اگرچه معماری و سبک زندگی در مشهد متأثر از فرهنگ اقوام مختلف بوده اما یک اصل مشترک داشته که با همگرایی حول ارادت به بارگاه رضوی شکل‌گرفته است؛ ما در اصفهان تور نگاهی داریم بر معماری بناهای تاریخی مشهد،پس با ماهمراه شوید:
مجموعه معماری – آرامگاهی حرم مطهر حضرت رضا(ع)
بدون تردید حرم مطهر رضوی به عنوان یکی از شش مجموعه معماری – آرامگاهی ایران، با ارزش جهانی، نظیر یک دایره‌‌المعارف هنر اسلامی تجربیات اساتید معماری سبک‌های مختلف ساختمانی را در بر دارد که در حقیقت در هر دوره تاریخی به رغم تحولات سیاسی، تغییرات و تکامل بنیادی و فضایی در کالبد آن به وجود آمده است.
پس از آن که پیکر مطهر حضرت رضا(ع) در کاخ حمید بن قحطبه طائی در اراضی سناباد به خاک سپرده شد، این مکان مورد توجه مسلمین قرار گرفت. آنچه امروزه این جایگاه معنوی را مزین نموده، فضاهای معماری، رواق‌ها، صحن‌‌های متبرکه و تاسیسات عام‌المنفعه علمی‌ـ فرهنگی است که از دوران سامانیان تا عصر حاضر در آن ایجاد شده و به شکوهش افزوده است. در این میان جغرافیانویسان و مورخان بسیاری از قرون مختلف اسلامی ابنیه آن را ستوده‌اند.
حرم مطهر امام هشتم(ع) به لحاظ معماری و تزیینات یکی از جامع‌ترین و باشکوه‌ترین ابنیه جهان اسلام به شمار می‌رود که علاوه بر وجهه معنوی آراسته به بیشترین شیوه‌‌های هنری، از جمله انواع کاشیکاری، گچبری، اقلام سته خط در خوشنویسی، آیینه‌‌‌کاری، معرق چوب، منبت، حجاری، خاتم و… است که سلسله‌‌وار فضاها، طرح‌ها و رنگ‌ها را به نقطه کانونی آن یعنی بقعه مطهر یا مضجع شریف آن امام همام پیوند می‌‌دهد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز با احداث و الحاق فضاهای فرهنگی – مذهبی و رفاهی به این مجموعه، آستان متبرکه و بارگاه مطهر رضوی توسعه و گسترش چشمگیری داشته است.
ضریح مطهر
پس از گزارش ابن بطوطه در حدود سال ۷۳۰ق از اولین ضریح چوبی– فلزی برروی مضجع شریف حضرت رضا(ع)، دومین ضریح متعلق به سال ۹۵۷ق در عصر صفویه بوده است. در سده‌های پس از آن نیز ضریح‌هایی در سال‌های ۱۱۶۰ و ۱۲۳۸قمری و ۱۳۳۸شمسی جایگزین آن گردید. ساخت ضریح فعلی در سال ۱۳۷۲ش به امر تولیت آستان قدس رضوی و با طرحی از استاد فرشچیان آغاز شد. ساختار این اثر با ترکیبی از آهن، فولاد، چوب گردو، پوشش طلا و نقره و آراستگی‌های منحصر به فرد در نهایت استحکام به وزن ۱۲ تن و ابعاد ۷۳/۳ و ۷۸/۴ با بلندی چهار متر در مدت هفت سال پایان یافت.
گنبد طلا و گلدسته‌ها
مشخص‌ترین نماد و نشانه مضجع شریف رضوی گنبدی زراندود است که از دور دست‌ها قابل رویت بوده و آرزوی زیارت آستان منورش را در یادها زنده می‌کند. گفته شده است که نخستین گنبد به دستور سلطان سنجر سلجوقی و به اهتمام وزیرش “شرف الدین قمی” بر فراز مضجع حضرت بنیان گردید. در عهد صفویه ابتدا شاه طهماسب (۹۳۰ تا ۹۸۴ق) گنبد را مطلا کرد و سپس شاه عباس اول (۹۹۶ تا ۱۰۳۸ق) ساقه گنبد را با خشت‌های طلا پوشاند. از دیگر عناصر معماری حرم مطهر حضرت رضا(ع) مجموعه مناره‌ها و یا گلدسته‌های آن است. نحوه محاسبه معماری گنبد طلا و دو گلدسته قدیمی به لحاظ تقارن دید، به ویژه از خیابان‌های اصلی به سوی حرم مطهر به نحوی است که از هر سو گنبد طلا بین دو مناره مزبور دیده میشود.
نقاره‌خانه
از جمله اماکن مهم و تاریخی حرم مطهر نقاره‌خانه است که اکنون بر روی ایوان شرقی صحن انقلاب قرار دارد.
بنابر شواهد تاریخی نقاره‌زنی در آستان مقدس رضوی از دوره غزنویان مرسوم گردیده و در قرون پس از آن ادامه یافته است. بنا به رسم قدیم در طول سال به استثنای محرم و صفر، در هر شبانه روز دو نوبت دقایقی قبل از طلوع و غروب آفتاب و ولادت ائمه اطهار(ع) به استثنای شهادت‌ها، نقاره با طنین خاصی نواخته میشود.
سقاخانه اسماعیل طلایی
این بنای زرین در میان صحن انقلاب قرار دارد. بنا بر متون قدیم، بین سال‌های ۱۱۴۴ تا ۱۱۴۵ق به دستور نادرشاه افشار سنگابی را یکپارچه از سنگ مرمر با ظرفیت سه کر، از هرات به مشهد آوردند و شخصی به نام استاد اسماعیل طلاکار بر فراز سنگاب پوششی هشت ضلعی و سقفی گنبدی شکل بنا نهاد و آن را طلا کاری کرد. سقف گنبدی شکل سقاخانه بر روی پایه‌هایی از سنگ مرمر کنده‌کاری شده و کاشی قرار دارد و سطح آن از بالای کاشی پایه‌ها با خشت‌های مطلا و پیرامون آن با اسماء الله تزیین شده است.
بقعه شیخ طبرسی:
ابوعلی فضل بن حسن بن فضل طبرسی، معروف به شیخ طبرسی (۴۶۷ تا ۵۴۸ق) از نامدارترین فقهای شیعه در سده پنجم و ششم هجری است که در فقه، حدیث، تفسیر، ادب، لغت و ریاضیات یگانه عصر خود بود. وی در حوزه علمیه مشهد نزد عالمان نامور به فراگیری علوم پرداخت و مدت ۲۵ سال نیز در بیهق به تعلیم و تصنیف مشغول گشت که در این مدت کتب ارزشمندی از جمله تفسیر مجمع‌البیان را تالیف نمود. نوشته‌اند شیخ طبرسی در شورش غزان به شهادت رسید و پیکرش را در گورستان قتلگاه مشهد به خاک سپردند. بنای مقبره این عالم بزرگ در کنار بست طبرسی واقع است.
مسجد جامع گوهرشاد
واقع در مجموعه معماری حرم مطهر حضرت رضا(ع) که در زمره مشهورترین و عظیم‌ترین مسجد چهار ایوانی ایران در سال ۸۲۱ه.ق به امر « گوهرشاد آغا» همسر شاهرخ تیموری بنا گردید. وسعت این مکان ۹۳۰۹ مترمربع و مشتمل بر چهار ایوان، یک گنبد و گنبدخانه، هفت شبستان، چندین در ورودی و یک صحن است. علاوه بر وجود گنبدی بزرگ بر فراز ایوان قبله (مقصوره)، در طرفین آن دو مناره‌ی زیبا به ارتفاع تقریبی ۴۰ متر قرار دارد. کتیبه ایوان توسط هنرمند دوره تیموری و فرزند گوهرشاد و شاهرخ، یعنی «بایسنقر میرزا»، از بهترین ثلث‌نویسان آن عصر خوشنویسی شده، که حاشیه دور ایوان را آراسته است. از دیگر نفایس این مسجد جامع منبری با تزیینات منبت کاری از چوب گردو و گلابی است که در ساخت آن هیچ‌گونه میخ و یا فلز به کار گرفته نشده و به نام «منبر صاحب الزمان(ع)» مشهور می‌باشد. این بنای باشکوه توسط معمار معروف ایرانی دوره تیموری «قوام‌الدین شیرازی» بنیان گردیده است.
مدرسه دودر
از جمله بناهای تاریخی واقع در مجموعه حرم مطهر امام هشتم(ع)، باید از ساختمان مدرسه امیر سیدی موسوم به «یوسفیه» یا «دودر» نام برد که در غرب حرم مطهر و مقابل مدرسه دیگری به نام پریزاد واقع شده است. این بنا در سال۸۴۳ق ساخته شده و از نوع ابنیه چهار ایوانی و دارای غرف و حجره‌هایی بر طرفین ایوان‌ها در دو طبقه است که از نظر شکل و وسعت با یکدیگر تقارن چندانی ندارند. مدرسه دارای ۶۰۰ مترمربع مساحت و ۳۲ حجره است. در زیر گنبد جنوب شرقی بنا، سنگ قبر بانی آن «غیاثالدین امیر یوسف خواجه بهادر» دیده میشود. وی در سال ۸۴۶ق وفات یافته است. گنبد غربی مدرسه نیز گورگاه «امیر سیدی» از امرای بزرگ عهد تیموری و خاندان بانی مدرسه است. فضای معماری بنا پس از زلزله سال ۱۰۸۴ق، در سال ۱۰۸۸ق به امر مادر شاه سلیمان صفوی مرمت شده است.
مدرسه پریزاد
این بنای تاریخی در حرم مطهر واقع گردیده و بنیان آن را به «پریزاد خانم» از منسوبان گوهرشاد آغا تیموری نسبت می‌دهند. بنای مزبور از ابنیه سده نهم هجری بوده و حدوداً همزمان با اتمام جامع گوهرشاد ساخته شده است. مدرسه پریزاد بنایی است نسبتاً کوچک در دو طبقه که به قولی جهت سکونت طلاب، علما و مدرسانی که به قصد تدریس یا زیارت و وعظ به مشهد می‌آمدند برپا گردیده است. این بنای چهار ایوانی مشتمل بر غرفه‌ها و حجره‌هایی به انضمام تزیینات آجرکاری، کاشیکاری و نقوش اسلیمی است. به استناد مضمون یکی از کتیبه‌ها، این مدرسه نیز بعد از وقوع زلزله سال ۱۰۸۴ق، در سال ۱۰۹۱ به دستور «نجف قلی خان بیگلربیگی» مرمت شده است.
آرامگاه پیر پالاندوز
این بنا در ضلع شمال شرقی حرم مطهر و ابتدای خیابان نواب صفوی قرار دارد. بنیان اولیه بقعه در زمان شاه محمد خدا بنده (پدر شاه عباس صفوی) به سعی و اهتمام قنبر علی بن خواجه حسین در سال ۹۸۵ق صورت گرفته است. مقبره منسوب به مدفن شیخ محمد مقتدی کارندهی (کاردهی) از عرفای شیعه مذهب ذهبیه، مشهور به «پیر پالاندوز» می‌باشد که در قریه کارده مشهد به دنیا آمد و در شهر مشهد خانقاهی برپا ساخت. وی اگرچه از شیوخ سلسله ذهبیه بوده، اما برای امرار معاش پالان‌دوزی می‌کرده است. بقعه پیر پالاندوز در سال‌های اخیر بازسازی شده و مشتمل بر درگاه ورودی، رواق‌ها و فضاهای طرفین، صحن و فضای اصلی مقبره است. نمای دیوارهای بیرونی با طاق‌نماها، قاب، لچکی و کاشیکاری زیبا آراسته گردیده و درون آن با نقشهای باشکوه هندسی و ترنج مزین شده است.
کاروانسرای بابا قدرت
این کاروانسرا در بلوار ۱۷ شهریور و در خیابان فرعی منشعب از این گذرگاه به نام «صدر» واقع می‌باشد. وسعت بنای مزبور که در زمان فتحعلی‌شاه توسط اسحاق خان قرائی برای استراحت و اطراق موقتی کاروان زائرین مشهد الرضا(ع) ساخته شده ۱۵۰۰ مترمربع و دارای یک حیاط مرکزی با ۱۶ اتاق و ایوانچه پیرامون آن است. در دو سوی بنا و پشت اتاق‌ها، فضای دو اصطبل قرار دارد و در چهار گوشه بیرونی آن نیز برج‌هایی دیده میشود که به مرور زمان تغییر شکل یافته‌اند. علاوه بر ایوان ورودی در امتداد آن ایوان دیگری به صورت دو اشکوبه ایجاد شده است که به بالاخانه‌ی آن منتهی می‌گردد.
سرای قدیمی عزیز اله‌اف
این مکان پیش از این در حاشیه‌ی جنوبی شهر و در محدوده‌‌‌ی محله عیدگاه واقع بوده اما امروزه در مرکز شهر مشهد و در گذر عباسقلی‌خان قرار دارد. سرای مزبور در سال ۱۳۴۷ق توسط حاج غلامحسین سالم مشهدی به عنوان تجارتخانه و محلی برای صادرات محصولات مختلف بنیان گردید و تا مدت‌ها بنایی بسیار ممتاز و پر رونق بود. این بنا در سه طبقه و متشکل از حجره‌های پیرامون یک حیاط مرکزی بزرگ و حیاط فرعی کوچکتر در بخش شرقی ایجاد شده و در حال حاضر نیز بازار خرید و فروش کالای روزمره‌ی مردم مشهد و زائرین است.
خانه‌ی حاج حسین آقای ملک
مرحوم حاج حسین آقای ملک در سال ۱۲۸۸ق (۱۲۵۱ش) در تهران چشم به جهان گشود و پس از مدتی تحصیلات خود را در محضر مرحوم میرزا ابوالحسن جلوه ادامه داد. در دوران جوانی، برای اداره املاک پدر خود (حاج کاظم ملک التجار) ساکن شهر مشهد گردید. وی از ابتدای زندگی به مطالعه و جمع آوری کتب علاقه‌مند بود و این عشق را تا آخر عمرش حفظ نمود تا این‌که از سال ۱۳۱۶ش کتابخانه، موزه و عمده‌ی املاک خود را وقف کتابخانه با مدیریت تولیت آستان مبارکه رضوی نمود. وی سرانجام در سال ۱۳۵۱ش در تهران دارفانی را وداع گفت اما در حرم رضوی مدفون شد. (غفرلله‌له). سکونتگاه حاج حسین ملک در مشهد امروزه در ضلع شرقی خیابان امام خمینی(ره)، مقابل ساختمان دارایی قرار دارد. این خانه قدیمی در دو طبقه و با زیربنای حدود ۶۰۰ مترمربع در وسعتی معادل ۱۶۵۹ مترمربع در اوایل قرن چهاردهم خورشیدی ساخته شده است. خانه‌ی جهانگردی نیز در همین مکان قرار دارد.
حمام مهدی قلی‌بیک (حمام رضوی)
این بنای تاریخی به عنوان یکی از بزرگترین حمام‌های ایرانی در بازار بزرگ مشهد، در کنار مقبره امیر غیاثالدین ملک شاه (مسجد ۷۲ تن) قرار دارد، اما امروزه مسیر دسترسی به این مکان ارزشمند از طریق خیابان اندرزگو ۱۳ ممکن می‌باشد. بنای مزبور به اهتمام «مهدی قلی بیک جانی قربانی» امیر آخورباشی شاه عباس صفوی در اوایل سده یازده قمری بنیان گردیده است. این بنا که بیشتر به حمام شاه شهرت داشته، مجموعه‌‌ای از فضاهای متعدد و متفاوت مشتمل بر پلکان ورودی، سر بینه، بینه، گرمخانه و… است. بزرگترین و زیباترین بخش این مکان بینه آن است که در طرح و نقشهای مربع با هشت ستون سنگی و پوشش مدور، آراسته به نگارگری در سیزده لایه است، حمام مزبور در سال ۱۳۸۵ش به موزه مردم‌شناسی آستان قدس رضوی تغییر کاربری داد.
مدرسه عباسقلی‌خان
این مدرسه تاریخی در حاشیه‌ی جنوبی خیابان نواب صفوی (پایین خیابان) واقع گردیده و تنها مدرسه باقی‌مانده از دوره صفویه است که تا حدود زیادی هویت اولیه خود را حفظ کرده است و امروزه از فضای آن به عنوان خوابگاه طلاب کشور افغانستان استفاده میشود.
مدرسه مزبور در سال ۱۰۷۷ق در زمان حکمرانی شاه سلیمان صفوی، به اهتمام عباسقلی‌خان (والی یا بیگلربیگی خراسان) و سرپرستی وزیرش «سعدالین محمد» ساخته شده است که در جریان توسعه حریم حرم رضوی و تعریض خیابان در سال ۱۳۷۶ش، سر در آن به طور ماهرانه‌ای۱۰ متر به عقب کشیده شد.
مدرسه نواب
این مدرسه از بناهای معتبر دوره صفوی در شهر مشهد است که امروزه در حاشیه شمالی خیابان شیرازی قرار دارد و در زمان شاه سلیمان صفوی به همت میرزا ابوصالح رضوی در سال ۱۰۸۶ق با ۷۵ حجره در دو طبقه بنیان گردیده است. بنای مزبور در سال ۱۳۶۸ به طور کامل تخریب و دوباره تجدید عمارت شد.
مصلی پایین خیابان
بنای تاریخی مصلی پایین خیابان امروزه در حاشیه بلواری به همین نام در شهر مشهد قرار دارد اما در گذشته در بیرون از حصار شهر واقع بوده و نظر کاروانیان را به سوی خود جلب می‌نمود. بنای مزبور از نظر طرح و نقشه‌ی کلی معماری شامل ایوانی مرتفع و دو ایوانچه منتهی به فضاهای چهار ضلعی در طرفین با وضعیتی متقارن است. از جمله تزیینات مصلی باید به کاشی معرق، گچبری، مقرنس و گره‌های هندسی و شمسه اشاره کرد. این بنا در سال ۱۰۸۷ق مقارن با زمامداری شاه سلیمان صفوی به سعی و اهتمام «حاجی ملک» و معماری «حاجی شجاع بنای اصفهانی» به امر نواب عالی مقام «ابو صالح» از نقبای سادات رضوی مشهد (بانی مدرسه نواب) بنیان گردیده است.
گنبد سبز
این بنا در میان میدانی به همین نام در خیابان آخوند خراسانی واقع گردیده و گنبد سبز نام جدیدی است که به این بنا داده شده است. بقعه‌ی مزبور پیش از این با نمای ساده در بدنه و گنبد، در میان قبرستانی از دوره صفویه به نام «میرهوا» قرار گرفته بود. بعدها به‌وسیله دیوارکشی محصور گردیده و پیرامون آن محوطه‌سازی شده است. با توسعه شهر مشهد و خیابان کشی‌ها، الحاقات از اطراف بنا برچیده شده و میان میدانی قرار گرفته است. نمای این بنا در سال ۱۳۵۳ش کاشیکاری شده و مرمت‌هایی در درون آن نیز انجام گردیده است. فضای داخلی بقعه دارای کتیبه‌ای است با مضمون صلوات کبیره و حدیثی از پیامبر اکرم(ص) که در پایان آن، نام راقم این سطور با عبارت «نمقه حسین بن محمد المشهدی» و تاریخ ۱۰۵۸ق دیده میشود. اگرچه برخی این مکان را مقبره شیخ محمد مؤمن می‌دانند اما عده‌‌ای نیز معتقدند بقعه مزبور آرامگاه شیخ محمد مومن عارف استرآبادی از شیوخ ذهبیه است.
آرامگاه امیر غیاثالدین شاه ملک (مسجد ۷۲ تن)
این بنای تاریخی به عنوان نمادی از هویت مشهدالرضا(ع) در انتهای بازار بزرگ، در خیابان اندرزگوی ۱۳ واقع است. مکان مزبور مدفن امیر غیاثالدین شاه ملک یا ملکشاه، امیر الامراء و سپهسالار توس در زمان حکومت الغ‌بیک است که در سال ۸۲۹ق وفات یافته و در این مکان به خاک سپرده شده است. فضای مقبره مشتمل بر ایوان اصلی ورودی و چهار ایوانچه به حالت تقارن است که در طرفین ایوان اصلی قرار گرفته و به درون بنا راه می‌یابد. بر اساس کتیبه موجود این بنا در سال ۸۵۵ق تزیین، کاشیکاری و یا مرمت شده و در دوره‌های بعد به مسجد شهرت یافته است. به سال ۱۳۴۵ش در زیر بنا سردابی کشف و چهار قبر در آن شناسایی شد.
مقبره میرزا ابراهیم رضوی
میرزا ابراهیم دومین و بزرگترین واقف سادات رضوی است که در سال ۱۰۴۲ق وفات نمود. وی از اجله‌ی سادات رضوی خراسان در زمان صفویه بوده و نسب شریفش با بیست و یک واسطه به امام‌زاده «ابو جعفر موسی مبرقع» فرزند حضرت جواد(ع) می‌رسد. مقبره میرزا ابراهیم واقع در ملک شخصی خود وی در مجاورت مجموعه فرهنگی– تفریحی کوهسنگی در دامنه کوه و انتهای خیابان بهشتی، با منظر ایوانی کاشیکاری شده جلب‌نظر می‌نماید. محراب نفیس این مکان دارای ماده تاریخ سال ۱۰۴۷ق است. مقبره میرزا ابراهیم رضوی تنها بنا و یادگار تاریخی از دوره شاه صفی در مشهد است.
باغ ملک‌آباد
یکی از باغات مشهور آستان قدس رضوی است که پس از تصرف روستای ملک‌آباد از حاج تقی ملک‌التجار در زمان استانداری پاکروان (سال۱۳۱۵ش) ایجاد شد و سالیان متوالی مقر نایب التولیه‌های آستان قدس رضوی بوده است. بعدها از سوی حکومت پهلوی کاخی در ضلع جنوبی باغ با زیربنای ۱۳۸۷ مترمربع احداث شد. طرح دکوراسیون و مبلمان داخلی این کاخ را شرکت دوانسن فرانسوی انجام داد و ظروف مورد استفاده در آن از آلمان و تابلوهای نقاشی از ایتالیا خریداری و به این مکان انتقال یافت. پس از انقلاب شکوهمند اسلامی، این مکان در سال ۱۳۵۹ به کاخ موزه تبدیل و بعد از چند سال تعطیل شد. امروزه این باغ دارای درختان متنوع میوه، فضای گلخانه‌ای جهت تولید گل و گیاه، قنات و تعدادی حلقه چاه است و ثمر سالیانه آن صدها تن محصولات باغی و گلخانه‌ای است.
باغ خونی
به استناد مدارک موجود و منابع مکتوب اوایل دوران قاجار، گستره این باغ در بخش جنوبی حصار شهر مشهد به عنوان نمادی از باغ ایرانی احداث گردید. احتمالاً نام این مکان برگرفته از وجود چشمه‌ای در آن بوده چرا که خانی یا خونی به معنی چشمه است. مالک باغ حاج محمد مهدی تاجر قندهاری معرفی شده که در سفرنامه مک گرگر (شرح سفری به ایالت خراسان) در سال۱۲۹۲ق از این باغ و زیبایی‌های آن یاد شده است.
با توجه به رویدادهای سیاسی باغ خونی در اختیار کنسولگری روسیه به فرماندهی ژنرال سرکسی میکولوتوف قرار گرفت و به این ترتیب در سال ۱۳۲۰ق پایگاهی برای واقعه مهم و تاریخی گلوله باران حرم حضرت رضا(ع) توسط روس‌ها گردید که مردم متحصن در بارگاه مطهر رضوی را با توپ شرپنل به خاک و خون کشیدند. وسعت باغ خونی حدود ۵/۶ هکتار با یک عمارت مرکزی است.
مجموعه فرهنگی باغ ـ آرامگاه نادری
نادرشاه افشار سر سلسله دودمان افشاریه که برای اولین بار شهر مشهد را مرکز حکومت نمود، اولین مقبره‌ی خویش را در این شهر، بین سال‌های ۵ – ۱۱۴۳ق در چهار باغ بنیان نهاد و رقباتی را وقف آن کرد. اما مقبره‌ی دوم را پس از مراجعت از هندوستان (۱۱۵۳ق) در شمال «خیابان» و مقابل آرامگاه پیشین ساخت که بعدها ویران شد همان‌جایی که اکنون مقبره نادرشاه قرار دارد. قوام‌السلطنه در اواخر دوره قاجار در محل دومین مقبره، آرامگاه دیگری برای وی بنا نمود، تا سرانجام به سعی و اهتمام انجمن آثار ملی در فاصله سال‌های ۱۳۳۵تا ۱۳۴۲ش آرامگاه مناسب و شایسته نادرشاه بنا شد. ساختمان مقبره با طرح مهندس هوشنگ سیحون و نقشه‌ی شرکت کا.ژ.ت مشتمل بر تالار مزار، دو فضای موزه‌ای و برج مرتفعی برای برپا نمودن مجسمه مفرغی نادر و سپاهیانش سوار بر اسب می‌باشد که پایه و اساس آن به اشکال هندسی مربع و مثلث طراحی شده است. سنگ قبر نادر در میان بنا جای گرفته و تداعی کننده جنگ و یا الماس کوه نور یا دریای نوراست. ستون‌های اطراف تالار نیز به صورت هشت ثلث با چهار قاعده در بالا و پایین نشانه‌‌ای از کلاه نادر است. مجموعه مجسمه‌های این بنا توسط استاد فقید ابوالحسن صدیقی طراحی و در کارخانه برونی ایتالیا با برنز ریخته شده است. آرامگاه کلنل محمد تقی خان پسیان نیز در این باغ قرار دارد. این مجموعه در چهار راه شهدا (نادری سابق) واقع است
تهیه و تنظیم : واحد تولید محتوای اصفهان تور
.