شهر اردستان اصفهان دارای ۴۵۰۰ اثرتاریخی می باشد که بدلیل مذهبی بودن مردم این شهرستان این آثار نیز از مذهب این ناحیه سرچشمه میگیرد دراین شهرمساجد قدیمی وتاریخی بسیارهمچون مسجد جامع ،مسجد ملایعقوب ومسجد دربند که  اززیبایی در معماری چیزی کم ندارد همچنین دراین شهرستان مقبره خیلی از بزرگان نیز میباشد که برجاذبه های این شهرستان افزوده است با ما درمرکز مشاوره سفر طلوع سفریاد همراه باشید تا با این جاذبه ها آشنا شویم.

مسجد ملا یعقوب محله کبودان ، مقبره سلطان سید حسین، آتشکده مهر اردشیر ،مسجد جامع روستای اونج، یخچال شهر مهاباد، مقبره های سلطان بیگ، پیر مرتضی و امیر اویس اردستان، آب انبار های باغ بازان ، نو، پامنار زواره و مون اردستان ، کاروانسراهای روستاهای بغم و ظفرقند، مسجد سام الدین و حسینیه های بزرگ و کوچک زواره از جمله مکانهای تاریخی شهرستان اردستان هستند.

شهر اردستان که ساکنانش در گویش محلی خود از آن با عنوانهای ارسون، اردستون، ارسون، اسوم و اسون نیز یاد می کنند با مساحت ۱۱ هزار و ۵۹۱ کیلومتر مربع در فاصله ۱۱۰ کیلومتری شمال اصفهان واقع شده است.

نام اردستان، در افسانه های فولکلوریک نیز آمده و از جمله بر پایه یکی از افسانه ها، اردستان مسکن رستم دستان، جهان پهلوان باستانی بوده و ابتدا نام آن ارگ دستان بوده و سپس به ارگستان و سرانجام به اردستان تغییر نام داده است . بر پایه این افسانه طایفه لیلاز که از طایفه های پرجمعیت اردستان به شمار می آیند، از اعقاب لیلاز، برادر رستم هستند. وجود مسجد جامع اردستان دلیل خوبی بر سابقه دیرینه این شهرستان می تواند باشد.

مسجد جامع اردستان که یکی از نمونه های منحصر به فرد مساجد چهار ایوانی کشور به شمار می آید، در قرن سوم قمری به دستور عمربن عبدالعزیز اجلی بر روی بنای آتشکده ای که هنوز آثار آن در گوشه ای از مسجد دیده می شود، به سبک مسجدهای عربی ساخته شده و مجموعه کم نظیری شامل مدرسه حاج حسین نورالدین، آب انبار حاج حسن، راسته بازار، میدان تعزیه، حمام و قلعه میان شهر در کنار آن قرار دارد.

قنات دو طبقه‌ای اردستان

قنات مون یک قنات دوطبقه است که در هر طبقهٔ آن آبی مستقل جریان دارد به گونه‌ای که آب هیچ‌یک به دیگری نفوذ نمی‌کند. تنها نمونه قنات دوطبقه موجود قنات دوطبقه مون در اردستان ایران است. این اثر شاهکار به عنوان عجیب‌ترین و تنها قنات دو طبقه جهان در تاریخ ۲۶ تیرماه ۱۳۹۵ در اجلاسیه استانبول ترکیه به عنوان بیستمین اثر ایران به ثبت جهانی رسید. این قنات در محلهٔ مون یکی از محلات شهرستان اردستان در استان اصفهان قرار دارد. قنات دو طبقه مون با شماره ۹۰۲۳ در سال ۸۲ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. این قنات در این محله شامل دو طبقه‌است که در هر طبقهٔ آن آبی مستقل جریان دارد به گونه‌ای که آب هیچ ‌یک به دیگری نفوذ نمی‌کند این قنات ۸۰۰ سال پیش احداث شده که تنها قنات دو طبقهٔ جهان است. معماری قنات دو کانال موازی که بر روی هم قرار گرفته و در چاه‌های عمودی مشترک، تشکیل شده است. نام گذاری چاه دوقلو به این علت است که در این محل دو میله چاه در کنار هم قرار دارند که یکی از آن‌ها متعلق به چاه رویین به عمق ۲۷ متر و دیگری متعلق به قنات زیرین به عمق ۳۰ متر است که اگر دهانه کوره قنات زیرین را ۱ متر فرض کنیم کل عمق چاه مادر به ۳۱ متر می‌رسد. از این محل به بعد قنات دارای میله‌های مشترک است. قنات دو طبقه‌ای اردستان از نمونه کارهای جالب علم مهندسی در قدیم است که برای کاوش و حفر آن مقنیان ورزیده و با در نظر گرفتن شرایطی اقلیمی آن را ایجاد کرده‌اند و سایت گردشگری قنات دوطبقه مون دراردستان ایجاد شده است. این قنات ۳٫۵ تا ۴ کیلومتر طول دارد و عمق مادر چاه ان ۳۱ متر است دارای ۳۰ میله می‌باشد و مقدار آبدهی آن ۶۰ لیتر در ثانیه می‌باشد و و آب آشامیدنی حدود ۲۰۰ نفر از اهالی محله مون اردستان را تأمین می‌کند. میله‌های اولیه این قنات در محلهٔ «محال» واقع در جنوب شهر اردستان حفر شده و حدوداً به طرف شمال غرب امتداد دارد مادر چاه قنات «چاه دوقلو» است که در کنار امامزاده اسماعیل قرار دارد. آنچه از منابع مکتوب مشخص است این است که این قنات پیش از اسلام و به خصوص دوران کیانیان و اشکانیان و ساسانیان احداث گردیده و بانی آن را به دوشکل بیان کرده‌اند ۱. به قولی بانی آن را کاوه آهنگر که زاده اردستان بوده است دانسته‌اند. ۲. به قولی دیگر بانی آن را مقنی یزدی می‌دانند که طی دو مرحله آن را ساخته؛ که در مرحله اول پیشنهاد احداث قنات در آن منطقه را به مردم داده است و در بار دوم به علت حفر قنات نا مناسب توسط مردم خود اقدام به اصلاح قنات جهت آبدهی بهتر می‌کند که منجر به حفر میل چاه دوم می‌شود .

مقابر امامزادگان و عرفا اردستان

در شهر اردستان بسیار از مقابر امام زادگان و عرفای نامی مانند امام زادگان اسماعیل، موسی، قاسم، محسن ، ابراهیم و عرفایی مانند پیر مرتضی، پیر جمالی، پیر سلیمان، پیر صابر، پیر علی، پیر محمود، پیر اسحاق و…. می باشد و به دلیل وجود عرفای بزرگی درعصر ایلخانی و تیموری در این شهر، شهر لقب دارالعرفان به خود گرفته است. وجود قناوات زیبا فضای سبز این نقطه از شهر را از بافتهای مسکونی بیشتر نمایان نموده است و در دل کویر مرکزی ایران با یک باغ شهر روبرو هستیم محلات تاریخی که حدوداً هفت محله می باشد در داخل باغها و زمین های کشاورزی جای گرفته است.

مسجد ملایعقوب اردستان

از مساجد عصر قاجار و دارای سه بخش تابستانی، شبستان و مهتابی می باشد که از مساجد زیبای شهر می باشد .

بقعه و خانقاه پیر مرتضی

این بقعه، در محله «فهره» در غرب مسجد سفید دردشت واقع شده است. این بنا، چهار ضلعی بسیار كوچكی با ابعاد ۶×۶ متر است كه در دو سمت جنوب و شمال آن دو ایوان ساده بنا شده است. ورودی بقعه در ایوان جنوبی قرار دارد. بقعه مذكور در بافت قدیمی واقع شده و داخل كوچه‌ای بسیار باریك قرار دارد.

در این بقعه سه قبر قرار دارد كه یكی مربوط به پیر مرتضی علی اردستانی فرزند امیر شمس‌الدین محمد، ندیم شاه منصور‌ (قرن هشتم)، دومی از آن همسر او و سومی متعلق به پیر جمال‌الدین محمد اردستانی عارف معروف قرون هشتم و نهم هجری قمری است.

پیرامون قبر‌های سه‌گانه را محجری چوبی فراگرفته و كتیبه منظومی، در هفت بیت بر آن نقش بسته كه در آن، سال ساختن سنگ قبر و ضریح را ۱۰۳۹ هجری قمری ذكر كرده است. گفته شده پیر مرتضی، این محل را كه خانقاه و مدرسه خود وی بوده، برپا كرده و پس از مرگ در آن به خاك سپرده شده است.

خانه ارباب حسین مهابادی

این خانه ازخانه های دوران قاجار دردوطبقه واز نوع یزدی سازی است که به شماره ۱۳۶۶۵ و در تاریخ ۸۴/۸/۱۵ به فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

مقبره پیر اویس مهابادی اردستان

دراین مقبره پیر اویس و پیر برحق از عرفای دوران ایلخانی و تیموری مدفون می باشد که هرروزه مورد زیارت عاشقان وعلاقه مندان قرار می گیرد .

مسجد خسرو اردستان

مسجدی است سه طبقه مربوط به سال ۱۱۳۵ (هـ .ق) می باشد این مسجد شامل مجموعه ای از آب انبار شبستان مهتابی و زیبایی است که از بناهای عصر صفویه است.

مسجد دربند اردستان

خرابهای آتشکده ایی به این نام در کنار راه قدیمی اردستان به زواره ساخته شده است. این بنا دو طبقه شامل گنبد خانه و شبستان می باشد . سال ساخت آن دقیقا مشخص نیست ولی شواهد امر حاکی از بافت بسیار قدیمی وکهن است .

مقبره امیر اویس

از سرداران عصر شاه اسماعیل صفوی می باشد که درسال۹۲۰ (هـ .ق) کشته شده ودر این محل سنگ مزار آن شامل سنگ قبر عمودی وافقی می باشد که در نوع خود بی نظیر ومنحصر به فرد است.

روستای نیسیان

روستای نیسیان در جنوب شهرستان اردستان و در فاصله ۵۷ کیلومتری اردستان واقع شده است. روستای نیسیان که در شرق استان اصفهان واقع شده ، تا شهر اصفهان ۱۰۰ کیلومتر فاصله دارد.این روستا از شمال به قهساره ، از جنوب به کهنگ ، از شرق به نهوج و از غرب به زفره منتهی می شود.در نیسیان ۴۷۰ خانوار با جمعیتی حدود ۳۰۰۰ نفر زندگی می کنند و سابقه سکونت در این روستا به ۷۰۰ سال پیش باز می گردد. از قدیم طوایف مختلف در ۸ محله نیسیان زندگی می کرده اند.روستای نیسیان پرجمعیت ترین روستای شهرستان کویری اردستان در منطقه ای کوهستانی و خوش آب و هوا با جاذبه های گردشگری بسیار از جمله باغات و کشتزارهای وسیع ، درختان تنومند و چشمه های جوشان بسیار ، از طرف سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان، یکی از قطبهای گردشگری استان اصفهان معرفی شده است و سالانه به ویژه در ایام نوروز میزبان هزاران گردشگر می باشد قدمت روستا به درستی مشخص نیست اما ساختمان فعلی مسجد اصلی روستا در سال ۱۱۱۸ هجری قمری بنا شده است. خانه های بافت قدیم ، زیارتگاه ، قنات تاریخی ، قلعه و حمام قدیمی ، نشانه هایی از قدمت تاریخی روستاست. با توجه به نشانه های موجود ، قدمت این روستا را می توان به پیش از دوره صفوی و بنابر برخی شواهد به پیش از اسلام مربوط دانست. قلعه روستا که از قلعه های تاریخی با کارکرد دفاعی است ، در دوره قاجاریه ساخته شده است. مسجد جامع روستا که از آثار دوره حکومت قاجاریان است ، از نظر معماری و کاشیکاری بسیار جالب توجه و واجد ارزش های تاریخی است. حمام قدیمی روستا نیز جاذبه تاریخی دیگری است که در محوطه ی بافت قدیمی و در مرکز روستا قرار دارد. خانه های قدیمی روستا که در ساخت آن ها از مصالح بومی استفاده شده ، به دلیل انطباق با نیازهای روزمره روستاییان بسیار جالب توجه و از جاذبه های روستا به شمار می آیند. از صنایع دستی زنان این روستا می توان به قالیبافی اشاره کرد که به طرح نایینی بافته می شوند.

روستای کچورستاق

کچورستاق از روستای بسیار قدیم بخش زواره می باشد که با مساحت بیش از ۵۰۰۰ هکتار وجمعیتی بالغ بر۶۰۰ نفر درفاصله هفت (۷) کیلومتری شمال شرقی شهرستان اردستان و هشت (۸) کیلومتری غرب بخش زواره قراردارد. روستای کچورستاق برسر راه شهر زواره به مهاباد ، نطنز وکاشان واقع گردیده است . کچورستاق مرکب از دو کلمه ” کچو “به معنای مکان وخانه کوچک و ” رُستاق ” به معنای آبادی که معرب روستا است می باشد ودر مجموع به معنای روستای کوچک گفته می شود . روستای کچورستاق از لحاظ قدمت به قبل از اسلام عودت داده می شود ، بطوریکه درقسمت پایین روستا قبرستانی از سده های قبل از اسلام مشاهده می شود که اکنون تبدیل به زمین های مزروعی گردیده است. این روستای دارای ۶ محله اصلی به نام های: ۱- محله حاجی ،که درنام گذاری جدید به نام کوچه شهید عباس میرزایی فرد ۲- محله بالا با نام جدید ،کوچه ولی عصر ۳- محله میرزا،با نام جدید ،کوچه شهید قاسم میرزایی فرد ۴ – محله ولایت ۵- محله ابوطالب و کوچه جدیدالتاسیس به نام کوچه شهید حجت اله میرزایی فرد که ورودی اصلی روستا هم محسوب می شود تشکیل شده است وهمین طور دارای دوشهرک ، یک شهرک قدیمی ویک شهرک نوساز ،با نام جدید شهرک امام خمینی می باشد . روستای کچورستاق دارای آب وهوای گرم وخشک می باشد که این شرایط مناسبی چه از نظر حاصل خیز بودن وچه از نظر امر کشاورزی محسوب می شود ، از این روست که محصولات زارعی درزمین اطراف این روستا مهم ترین منابع طبیعی آنرا تشکیل می دهد. رطوبت روستای کچورستاق بسیار کم است واختلاف دمای شبانه روز وزمستان ،تابستان آن زیاد است . در اطراف روستا چاه های معتددی از آب حفر گردیده است که باعث زیر کشت رفتن زمین های اطراف شده وهمین طور درآب وهوای روستا خیلی بی تاثیر نبوده است ؛بیشترین حرارت روستا در ماه های تیر ومرداد وکمترین درجه حرارت در ماه های دی و بهمن می باشد . کشاورزی ،باغداری و دامداری بعنوان مهم ترین فعالیت و اصلی ترین منبع درآمد مردم روستای کچورستاق را تشکیل می دهد که بیشتر به روش سنتی انجام می گیرد.مهم ترین محصولات آن گندم ،جو ، ذرت ، وصیفی کاری و انواع درختان میوه مثل انار ،زردآلو ،انجیر ،انگور ، بادام ، پسته وزیتون می باشد که انـــار آن شهرت خاص دارد. اراضی قابل استفاده روستای کچورستاق زیر کشت سالیانه ودائمی می باشد که درتمام روستا این نسبت یکسان نیست و بستگی به میزان زمین وآب دهی چاهای حفرشده دارد . کمبود آب وکیفیت آب در بعضی از قسمتهای اراضی روستا باعث عدم امکان کشاورزی شده است تا حدی که اکثر محصولات و گیاهان دائمی مانند درختان میوه درآن نقاط نتیجه خوبی نمی دهند.

روستای ظفرقند

منطقه مرکزی ایران در مسیر جاده ابریشم از غرب به شرق ۲۴ کیلومتر بعد از شهرستان اردستان و ۷۵ کیلو متر مانده به شهرستان نایین روستای ظفرقند واقع شده است .این روستا در دهستان کچو قرار دارد و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵، جمعیت آن ۲۲۹ نفر (۹۵خانوار) بوده‌است..این روستا نیز از جنوب به روستا های (بخش برزاوند) مرتبط است و شهر اصفهان نیز حدود ۸۵ کیلومتر با این روستا فاصله دارد بعلت واقع شدن در مسیر جاده ابریشم و ارتباط با روستا ها و شهرهای زیاد اطراف و موقعیت جغرافیایی منطقه ، کوهستانی بودن و قرار گرفتن در حاشیه کویر در گذشته محل خوبی برای اتراق کاروان های حمل کالا که داخلی(کلیه منطقه شرق و جنوب شرقی ایران و خارجی ( همانند کشورهای پاکستان ُافغانستان هند و چین) بوده اند و توقف این کاروان ها باعث تلاش برای تامین آذوقه و رفع نیاز های کاروان ها موجب فعالیت بازرگانی زیادی از جمله کشت و زراعت ،صنعت نجاری، آهنگری ، نساجی و غیره میگردید و در پی آن تبادل اطلاعات و ارتقای فرهنگی و اجتماعی را رونق می داد و از سوی دیگر چون کالا پایا پای مبادله می شده ، مرکز خوبی برای تهیه نیازمندیهای خاص دیگر روستاها و مناطق اطراف بوده و این مهم شرایط اقتصادی این روستا را به نسبت بالا برده بود که ریشه های توان فرهنگی و فکری را نیز هنوز در این مردم می توان یافت بینش خوب مردم و درک بالا موجب رایج شدن نکته ها و ضرب المثل های عمیق و هدایت گر شده است . زنان این روستا قالیبافی می کنند و مردان ظفرقندی به کشاورزی مشغولند.

منطقه شکار ممنوع خارو

مهمترین و بکر ترین زیستگاهی که در نزدیکی پارک ملی کویر واقع شده است زیستگاههای شمالی شهرستان اردستان و در راس آنها منطقه شکار ممنوع ” خارو” است . منطقه شکار ممنوع خارو که با مساحت ۱۰۰۰۰۰ هکتار با فاصله اندکی از مرزهای جنوبی پارک ملی کویر واقع شده است ، قبل از حفاظت در سالیان گذشته از مهمترین شکارگاههای استان اصفهان و دشت کویر مرکزی شناخته میشده است ، تا قبل از سال ۱۳۶۳ که گورخر دیگر از پارک ملی کویرگزارش نشد ، گله های گورخر در منطقه خارو مرتبا توسط مردم محلی دیده میشدند و این منطقه آخرین زیستگاه گورخر استان اصفهان در این سالها بوده است . این منطقه همچنین زیستگاه مناسبی برای جبیر ، قوچ و میش و کل وبز هم هست . گزارشات مردم محلی از یوزپلنگ در این منطقه کاملا قابل توجه است . در اواخر دهه هفتاد ، یکی از شکارچیان اقدام به زنده گیری دو توله یوز در این منطقه میکند که البته از سرنوشت دقیقشان اطلاعی از دست نیست . در ۵ سال گذشته هم دامداران و بویژه شترداران چندین بار یوز را از این منطقه گزارش کرده اند.

منطقه شکار ممنوع خارو از نظر منابع آبی نیز وضعیت نسبتا مناسبی دارد و با توجه به حضور اندک دام در منطقه (البته شتر در منطقه حضور دارد ) و دوری از منابع انسانی آرامش نسبی برای جمعیت حیات وحش منطقه وجود دارد . با توجه به صعب العبور بودن نسبی راههای موجود دسترسی به منطقه شکار ممنوع خارو و حفاظت اداره محیط زیست اردستان ، در حال حاضر این منطقه در حال حاضر از نظر طعمه های یوز پلنگ نسبتا جمعیت مناسبی را داراست و گرچه تا به حال رسما یوزپلنگ از منطقه گزارش نشده است ولی با توجه به گزارشات مردمی فراوان از یوز ، با حفاظت مستمر از این منطقه میتوان انتظار گزارش رسمی و مستند یوز از منطقه را داشت.

با توجه به این که بین مرزهای شمالی منطقه شکار ممنوع خارو و مرزهای جنوبی پارک ملی کویر ، هیچ جاده ، روستا یا مانعی وجود ندارد ، منطقه شکار ممنوع خارو در حال حاضر تنها منطقه ای است که میتواند پذیرای مهاجرت و جابجایی های یوزپلنگ از پارک ملی کویر باشد و فضای حیاتی ، برای رساندن جمعیت های جدا افتاده یوز پلنگ در دشت کویر مرکزی را در اختیار یوز بگذارد . در حال حاضر مهاجرت بین پارک ملی کویر و منطقه شکارممنوع خارو ، بویژه در مورد قوچ و میش مرتبا گزارش میشود و گله های قوچ و میش در حال گدار بین دو منطقه حتی در گله های بزرگ ، توسط مردم محلی گزارش شده اند.

مسجد جامع اردستان

تاریخچه ساخت مسجد جامع اردستان را می‌توان به سه دوره تقسیم کرد.دوره نخست- قرن سوم ه. ق ‚مسجد به صورت گنبدی ساخته شد.دوره دوم- در قرن سوم وچهارم ه. ق از صورت گنبدی به مسجدی کوشک مانند تبدیل شد.دوره سوم – در قرن ششم ه. ق در عهد سلجو قیان مسجد ویران و به صورت چهار ایوانی بنا شده‌است.

بنا دارای دو تاریخ احداث است؛ یکی ۵۵۳ هجری قمری که در انتهای کتیبة بزرگ شبستان گنبدی آمده و دیگری ۵۵۵ هجری قمری که در ایوان جنوبی شبستان ثبت شده‌است و به ظاهر چنین می‌نماید که شبستان و ایوان همزمان ساخته شده‌اند، حال آن که چنین نیست. واقعیّت این است که حدود سال ۵۵۳ هجری قمری، هنگامی که مسجد اوّلیّه را به صورت مسجدی چهار ایوانه درآوردند و شبستان گنبدی را تبدیل به نمازخانة مسجد کردند، این شبستان را با کاشی‌هایی نظیر کاشی‌های بناهای جدید پوشاندند.

مسجد جامع اردستان به سبک مسجد جامع اصفهان (شیوه رازی) بنا شده واکنون مسجدی چهارایوانی است. این مسجد ورودی‌های متعددی دارد. ورودی اصلی که دالان طویلی است‚ در گوشة جنوب غربی مسجد قراردارد که ازیک سو به محلة فهره‚ واز سوی دیگر به دشت محال راه دارد. نمای این ورودی از یک قوس ‚ دو طاق نمای محرابی شکل ‚دولچکی ‚دونیم ستون آجری ‚دو قاب تزیینی ودو سکوی آجری تشکیل شده‌است.در قسمت شمالی مسجد دو ورودی قرارگرفته ‚‌یکی به مدرسة علمیه متصل است و دیگری به فاصلة اندکی‚ گذر شمالی را به داخل مسجد مرتبط می‌کند. این ورودی‌های متعدد عامل ارتباط فضاهای اطراف با مسجدند.

قنات ارونه

قنات ارونه از قنات های معروف استان اصفهان قنات ارونه شهر اردستان است که در واقع یک نهر پرآب زیر زمینی می باشد. این قنات متعلق به قرون بسیار دور و قبل از اسلام می باشد که بیش از یکهزار سال قبل از اسلام حفر گردیده و جزو آثار باستانی ایران به شمار می رود.مدتی که محققان و پژوهشگران برای عمر این قنات تخمین زده اند کمتر از دو هزار و پانصد سال نیست. این قنات در نظر اصطخری جغرافیدان قرن چهارم هجری« قناتی بسیار بزرگ و شگفت» امده است.

تقسیم آب قنات ارونه مبنای بسیار قدیمی دارد و از زمانهای گذشته شروع شده و مطمئنا مربوط به پیش از اسلام و شاید قبل از تاریخ است و همچنان ادامه داشته، تا اینکه در دوره هلاکوخان مغول، خواجه نصیرالدین طوسی ان را «فرزه بندی» کرده است هنگامی که خواجه نصیر الدین طوسی به همراه هلاکوخان مغول نوه چنگیز خان وارد اردستان شد به دلیل اختلافی که بین مردم اردستان بر سر تقسیم آب قنات ارونه بوده آب آنرا به بیست سهم و نصف سهم تقسیم کرد. این تقسیم را بعضی نیز به شیخ بهائی نسبت می دهند.

کاخ چهلستون

درقسمت شرقی شهرستان دردهستان سفلی روستای خوش آب و هوایی است به نام سرهنگ آباد دراین روستا کاخی است زیبا ترکیبی از کاخ چهلستون اصفهان و باغ عفیف آباد فارس که توسط سهام السلطنه عرب عامری درسال ۱۲۹۹ (هـ .ق) ساخته شده است این کاخ شامل مجموعه کوشک، آسیاب، حمام ، قراول خانه، اصطبل، برج دیدبانی و یخچال منظریه است. این مجموعه جهت پذیرایی از شاهزادگان قاجار در دوران ناصرالدین شاه ساخته شده است.

امام زاده سید کمال الدین حسین در روستای شهراب

این امام زاده واجب التعظیم در سال ۱۲۹۹ (هـ .ق) ساخته شده و داخل گنبد خانه آن گچ بری ها، نقاشی ها، آیینه کاری ها ونقاشی پشت شیشه وجود دارد که ترکیبی از نقاشی ملی و فرنگی است و فضای داخلی این فضا بسیار زیبا و منحصر به فرد می باشد .

مسجد جامع زواره

این مسجد از مساجد دوران سلجوقی می باشد که برای اولین بار در تاریخ اسلام به صورت چهار ایوانی بنا گردیده و در معماری مساجد اسلامی اولین مسجد ایرانی است. سال اتمام ساخت این بنا مربوط به سال ۵۵۱ (هـ .ق) و بانی آن ابوطاهرحسین بن غالی بن احمد احتمالاً معمار آن استاد محمود اصفهانی است تزینات گج بری وآجرکاری این بنا بالاخص خط کوفی بنایی آن زیبا و منحصر به فرد می باشد این بنا شامل گنبد خانه، ایوانها، حیات ، شبستان ومهتابی است .

مسجد پامنار یا بنکویه

درشهر زواره مناره ای به ارتفاع ۲۲ متر با کتیبه ای به خط کوفی است متن خط حاکی از ساخت منار در سال۴۶۱ (هـ .ق) و بانی آن محمد بن ابراهیم است. لازم به ذکر می باشد بعد از مناره ساوه این مناره دومین مناره کتیبه دار کشور است. دراین مسجد ۵ محراب تاریخی از دوران سلجوقی باقی مانده و متاسفانه بخش شبستان اصلی بنا که سازهایی از دوران ساسانی داشته تخریب گشته است .

حسینیه بزرگ و کوچک زواره

درمیان کوچه پس کوچه های شهر دو حسینیه زیبا از دوران صفویه تا قاجار در دو طبقه وجود دارد. معماری این دو بنا شامل قسمتهای سرباز و سرپوشیده است که در چهار فصل سال با هم زمانی ایام سوگواری سالار شهیدان قابل استفاده می باشد و هنوز که هنوز است بعد از گذشت ۴۰۰ سال پاسخگوی نیاز مردم می باشد وجود این دو بنا حکایت از عشق وعلاقه مردم این دیار به سالار شهیدان و باعث افتخار برای ملت عزیز ایران است

  .

مجموعه بازار

مجموعه بازار زواره که روزگاری نبض اقتصادی شهر بوده هم اکنون فراموش شده و خاموش، حاکی از تلاش و کاراست این مجموعه شامل بازار کاروانسراها، مدرسه علمیه( مدرسه لطفعلی خان ترشیزی) ، امام زاده یحیی، ابنارنو و مسجد کرسی است. قدمت آن دقیقاً مشخص نیست ولی احتمالاً بنای اولیه شهر زواره باز می گردد.

 مجموعه مقبره میربهاالدین حیدر

میر بها الدین حیدر جد علای سادات طباطبایی می باشد که این سید بزرگوار در حمله هلاکوخان مغول به زواره شهید گردیده و بعداً  برمزار آن مردم زواره مقربه ای ساخته اند در کنار این مقبره خانه ای زیباست که سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری موزه مردم شناسی را درآن ایجاد نموده است.

 حصار ویخچال زواره

برج و باروی سلجوقی زواره که فقط قسمت جنوب شرقی وجنوبی آن باقی مانده زمانی گرداگرد شهر را پوشانده بود و دارای چهار دروازه به جهات مختلف بوده است واین برج و بارو، جان و مال مردم شهر را از هجوم اشرار و دشمنان نجات می داد در قسمت شمالی این حصار یخچالی است تاریخی که احتمالاٌ قدمت آن با حصار شهر یکی است. در روزگار کهن در زمستان یخچال قالبهای یخ انبار می گشت و تا پایان تابستان یخ مورد نیاز مردم شهر را تامین می کرد. لازم به ذکر می باشد تنها یخچال باقی مانده درنقاط شهری شهرستان یخچال زواره می باشد .

 خانه هشت بهشت (نیری)

این خانه دردوره قاجار با معماری بسیار زیبا و حیرت انگیزی در دل شهر تاریخی زواره قراردارد. بانی آن حاج میرزا علیرضا نیری زواره ای است این بنا در دو طبقه و دارای هشت ایوان داخلی است. معماری این خانه با تمام خانه های زواره متفاوت است. هم اکنون به عنوان فاطمیه جهت مراسم مذهبی و عزاداری از آن استفاده می گردد

قلاع سنگ بست وحکیم باشی

درشهر زواره دو قلعه دفاعی درداخل بافت شهری قرار دارد. این قلعه ها در سه طبقه ودارای قسمتهای مختلفی شامل اسطبل، انبار، قسمتهای مسکونی، قراولخانه و برج های دیدبانی می باشد. قدمت این قلعه ها به دوران سلجوقی باز می گردد . احتمالاً قلعه سنگ بست از قلعه های اسماعیلیه ایران است.

همانطور که دیدیم بخاطر موقعیت آب وهوایی شهر اردستان منابع طبیعی زیادی نداردو بیشتر اماکن توریستی وگردشگری آن مساجد وبناهایی برجای مانده ازدوران باشتان وقاجار وصفویه میباشد. یکی از جاذبه های اردستان مسجد پامنار آن است که بعد از منارساوه دومین منار کتیبه دار میباشد ویا کاخ چهلستون اردستان که ترکیبی از باغ چهل ستون اصفهان و باغ عفیف آباد شیراز میباشد و همانطور که دیدیم تنها قنات دوطبقه جهان نیز در اردستان قرار دارد وهمگی این جاذبه ها کافیست تا هرگردشگر اهل تاریخ وفرهنگی را برای بازدید به این شهرستان جذب کند.

واحد تولید محتوای اصفهان تور