آداب و رسوم مردم همدان
استان همدان یکی از شهرهای زیبای ایران میباشد شهر باستانی همدان دارای اقوام فارسی زبان،ترک و لر میباشد این اقوام زندگی و آداب و رسوم مشترکی دارند از زمستان سرد گرفته تا عید نوروز و مراسمات سوگواری و ازدواج، آژانس هواپیمایی طلوع سفریاد در مقاله ی زیر برخی از این آداب و رسوم را با توضیحی اجمالی برای آشنایی هرچه بیشتر شما عزیزان با این آداب و رسوم آورده است. با اصفهان تور همراه باشید.
فصل زمستان در همدان
شهر بسیار قدیمی همدان وآبادیهای اطراف آن، زمستانی طولانی وخیلی سرد دارد . هوا از اول ماه آذر چنان سرد می شود که مردم ناچارند کرسی بگذارند . در بعضی خانه ها با آنکه بخاری دارند کرسی هم می گذارند زیرا داشتن کرسی از واجبات است و تا زیر کرسی نروند حسابی گرم نمی شوند.
اگر کف اتاق هم سطح زمین باشد وزیر آن زیر زمین یا اتاق دیگری نباشد بهتر آن است که در زمین چاله بکنند.
چون چاله آتش را بهتر گرم می کند اما اگر بخواهند در اتاق های فوقانی کرسی بگذارند ناچار از منقل استفاده میکنند. وقتی هم هوا گرم شد وکرسی را برداشتند ، یک تخته را به اندازه دهانه چاله روی آن می اندازند و اتاق را فرش میکنند .
بعضی ها خاکستر چاله را دور نمی اندازند وبرای سال بعد نگه می دارند زیرا نگاه داشتن خاکستر اجاق وچاله را مایه برکت و شگون می دانند .
در همدان که سرکه های خوب خانگی فراوان است زنان با سلیقه همدانی هنگامی که کرسی گذاشتند کمی سرکه در ظرفی می ریزند وزیر کرسی می گذارند تا بخار سرکه هوای کرسی و دود زغال را بگیرد و سر درد نیاورد .
در همدان بچه های کوچک وشیر خواره را که تحمل سرما ندارند روی کرسی می خوابانند تا جای گرم ونرمی داشته باشند وسرما نخورند .
رسم است که شب اول که کرسی می گذارند باید روی آن پلو بخورند به همین جهت شب اول کرسی گذاران در همه خانه ها پلو می خورند و علاوه بر ان ظرفی پر از مویز یا شانی یا هر دو را بر روی آن می گذارند تا دوستان وآشنایان که می آیند بخورند وشادی کنند ومبارک باد بگویند .
در همدان زمستان را به چله بزرگه وچله کوچکه تقسیم می کنند . چله بزرگه چهل روز است واز اول دی شروع می شود وچله کوچکه بیست روز است که از یازدهم تا آخر بهمن ادامه دارد .
چهار روز از آخر چله بزرگه وچهار روز اول چله کوچکه را چار چار می گویند.« ۶ تا ۱۴ بهمن ماه هر سال » در چله کوچگه هوا بقدری سرد می شود که اغلب حوض ها می ترکد .
چله کوچک گفته : اگر عمر من زیاد بود بچه را در گهواره از سرما می کشتم ودست زنان را نیز در تنور خشک میکردم. ده روز که از چله کوچک گذشت کوسه در می آید بعد از آن هم اسفند می رسد که ده روز اولش را اهمن وده روز دومش را بهمن و نه روز آخرش را « آفتاب به هود » می گویند .
چهل وپنج روز که از زمستان می رود نفس دزده می زند وپنجاه روز که گذشت نفس آشکار می زند نفس دزده که میزند یخها از زیر آب می شوند ولی نفس آشکار یخها را از رو هم آب می کند . اهمن وبهمن دو برادرند وآفتاب به هود خواهر آنهاست واین کوسه بچه های ننه پیرزن هستند .
اهمن وبهمن می روند سر کوه هیزم بیاورند اما برنمی گردند بعد ننه پیرزن دخترش را می فرستند او هم می رود وبر نمی گردد آنوقت ننه سرما با اینکه از سرما می لرزد از زیر کرسی بیرون می آید وبه طرف کوه میرود دنبال بچه هایش .
اما آنها را پیدا نمی کند سه روز در کوه می ماند وسرما را زیاد می کند بعد جارویی را آتش می زند ودور سرش می چرخاند ومی گوید « کو اهمنم ؟ کوبهمنم ؟ دنیا راآتش می زنم » آنوقت جارو را پرتاب می کند .
مردم معتقدند اگر جارو به آب افتد سال جدید پر از آب وباران می شود واگر به خشکی بیفتد خشکسالی در پیش است . مردم عقیده دارند شش ، هفت روز اول اسفند هوا گرم می شود وبعد دوباره سرد می شود که به این سرما اجوج ومجوج یعنی یاجوج وماجوج می گویند.
همچنین می گویند پیرزنی شتری داشت شتر آن در سرما آبستن می شود شتر پیرزن در سرما آبستن نشده بود پیرزن وقتی دید هوا گرم شده به سر کوه رفت وگفت: « خداوندا چرا سرما را نگه نداشتی تا شتر من آبستن بشود ؟ »
خداوند سرما را دوباره فرستاد تا شتر پیرزن آبستن شود . این سرمای پیرزن تا عید ادامه دارد همدانیها معتقدند که محل زندگی غول بیابانی سر کوه الوند است و وقتی که هوا مه آلود می شود می گویند غول بیابانی قلیان می کشد تا هوا گرم شود ودرختان میوه بیدار شوند ومیوه دهند .
وقتی آب از نودان می آید ویخ می زند می گویند آب چولور بسته «یعنی قندیل بسته .»
اگر کسی دستهایش را زیاد در آب سرد بزند ویخ کند می گویند دستهایش شده مثه چلور . وقتی کسی در هوای سرد از خانه بیرون بیاید وبخار دهانش یخ ببندد می گویند سرش یا ریشش وسبیلش قرول بسته است .
مثل مشهوری می گوید چهل و پنج زمستان بهتر از چهل وپنج تابستان است .
بیست روز به عید مانده باد نسبتا” گرمی می وزند که به آن شمل بادی می گویند که از زبان او اشعاری می خوانند که یکی از آنها این است :
شمل بادم ، شمل بادم ، شمل باد غم از دل می برم برف از بیابان
بگردم کوه به کوه ، دره به دره نیلم برف ویخ ما نه یه ذره
در نهاوند: موقعی که باران پائیزی جهت کشت وزراعت می بارد می گویند یک فرزند ومادری که هر دوی آنها اولین فرزند وپدر ومادرشان وبه اصطلاح اهل محل « نور چشمی » باشند باید کله یک الاغی را بشورند واعتقاد دارند بعد از برگزاری مراسم شستن سر الاغ ، حتما” باران خواهد بارید عقیده دیگر آنها این است که دعا کنند ودعای باران بخوانند .
عقیده دیگری نیز دارند که با ریختن آب بوسیله آفتابه در لانه سار باران خواهد آمد . در نهاوند چله بزرگ را آمل ، چله کوچک را ممل و به مادرشان دا میگویند . اگر در چله بزرگ وچله کوچک تگرگ بیاید می گویند چون دا احساس کرده که عمر بچه هایش رو به اتمام است در مرگ انها گردنبند خودش را پاره کرده و سوگواری می کند
مراسمی چون شب زنده داری شب یلدا یا شب چله بزرگ، کوسه گردی یا کوسه گلین،چله کوچک،چهارشنبه سوری و عرفه ازجمله مراسم زمستانی،سمنو پزان و چره گردان ازمراسم فصل بهار،خرمن کوبی وشیرواره از مراسم تابستانی و پاییزانه و قازیان از مراسم فصل پاییز است.
چمچمه خاتون،گاوبر،حشلی محلی از دیگر مراسمی است که برای باران خواهی یا افزایش خیرو برکت محصولات انجام می شود.علاوه بر این مراسم مذهبی چون مراسم سینه زنی و تعزیه خوانی ماه محرم و نیز اعیاد مذهبی و مراسم ماه رمضان و همچنین عید نوروزو آیین های خاص آن،در هر منطقه با توجه به سنت ها و فرهنگ خاص آن منطقه انجام می شود.
جشن ها
زندگی مردمان استان به مناسبت های گوناگون با سرور و شادمانی پیوند خورده است که این جشن ها را می توان به دو دسته تقسیم کرد:
جشن های ملی و عمومی
جشن های کهنی است که در طول تاریخ به شکل آداب و رسوم در آمده و باورهای نمادین و زیبای ایرانیان را نشان می دهند از قبیل: نوروز، تحویل سال نو، شب یلدا، چهارشنبه سوری، سیزده به در و…
نوروز
در استان همدان نیز هم چون دیگر نقاط ایران عید نوروز جایگاه ویژه ای داشته و همیشه با آداب و سنن خاصی برگزار می گردد. مردم با شروع ماه اسفند به خانه تکانی می پردازند و به استقبال عید و سال جدید می روند و نوروز عملاً از آخرین چهارشنبه سال آغاز می شود. در این شب مراسم دیگری نیز در قدیم مرسوم بوده است که از فالگوش ایستادن توسط زنان، قاشق زنی که به صورت پوشیده و پنهان بر در خانه های اهل محل انجام می شد و فال مهره که با خواندن شعرهای عامیانه و ملی همراه بود را می توان نام برد.
شب عید با آماده شدن سفره هفت سین که عموماً عبارت است از: سیب، سیر، سبزه، سنجد، سرکه، سماق، سکه، آئینه و آب و کتاب قرآن مجید از راه می رسد. هنگام تحویل سال با روشن کردن شمع سفره هفت سین و با خواندن دعای تحویل سال و به جای آوردن نماز حاجت سال جدید را آغاز م ی کنند. در گذشته، کودکان و نوجوانان مراسم شال اندازی (شالدورکی) را در شب عید نیز انجام می دادند. پس از تحویل سال معمولا افراد کوچک تر خانواده به دیدار بزرگان فامیل می روند و آ نها نیز متقابلا به بازدید آ نها می پردازند.
سیزده به در
روز سیزدهم فروردین ماه، مردم، عموماً با باور به دور ریختن قضا و بلا از خانه بیرون می آیند و در طبیعت به گشت و گذار می پردازند. در این روز سبزه نوروز را نیز به همراه برده و آن را در آب روان رها می کنند. مردم استان ما معمولا در این روز، غذا و تنقلات خاصی مانند آبگوشت و کوفته که شامل خرما، گردو، تخم مرغ، آلو، پیاز داغ و ادویه های خاص است، صرف می کنند. مراسم نوروز با پایان سیزده به در، خاتمه می یابد.
جشن های دینی و مذهبی
جشن های دینی و مذهبی مانند؛ عید فطر، عید قربان، عید غدیرخم، میلاد ائمه اطهار (ع) بویژه نیمه شعبان. اولین بار نوای اذان از شهر نهاوند به گوش ایرانیان رسیده و شهر همدان به دارالمؤمنین معروف است. اهالی این سرزمین، جشن های دینی و مذهبی را با شکوه هرچه تمام تر برگزار می کنند.
عید سعیدفطر
یکی از اعیاد بزرگ اسلامی است که بعد از رؤیت هلال ماه شوال شروع می شود. مراسم عید فطر با دادن فطریه آغاز می شود مردم به نماز عید فطر رفته، و پس از انجام فرائض عید فطر به دیدار بزرگان فامیل می روند.
عید قربان
مسلمانان در این روز گوسفند یا گاو قربانی می کنند و گوشت آن را بین همسایگان و مستمندان تقسیم می کنند.
عیدغدیرخم و نیمۀ شعبان
این دو عید از بزرگ ترین اعیاد مسلمین از جمله اهالی استان ما به شمار می رود. مردم شهرها و روستاها در این ایام با پخش نقل و شیرینی و پذیرایی از مردم و تزئین خیابان ها، بازار و درِ منازل، به جشن و شادی می پردازند و این ایام فرخنده را گرامی می دارند.
ماه رمضان
ماه مبارک رمضان یکی از مناسبت هایی است که مردم استان، برای آن ارج و احترام ویژه قائل بوده و از دیر باز تاکنون آن را با آداب و رسوم خاصی برگزار کرده اند. قدمت ماه مبارک رمضان، به زمان ورود اسلام به ایران بر می گردد. چند روز مانده به آغاز این ماه، بیشتر مردم مسلمان با گرفتن روزه در ایام اول، پانزدهم و آخر ماه شعبان به استقبال آن می روند که این استقبال آیین پیشواز از ماه رمضان نامیده می شود. در ماه مبارک رمضان مردم استان آداب و رسوم و سنت های ویژه ای دارند که می توان به مراسم کیسه برکت،آجیل مشکل گشا، کلوخ اندازان و …، اشاره کرد. علاوه بر این، در شهرها و روستاهای ما، پس از پایان ماه مبارک رمضان و در روز عید فطر در تمام خانه ها آش رشته پخته می شود؛ زیرا به اعتقاد آنها، پس از یک ماه روزه داری، خوردن این غذا، بسیار سودمند است. زیارت اهل قبور، شرکت در آیین های شب های احیا و قدر، برگزاری ایام سوگواری شهادت مولی الموحدین امام علی(ع)، راه اندازی دسته های سینه زنی، نوحه خوانی، زنجیرزنی و عزاداری از دیگر آداب و رسوم مردم استان همدان در ماه مبارک رمضان است.
باورها و اعتقادات عامیانۀ مردم
زندگی اجتماعی در هر جامعه ای آمیخته به باورهای عمیقی است که به زندگی مردم جهت می دهد. از قدیم الایام، مردم استان ما نیز دارای باورهای خاص خود بوده و به آ نها اعتقاد زیادی داشته و هنوز هم به بسیاری از آنها پایبندند.
چند نمونه از باورهای مردم استان
۱) اگر جغدی روی خانه ای بنشیند، علامت ویرانی است.
۲) اگر کسی زیاد به آئینه نگاه کند، عمرش کم می شود.
۳) هر کس روز جمعه بمیرد، به بهشت می رود.
۴) هنگامی که کف دست فردی می خارد درآینده پول دار خواهد شد.
مراسم ازدواج در استان
مراسم ازدواج در گذشته شامل موارد خاص بود که امروزه بعضی از آنها تقریباً منسوخ شده است. این مراسم با خواستگاری شروع می شد و پس از آن نوبت به بله برون، عقدکنان، رخت بران، حنابندان، رخت داماد، پاتختی روز بعد از عروسی، و داماد سلام است که هریک از این مراسم در شهرستان های مختلف به تبعیت از سنت ها و رسوم خود، انجام می گیرد.
خواستگاری
برای انجام مراسم خواستگاری چند نفر از بزرگان به خانه عروس می روند و در مورد آن صحبت می کنند .
بله برون
بعد از مراسم خواستگاری و دریافت جواب مثبت، تعدادی از فامیل درجه یک به خانه عروس می روند و در مورد تعیین مهریه و چگونگی برگزاری مراسم و خرید عروسی صحبت می کنند و به توافق می رسند.
رخت بُران
چند نفر از زنان فامیل برای دوختن لباس عروس به خانه عروس می روند و مقدار زیادی پارچه و شیرینی های مختلف همراه می برند.
رخت داماد
صبح روز عروسی تعدادی از جوانان پسر و دوستان داماد به گرد وی جمع می شوند و لباس هایی که ازطرف خانواده عروس برای او فرستاده شده به داماد نشان می دهند و در میان میهمانان لباس دامادی را به تن او می کنند.
عقدکنان
مراسم عقدکنان قبل از عروسی بر سر سفره عقد انجام می شود. و تعدادی از دختران پارچه ای بر بالای سر عروس می گیرند، و بر سر عروس قند می سابند و آرزوی برکت و خوشبختی برای زندگی آینده عروس می کنند. عروس چرخان، پاتخت و دامادسلام: نیز از دیگر مراسم ازدواج در استان همدان است.
ضرب المثل های اهالی استان
ضرب المثل ها جلوه هایی ارزشمند از فرهنگ مردم هستند که از نسلی به نسل دیگر منتقل می گردند. این جملات کوتاه و مختصر به صورت طنز و کنایه، مطالب آموزنده را به طور مستقیم به مخاطبان خود انتقال می دهند. در زیر به نمونه هایی از ضرب المثل های رایج در استان اشاره می گردد:
تا الان مرختی روی دوری، حالا بریز پشت دوری: تا الان روی بشقاب می ریختی حالا پشت بشقاب بریز؛ یعنی تا حالا خرج زندگی ما را می دادی، حالا نده.
زمسو مال مسو: زمستان مال مستان؛ یعنی جوان از زمستان نمی ترسد.
زمسونو زردلی: زمستان و زردآلو؟ کنایه به چیزی عجیب مثل بستنی در زمستان.
بوآسمونِ بهار بِقِرمن و نوار؛ یعنی در تربیت فرزندان شدّت و حدّت نشان بده، ولی دست به عصا باش
هلنگ هلنگ از دس شیر افتادم دس پلنگ؛ یعنی زمانی که از وضعیت بدی به وضعیت بدتری گرفتار شوی
تک اَلدَن سس چیخماز: یک دست صدا ندارد.
چورک قیزارینجا کوکه یانار؛ یعنی تا نان بزرگ سرخ بشه، نان کوچک می سوزه
کوزه سو یولوندا سینار؛ یعنی کوزه در راه آب بردن می شکند
آمدی آتیش بِوِری، کنایه از آدم عجول
اِلنگوان دِلنگوان مانده، کنایه از مردد ماندن است.
لپاش می مانه پُفلنگ: کنایه از آدم چاق و فربه است.
عزاداری مردم استان
مراسم عزاداری ماه محرم و صفر در کلیه نقاط استان همدان، تقریباً به یک شکل برگزار می شود. مردم در ایام محرم، در روزهای تاسوعا، عاشورا، سومین روز شهادت حضرت امام حسین (ع) و روز اربعین، با تشکیل دسته های عزاداری به مرثیه خوانی می پردازند. در هیئت های عزاداری نیز به طور عام، از وسائلی چون، عَلَم، کجاوه، پالکی، چهل چراغ، پرچم، خیمه گاه، بیرق و گهواره حضرت علی اصغر (ع) به عنوان نماد عزا و سوگواری استفاده می شود.
عزاداری مردم استان همدان در روز عاشورای حسینی
پوشاک مردم استان
پوشاک مردم استان همدان شامل تن پوش ها، سرپوش ها و پای افزار است. با وجود این که چهار محور فرهنگی (فارس، ترک، لر، کرد)، در استان قابل تمیز است، اما انواع و شیوه های پوشاک زنان و مردان مشابه است. بافت پارچه و کفش ها به خصوص گیوه پیش از ورود اجناس خارجی در روستاهای استان متداول بوده است. به ویژه گیوه های شهرستان ملایر که آجیده نامیده می شود و جزء دست بافت های استان به شمار می آید.
غذاهای سنتی استان
الگوی خوراک و مواد غذایی تشکیل دهندهٔ آن، تابع انواع محصولات کشاورزی و بومی موجود در منطقه است. در رژیم غذایی اهالی استان معمولاً محصولات کشاورزی به صورت خشکبار و تازه استفاده می شود. انواع آش شامل بروش، تله گنجی، کاچی، کلم قمری، بادمجان و آبگوشت، چنجه و نان ها شامل؛ گرده، کاک، کولره، ساجی، فتیر و اقسام شیرینی ها مانند: برساقی، سرجوق، باسوق، واگردک و پیکه چو و مرباها و ترشی ها نشان دهنده تنوع غذایی مردم استان است.
سوغات استان
سوغات رسم ایرانیان و از جمله مردم استان ماست. سوغات را در موقع برگشت مسافر به بستگان و نزدیکان هدیه می دهند، تحفه های استان همدان برای مسافران بسیار زیاد است که می توان به؛ کماج، شیره انگور، کشمش سیرتند، انگشت پیچ، قالی، گیوه، منبّت، عسل، نقل، گردو، سفال، خمیر صنل، حلواگردویی، روغن حیوانی، حلوا شکری، صنایع چرم، گیاهان دارویی، صابون محلی و قیسی اشاره کرد.
بازی های محلی استان
بازی های متنوعی در نقاط مختلف استان در بین کودکان و بزرگسالان رایج بوده و انجام می گیرد این بازی ها مهم ترین عوامل رشد اجتماعی افراد جامعه در هر منطقه ای محسوب می شوند. در استان بازی های محلی زیادی از قبیل: قایم باشک، الک دولک، هفت سنگ، اسب سواری، عمو زنجیرباف، جوراب بازی وجود دارد.
با مقاله های دیگر اصفهان تور همراه باشید تا با آداب و رسوم سایر شهرهای دیگر ایران نیز آشنا شوید.
.