معمولا استان های تاریخی در ایران از صنایع دستی منحصر به فردی نیز برخوردار هستند. از جمله این استان ها می توان به استان یزد اشاره کرد که صنایع دستی مخصوص به خود دارد. در این مطلب به بررسی صنایع دستی استان یزد خواهیم پرداخت. با اصفهان تور همراه باشید.
مهم ترین صنایع دستی در استان یزد عبارتند از: قالی، قالیچه، گلیم، مخمل، زری، چادر شب، دستمال، مرس ریزه جیم، قناویز، اجرامی، شمد، ترمه، پرده، زیلو، روفرشی، کرباس، بقچه، لنگ، کیسه حمام، خورجین، پتو، سفال، سرامیک، حصیر، کاشی و گیوه.
در میان صنایع دستی قالی بافی، ترمه بافی، زیلو بافی، ساخت سفال، سرامیک و کاشی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. شیرینی پزی در یزد سابقه طولانی دارد. در یزد شیرینی های سنتی مانند باقلوا، قطاب، لوز نارگیل، پشمک، نان برنجی و حاجی بادام و… تهیه می شود.
استان یزد یکی از مهم ترین استان های کویری ایران است که صنایع دستی آن را سرامیک و سفال، کاشی سازی، زرگری، زیلوبافی، شعربافی، ترمه بافی، فرش بافی، شمد، دستمال، مخمل، دارایی، چادرشب بافی، قناویز، دندانی، گیوه بافی، حصیر بافی، خورجین بافی، روفرشی، سفره، احرامی، قلم‌زنی، شيشه‌گری، چرم‌سازی، موتابی و نمدمالی تشکیل می دهند.
سراميک و سفال
هنر سفال‌گری در استان يزد به ويژه در شهر ميبد دارای طرح‌های ويژه‌ای است و از حال و هوای كوير نشأت گرفته است. در اصطلاح محلی به توليدات سفال ”كواره“ می‌گويند. سفال و سراميک ميبد با نقش‌های اصيل «خورشيد خاتم» و «مرغ و ماهی» شهرت فراوان دارد. «خورشيد» سمبل آفتاب درخشان كوير، «مرغ» نماد گونه‌ای از گنجشكان نواحی كويری و «ماهی» كنايه از كم آبی اين سرزمين است. طرح سراميک ميبد با نقش خورشيد، مر و ماهی در نمايشگاه بين‌المللی مونيخ در سال ۱۹۷۱ ميلادی (۱۳۵۰ هـ..ش) برنده مدال طلا شد و در ساير نمايشگاه‌ها با استقبال بازديدكنندگان و تاييد صاحب‌نظران روبه رو شد. كوزه‌ها و كاسه‌های ساخت استان يزد، به ويژه ساخته‌های شهر ميبد از ظرافت و زيبايی خاصی برخوردارند و نمونه‌های آن در سفال‌های ساير نقاط ايران به چشم نمی‌خورد. كواره‌های ساخت ميبد عبارتند از:سفال ساده بی لعاب، سفال لعاب دار، اشيای كاشی و سراميک.
زرگری
زرگری يكی از هنرهای دستی استان يزد است. زرگرها با طرح‌های بسيار زيبا از نقوش ساده هندسی و نمادين با تلفيق سنگ‌ها و گوهرهای قيمتی زيورهای بسيار متنوع برای زينت زنان و دختران می‌آفرينند.اين زيورآلات شامل گوشواره، گردن بند و سينه‌ريز، دست بند، انگشتر، حلقه و النگو است. در استان يزد سال‌ها است كه راسته‌ای تحت عنوان راسته زرگرها در بازار خان ساخته شده است. از جمله ابزار زرگری كه تا پنجاه سال پيش مورد استفاده بود و در حال حاضر منسوخ شده، می‌توان به ترازوهای مثقالی، بوته، كوره‌های گلی، انبر سركج، رجه با شيارهای كوچک و بزرگ، حديده با سوراخ‌های متعدد در انواع ياقوتی و الماس اشاره كرد. در حال حاضر از وسايل بسيار مدرن استفاده می‌شود كه در يک ساعت چند كيلوگرم طلا و نقره را به مفتول و تسمه تبديل می کند.
كاشی‌سازی
كاشی‌سازی عبارت از به كارگيری كاشی‌های زيبا و گوناگون سنتی در معماری بناها است. اين هنر در استان يزد قدمتی هفت صد ساله دارد. هنرمندان ابتدا اشكال دل خواه كاشی را تهيه و سپس روی آن‌ها را نقاشی می‌كنند و بعد آن‌ها را لعاب داده و پخت می‌كنند.انواع كاشی اين استان عبارت اند از: كاشی يزدی، كاشی كمک، كاشی شبكه، كاشی شش گوش، كاشی حاشيه، كاشی اكمند، كاشی هفت‌رنگ و كاشی جوک.
زيلوبافی (پلاس‌بافی)
ين دست‌بافته زيبا، خاص مناطق حاشيه كويری است. اين فرش با نوع زندگی مردم منطقه تطابق دارد و بخشی از اعتقادات مذهبی، تاريخ، معماری، طبيعت و گويش مردم اين نواحی نيز، بر تار و پود آن نقش بسته است. زيلوبافی در شهر ميبد سابقه‌ای ديرينه دارد. برخی سابقه زيلوبافی در شهر ميبد را به قرن هشتم هـ.ق و دوره ی مظفريان نسبت می‌دهند. قديمی‌ترين و در عين حال نفيس‌ترين زيلوهای ميبد، به قرن دوازدهم هـ.ق تعلق دارد و بر روی آن بيست‌وچهار سجاده طراحی شده است. در مجموع رنگ‌های آن با اندكی اختلاف، يكسان و چشم‌نواز است. در حاشيه اين زيلو، نام واقف و تاريخ ۱۱۸۸ هـ.ق نقش شده است. سه تخته زيلو در مسجد جامع «هفتادر» در عقدا وجود دارد كه در نوع خود بی نظير است. دوتخته آن بافته «حاجی باقر ميبدی» در سال‌های ۱۰۷۰ و ۱۰۸۳ هـ. ق است و زيلوی فرسود ديگر، مربوط به سال ۱۰۲۳ هـ.ق است. از ديگر زيلوهای تاريخی ميبد می توان به زيلوی آويخته مسجد اميرچقماق (مربوط به سال ۱۲۷۹ هـ.ق) و زيلوهای كهنه مسجد ركن‌آباد ميبد اشاره كرد.
نقش‌های زيلو در ميبد به سه نوع تقسيم می‌شوند: پنج‌تايی (مجي)، هفت‌تايی و سيده‌تايی.
پنج‌تايی شامل: چشم بلبلی، پرگ و مهرگ.
هفت‌تايی شامل:بافتوگ، پرت‌توره (ردشغال)، زلف، مفرش حلقه، زنجير وگ، تالوگ، ركن‌الدينی، چاركلگ،
سروگ خزن قللی، چشم بلبلی.
سيزده‌تايی شامل: گره، بندرومی، كلی، گچ كند، تالوگ، سرو، سينه‌ريز، كمری و پرت گرگ (ردگرگ).
فرش‌بافی
عمده‌ترين صنعت دستی استان يزد، صنعت فرش‌بافی است. اين صنعت تقريباً در تمام شهرها و روستاهای آن رواج دارد. قالی‌های دست‌بافت يزدی در اندازه‌های ۴×۳، ۵/۳×۵/۲،۲×۳، ۵/۲×۵/۲، و۱×۱ توليد می‌شود. نقشه‌های اصيل فرش يزد به نام‌های «هراتی»، «گل و ماهی»، «سردار جنگل» و «كرمانی» است. ۷۵% از فرش‌های اين استان با خامه پشم و ۲۵% از خامه كرک بافته می‌شود. صنايع توليد رنگ، خامه و رنگ رزی از جمله صنايع جنبی است كه مكمل صنعت فرش‌بافی اين استان است.
ترمه
ترمه‌بافی در استان يزد سابقه‌ای بيش از دويست‌و‌پنجاه سال دارد و همواره جزو سوغات مهم اين شهر و يكی از اقلام صادراتی آن بوده است. ترمه پارچه‌ای است در نهايت زيبايی كه تار آن از ابريشم طبيعی و پودش از ابريشم نخ، پشم و كرک الوان است. در گذشته ترمه را با دست می‌بافتند، از اين رو به آن «انگشت‌باف» نيز می‌گفتند. اما در حال حاضر توليد آن نيمه دستی است. انواع ترمه عبارتند از: شال چارقدی، شال بندی، شال راه‌راه، شال محرمات، شال اتابكی، شال كشميری، شال رضايی، شال اميری و شال يزدی. معروف‌ترين نقش‌های ترمه عبارتند از: طرح جام، بته كشميری، بته اژدری، رضا تركی، گلزار، قاب قرآن، خجسته،تاجی و نقوش جديد.
زری‌بافی
زری‌بافی از بافته‌های قديمی است كه قدمت آن به دوره ساسانيان می‌رسد. در گذشته مراكز عمده توليد آن شهرهای اصفهان، ابيانه، يزد و كاشان بود.
مخمل
توليد اين پارچه به طور دست‌بافت در يزد انجام می‌شود. در بافت مخمل يزدی از ابريشم استفاده می‌كنند.
دارايی
دارايی از بافته‌های زيبا و ويژه يزد است. برای تهيه دارايی، نخ‌های تار را قبل از بافت به روش‌های خاصی رنگ می‌كنند، به طوری كه پس از بافت، نقش‌های متنوعی در آن پياده می‌شود. ماده خام دارايی قبلاً ابريشم خالص بود و اكنون ابريشم مصنوعی است.
چادرشب
در يزد و اردكان دو نوع چادرشب بافته می‌شود. گونه نخست، نازک و نقش‌دار است و به چادر شب رختخواب پيچ معروف است. گونه دوم، ضخيم‌تر بوده و برای حمل علوفه و فرآورده‌های كشاورزی به كار می رود و به آن چادرشب بيابانی می‌گويند.
گيوه‌بافی
بافتنی و سرگرمی زنان روستايی هنگام فراغت از كار است. زنان با استفاده از نخ پنبه‌ای و سوزن گيوه می‌بافند. در مناطقی مانند تفت، مهريز، خوانزا، نير، بهاباد هنوز گيوه‌بافی ادامه دارد. پس از آن كه بافت رويه گيوه توسط زنان به اتمام رسيد، مردان كار دوخت آن را انجام می‌دهند. به اين عمل تخت‌كشی می‌گويند. در گذشته تخت گيوه را از چرم و لته (پارچه‌های سر قيچي) درست می‌كردند؛ اما در سال‌های اخير از تخت لاستيكی استفاده می‌كنند.
حصيربافی
حصيربافی يا بافت بوريا كه با استفاده از الياف درخت خرما است، در مناطق مختلف استان يزد چون بافق، طبس، بهاباد، مباركه و ورستانی «زردين» اردكان رواج دارد. مهم‌ترين مراكز توليد اين صنعت در مناطق طبس و بافق متمركز است. انواع توليدات حصيری عبارت اند از: انواع كلاه، بادبزن، جارو، سبد و پادری.
خورجين‌بافی
لبافی يا خورجين‌بافی از ديرباز در شهرهای اشكذر و اردكان رواج دارد. خورجين بيش تر مورد استفاده روستاييان است. ماده اوليه خورجين، نخ پنبه است كه آن را مانند زيلو بردارهای عمودی مي‌بافند و نسبت به زيلو نقش كم تری دارد.
از ديگر صنايع دستی استان می‌توان به قلم‌زنی، شيشه‌گری، چرم‌سازی، موتابی و نمدمالی اشاره كرد.
.