شهرستان اردستان در شمال شرقی استان اصفهان و در دل کویر مرکزی ایران می باشد این شهرستان درغرب با شهرستانهای نطنز، کاشان وآران بیدگل از شرق شهرستان نایین از جنوب با شهرستان اصفهان و از شمال با استان سمنان همجوار می باشد .

آب وهوای این شهرستان گرم و خشک و حدود دو سوم از مساحت آن را دشت کویر پوشانده است به دلیل وجود کوههای مرکزی ایران که ادامه دهنده رشته کوه زاکرس می باشد روستاههای جنوبی و جنوب شرقی این شهرستان دارای آب و هوای مناسب مناطق کوهستانی می باشد که باعث ایجاد طبیعتی چهار فصل در این منطقه گردیده است. این شهرستان دارای دو بخش مرکزی و زواره و سه نقطه شهری به نامهای اردستان ،زواره و مهاباد می باشد. جاده ترانزیت تهران بندرعباس و راه آهن جنوبی کشور از داخل این شهرستان عبور می نماید که باعث رونق بخش مرکزی و بخش زواره گردیده است .

درسال ۱۳۲۸ شمسی با تاسیس فرمانداری این منطقه به شهرستان ارتقاع یافته و دارای دهستانهایی به نامهای علیا،سفلی، برزاوند ، کچو، همبرات، گرمسیر و ریگستان می باشد. وجود قنوات کهن و منحصر به فرد در سطح شهرها وآبادی های این شهرستان گواه قدمت بیش از۲۰۰۰ سال این منطقه تاریخی است. آثار تاریخی بی شمار و جاذبه های گردشگری و طبیعی روستاهای خوش آب هوا و گرمسیر، شکارگاههای مختلف و صنایع دیرپای این منطقه حاکی از مردمی فرهیخته و با فرهنگی غنی از دیرباز تا عصر حاضر بوده است که در این مقال کوتاه جایی برای توصیف تمامی اینها یکجا نیست و در این کتابچه فقط اطلاعات مختصری از پیشینه تاریخی فرهنگی این دیار به همراه تصاویر و نقشه ها به شما عزیزی که به این شهرستان سفر نموده اید ارائه خواهد گردید وآرزوی اوقات خوش را برای شما دراین شهرستان می نماییم.

بنای فعلی شهر اردستان مربوط به اوایل سلطنت ساسانیان و همزمان با حکومت اردشیر سر سلسله آن می باشد. در این شهر ۱۶ رشته قنات تاریخی وجود دارد که بیشتر آن فعال و دو مورد آن شاخص و منحصر به فرد می باشد. اسامی این قنوات به شرح زیر می باشد.

-۱ قنات ارونه قدمت آن به دوران اشکانیان و مربوط به دوران سلطنت اروند شاه می باشد -۲ قنات دو طبقه این قنات از شاهکارهای منحصر به فرد آبرسانی دست بشر می باشد که دو رشته قنات با چاههای مشترک به صورت موازی و بر روی سر هم عبور می نماید و بیش از ۲۰۰۰ سال است که بخشی از شهر اردستان را مشروب می نماید -۳ قنات پامیله -۴ قنات خسرو شاه -۵ قنات فیض آباد -۶ قنات باب الرحی و…

مسجد جامع اردستان : این بنا چهار دوره تاریخی شامل ساسانیان، آل بویه، سلجوقی و صفویه برخود گذرانده است ودرسال ۵۵۳ هجری قمری به فرمان ابو طاهر حسین بن غالی بن احمد و به دست استاد محمود اصفهانی بنا گردیده است. اولین مسجد دو طبقه در تاریخ اسلام و دومین مسجد چهار ایوانی در عصر سلجوقی است. از بناهای بکر و دست نخورده آن روزگاران می باشد که سازه های آن از آجر وگچ، خشت و چوب بوده است برخلاف دیگر مساجد جامع داخل بافت های پیچیده ومسکونی است این بنا درکمر بندی از باغهای سبز انار قراردارد. این مجموعه شامل مسجد، آب انبار، کاروانسرا ، بازارچه، میدان (حسینیه)، حمام و مدرسه علوم دینی می باشد. که مجموعه ای بسیار زیبا از معماری ایرانی ایجاد نموده لازم به ذکر می باشد. این بنا در سال ۱۳۱۰ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به شماره ۱۸۰ به ثبت رسیده و از آن سال تا کنون تحت پژوهش نظارت مرمت ومعرفی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قرار دارد .

مقبره امیر اویس یا (سنگ سفید ) : از سرداران عصر شاه اسماعیل صفوی می باشد که درسال۹۲۰ (هـ .ق) کشته شده ودر این محل سنگ مزار آن شامل سنگ قبر عمودی وافقی می باشد که در نوع خود بی نظیر ومنحصر به فرد است.

مسجد امام حسن مجتبی (ع) : این اثر تاریخی در کنار بازار قدیمی اردستان قرارگرفته سال ساخت. آن مربوط به سال ۵۴۷(هـ .ق) می باشد که متاسفانه از آن بیش از مناره ای و قسمتی از مناره باقی نمانده ولی همان قسمت باقی مانده حاکی از اوج عظمت و شکوه این بنا بوده است.

مسجد خسرو : مسجدی است سه طبقه مربوط به سال ۱۱۳۵ (هـ .ق) می باشد این مسجد شامل مجموعه ای از آب انبار شبستان مهتابی و زیبایی است که از بناهای عصر صفویه است.

مسجد دربند : خرابهای آتشکده ایی به این نام در کنار راه قدیمی اردستان به زواره ساخته شده است. این بنا دو طبقه شامل گنبد خانه و شبستان می باشد . سال ساخت آن دقیقا مشخص نیست ولی شواهد امر حاکی از بافت بسیار قدیمی وکهن است .

درتوابع شهرستان اردستان روستاها و شهرهای دیگری قرار دارد که در دل هریک مسجدی، آب انباری، کاروانسرایی، امام زاده ای، کاخی و… به چشم می خورد هریک از اینها نشان دهنده فرهنگ کهن و تاریخ با عزمت مردم این دیار می باشد از آن جمله:

خانه ارباب حسین مهابادی: این خانه ازخانه های دوران قاجار دردوطبقه واز نوع یزدی سازی است که به شماره ۱۳۶۶۵ و در تاریخ ۸۴/۸/۱۵ به فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

مقبره پیر اویس مهابادی : دراین مقبره پیر اویس و پیر برحق از عرفای دوران ایلخانی و تیموری مدفون می باشد که هرروزه مورد زیارت عاشقان وعلاقه مندان قرار می گیرد .

مسجد ملایعقوب : از مساجد عصر قاجار و دارای سه بخش تابستانی، شبستان و مهتابی می باشد که از مساجد زیبای شهر می باشد .

مقابر امامزادگان و عرفا : درضمن در شهر اردستان بسیار از مقابر امام زادگان و عرفای نامی مانند امام زادگان اسماعیل، موسی، قاسم، محسن ، ابراهیم و عرفایی مانند پیر مرتضی، پیر جمالی، پیر سلیمان، پیر صابر، پیر علی، پیر محمود، پیر اسحاق و…. می باشد و به دلیل وجود عرفای بزرگی درعصر ایلخانی و تیموری در این شهر، شهر لقب دارالعرفان به خود گرفته است. وجود قناوات زیبا فضای سبز این نقطه از شهر را از بافتهای مسکونی بیشتر نمایان نموده است و در دل کویر مرکزی ایران با یک باغ شهر روبرو هستیم محلات تاریخی که حدوداً هفت محله می باشد در داخل باغها و زمین های کشاورزی جای گرفته است.

زواره : در دوازده کیلومتری شمال شرقی اردستان شهر تاریخی زواره قرار دارد بافت با ارزش و زیبا این شهر که داخل حصار سلجوقی قرار دارد و حاکی از سخت کوشی، تلاش و فرهیختگی مردم این نقطه کویری می باشد. مبارزه با کویر گرم و سوزان از دیر باز مردمی تلاشگر مومن و مقاوم در برابر تمام ناملایمات به وجود آمده که همواره با جدیت و پشتکار امرار معاش و به رتبه های بالای علمی و فرهنگی درسطح کشور رسانده است در بافت متمرکز و پیچیده تاریخی این شهر بناهای شاخصی قرار دارد که چون نگینی در روی انگشتری این شهر می درخشد مانند :

مسجد جامع زواره :این مسجد از مساجد دوران سلجوقی می باشد که برای اولین بار در تاریخ اسلام به صورت چهار ایوانی بنا گردیده و در معماری مساجد اسلامی اولین مسجد ایرانی است. سال اتمام ساخت این بنا مربوط به سال ۵۵۱ (هـ .ق) و بانی آن ابوطاهرحسین بن غالی بن احمد احتمالاً معمار آن استاد محمود اصفهانی است تزینات گج بری وآجرکاری این بنا بالاخص خط کوفی بنایی آن زیبا و منحصر به فرد می باشد این بنا شامل گنبد خانه، ایوانها، حیات ، شبستان ومهتابی است .

مسجد پامنار یا بنکویه: درشهر زواره مناره ای به ارتفاع ۲۲ متر با کتیبه ای به خط کوفی است متن خط حاکی از ساخت منار در سال۴۶۱ (هـ .ق) و بانی آن محمد بن ابراهیم است. لازم به ذکر می باشد بعد از مناره ساوه این مناره دومین مناره کتیبه دار کشور است. دراین مسجد ۵ محراب تاریخی از دوران سلجوقی باقی مانده و متاسفانه بخش شبستان اصلی بنا که سازهایی از دوران ساسانی داشته تخریب گشته است .

حسینیه بزرگ و کوچک زواره : درمیان کوچه پس کوچه های شهر دو حسینیه زیبا از دوران صفویه تا قاجار در دو طبقه وجود دارد. معماری این دو بنا شامل قسمتهای سرباز و سرپوشیده است که در چهار فصل سال با هم زمانی ایام سوگواری سالار شهیدان قابل استفاده می باشد و هنوز که هنوز است بعد از گذشت ۴۰۰ سال پاسخگوی نیاز مردم می باشد وجود این دو بنا حکایت از عشق وعلاقه مردم این دیار به سالار شهیدان و باعث افتخار برای ملت عزیز ایران است .

مجموعه بازار: مجموعه بازار زواره که روزگاری نبض اقتصادی شهر بوده هم اکنون فراموش شده و خاموش، حاکی از تلاش و کاراست این مجموعه شامل بازار کاروانسراها، مدرسه علمیه( مدرسه لطفعلی خان ترشیزی) ، امام زاده یحیی، ابنارنو و مسجد کرسی است. قدمت آن دقیقاً مشخص نیست ولی احتمالاً بنای اولیه شهر زواره باز می گردد.

مجموعه مقبره میربهاالدین حیدر :میر بها الدین حیدر جد علای سادات طباطبایی می باشد که این سید بزرگوار در حمله هلاکوخان مغول به زواره شهید گردیده و بعداً برمزار آن مردم زواره مقربه ای ساخته اند در کنار این مقبره خانه ای زیباست که سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری موزه مردم شناسی را درآن ایجاد نموده است.

حصار ویخچال زواره :برج و باروی سلجوقی زواره که فقط قسمت جنوب شرقی وجنوبی آن باقی مانده زمانی گرداگرد شهر را پوشانده بود و دارای چهار دروازه به جهات مختلف بوده است واین برج و بارو، جان و مال مردم شهر را از هجوم اشرار و دشمنان نجات می داد در قسمت شمالی این حصار یخچالی است تاریخی که احتمالاٌ قدمت آن با حصار شهر یکی است. در روزگار کهن در زمستان یخچال قالبهای یخ انبار می گشت و تا پایان تابستان یخ مورد نیاز مردم شهر را تامین می کرد. لازم به ذکر می باشد تنها یخچال باقی مانده درنقاط شهری شهرستان یخچال زواره می باشد .

خانه هشت بهشت (نیری):این خانه دردوره قاجار با معماری بسیار زیبا و حیرت انگیزی در دل شهر تاریخی زواره قراردارد. بانی آن حاج میرزا علیرضا نیری زواره ای است این بنا در دو طبقه و دارای هشت ایوان داخلی است. معماری این خانه با تمام خانه های زواره متفاوت است. هم اکنون به عنوان فاطمیه جهت مراسم مذهبی و عزاداری از آن استفاده می گردد .

قلاع سنگ بست وحکیم باشی: درشهر زواره دو قلعه دفاعی درداخل بافت شهری قرار دارد. این قلعه ها در سه طبقه ودارای قسمتهای مختلفی شامل اسطبل، انبار، قسمتهای مسکونی، قراولخانه و برج های دیدبانی می باشد. قدمت این قلعه ها به دوران سلجوقی باز می گردد . احتمالاً قلعه سنگ بست از قلعه های اسماعیلیه ایران است.

بافت قدیمی زواره: درمجموعه قدیمی بافت زواره خانه های بی شماری از نوع چهار صفه ای قرار دارد که درمقابل گرما و سرمای سوزان کویر مأمن مناسبی برای جان ومال مردم بوده است. این خانه ها به صورتی طراحی گردیده که هیچ خسارتی به محیط زیست نمی رساند ودرتابستان محیط فرح بخش ودر زمستان فضای گرم وایمن را برای خانواده ایجاد می نماید. دیگر مکانهای تاریخی عبارتند از: آب انبار باغبازان، آب انبار پامنار، برج کبوتر خانه، گنبدهای عرفا ( گنبد سبز، گنبد حاج آقا و…).درضمن در شهر زواره صنایع دستی شامل: آهنگری، سفالگری، گلیم بافی، قالی بافی و… هنوز فعال است که نشان از سخت کوشی و تلاش مردمان این دیار می باشد.بافت و برج و باروی تاریخی زواره به شماره ۶۱۴۴ درسال ۸۱ درفهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

کاخ چهلستون (درروستای سرهنگ آباد): درقسمت شرقی شهرستان دردهستان سفلی روستای خوش آب و هوایی است به نام سرهنگ آباد دراین روستا کاخی است. زیبا ترکیبی از کاخ چهلستون اصفهان و باغ عفیف آباد فارس که توسط سهام السلطنه عرب عامری درسال ۱۲۹۹ (هـ .ق) ساخته شده است این کاخ شامل مجموعه کوشک، آسیاب، حمام ، قراول خانه، اصطبل، برج دیدبانی و یخچال منظریه است. این مجموعه جهت پذیرایی از شاهزادگان قاجار در دوران ناصرالدین شاه ساخته شده است.

امام زاده سید کمال الدین حسین در روستای شهراب : این امام زاده واجب التعظیم در سال ۱۲۹۹ (هـ .ق) ساخته شده و داخل گنبد خانه آن گچ بری ها، نقاشی ها، آیینه کاری ها ونقاشی پشت شیشه وجود دارد که ترکیبی از نقاشی ملی و فرنگی است و فضای داخلی این فضا بسیار زیبا و منحصر به فرد می باشد .

خانه شهید مدرس درسرابه کچو: شهید مجلس در روستای سرابه در ده کیلومتری جنوب شرقی اردستان درخانه ای مذهبی متولد شده و تولد این شهید بزرگوار درخانه ای روستایی و محقردر سرابه کچوی اردستان است. این بنا درسال ۱۳۷۷ به شماره ۱۹۷۴۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده وباعث افتخار مردم این شهرستان است .

دیگر بناههای شاخص این شهرستان کاروانسراهای ظفرقند، بغم، مهاباد، موغار و…

خانه های روستایی، حمام چاه ریسه، کاخ امیرآباد، یخچال چرمهین، برج محمد آباد، آبشار آب دام دام، کارخانه سنگ تراشی لاسیب است.

تهیه و تنظیم : واحد تولید محتوای اصفهان تور