عيد انجام شود.
مسأله ۹۸۰ ـ انجام طواف مستحبى بعد از اعمال روز عيد و قبل از انجام اعمال مكه مانعى ندارد.
مسأله ۹۸۱ ـ خارج شدن از مكه قبل از انجام اعمال مكه مانعى ندارد.
مسأله ۹۸۲ ـ افراد زير مى توانند اعمال مكه را قبل از وقوف در عرفات و مشعر و اعمال منى انجام دهند:
۱ ـ زنهايى كه مى ترسند هنگام بازگشت از منى حائض يا نفسا شده، و امكان ماندن در مكه تا پاك شدن را نداشته باشند.
۲ ـ سالمندان يا بيمارانى كه به جهت ازدحام بعد از بازگشت نتوانند طواف كنند.
۳ ـ كسانى كه مى دانند به جهتى بعد از اعمال منى تا آخر ذى الحجه نمى توانند اعمال مكه را انجام دهند.
مسأله ۹۸۳ ـ تشخيص عذر اين افراد با خود افراد است، لذا نمى توانند به قول ديگران اكتفا كنند، بلى اگر از قول روحانى يا مدير كاروان يا فرد ديگرى اطمينان پيدا كنند مى توانند طبق اطمينان خود عمل كنند.

مسأله ۹۸۴ ـ ازدحام جمعيت و مشقت در طواف مجوز مقدم داشتن اعمال مكه بر وقوفين نيست، همينطور كسى كه با تخت روان طواف مى كند نمى تواند به جهت ارزانى تخت روان قبلاً اعمال خود را انجام دهد.

مسأله ۹۸۵ ـ كسى كه مى داند بعد از مراجعت از منى قدرت بر طواف ندارد و بايد او را با تخت طواف دهند و نمى تواند تا وقت خلوت در مكه بماند، اما قبل از وقوفين خودش مى تواند در مطاف طواف كند، تقديم طواف جايز و صحيح است، ولى احتياط مستحب جمع بين طواف قبل و اطافه بعد از مراجعت است.

مسأله ۹۸۶ ـ نايب هم اگر از اين افراد باشد مى تواند اعمال مكه را بر وقوفين و اعمال منى مقدم بدارد. و به حج يا نيابت او ضرر نمى زند.
مسأله ۹۸۷ ـ همانگونه كه گذشت اين افراد بايد بعد از محرم شدن به احرام حج تمتع اعمال مكه را انجام دهند. و انجام اعمال قبل از احرام حج صحيح نيست.
مسأله ۹۸۸ ـ اگر اعمال مكه را بدون احرام انجام دهد، كفايت نمى كند. و بايد بعد از وقوفين و اعمال منى يا قبل از آن با احرام اعاده كند .
مسأله ۹۸۹ ـ تقديم اعمال مكه بر وقوفين و اعمال منى بر اين افراد واجب نيست بلكه جايز است، لذا اين افراد اگر نتوانند اعمال مكه را مثل سايرين در وقت اختيارى آن انجام دهند مى توانند نايب بگيرند.
مسأله ۹۹۰ ـ كسى كه اعمال مكه را بر وقوفين و اعمال منى مقدم مى دارد بايد تمام پنج عمل را قبلاً انجام دهد، و نمى تواند طوافها را انجام دهد و سعى را بعد بجا آورد يا طواف نساء را بعد انجام دهد.
مسأله ۹۹۱ ـ زنى كه مى خواهد اعمال مكه را بر وقوفين مقدم بدارد اگر نتواند همه اعمال را انجام دهد، مثلاً بعد از سعى حيض شود احتياط آن است كه مجدداً همه اعمال را بعد از پاك شدن اعاده كند، و اگر فرصت نكرد بايد نايب بگيرد، و نايب بايد تمام آن اعمال را بعد از اعمال روز عيد بجا آورد.
مسأله ۹۹۲ ـ در موارد ضرورى تقديم طواف نساء و نماز آن بر سعى اشكالى ندارد، مثلاً اگر زن بترسد كه بعد از سعى حيض شود مى تواند قبل از سعى طواف نساء و نماز آن را بجا آورد، هر چند احتياط اين است كه در اين فرض هم نايب بگيرد تا بعد از سعى طواف نساء او را انجام دهد.

تهیه و تنظیم : واحد تولید محتوای اصفهان تور