با ۱۳غذای معروف کرواسی آشنا شوید
با ۱۳ غذای معروف کرواسی آشنا شوید.
کرواسی نیز مانند بسیاری از کشورهای جهان دارای فرهنگ غنی و غذاهای اصیل و محلی بسیاری است که آشنایی با آنها خالی از لطف نیست در مقاله ی زیر همراه اصفهان تور باشید تا با این غذاها آشنا شوید.
زاگرب پایتخت کرواسی با توجه به موقعیت جغرافیایی و فرهنگ غذایی غنی‌ای که دارد دارای غذاهای اصیل و محلی بسیار است؛
کشور کرواسی کشوری کوچک در اروپا است که دارای تنوع غذایی بسیار است و هر بخش از آن دارای غذاهای بی‌نظیر و وسوسه‌انگیز است. مردم کرواسی از ترکیبات مختلف سبزیجات و گوشت‌ها برای وعده‌های غذایی خود استفاده می‌کنند و ادویه‌ها و چاشنی‌های متفاوت، طعم غذاهای آنها را خاطره‌انگیز میکند. بسیاری از غذاهای این کشور تحت تاثیر کشورهای همسایه کرواسی بوده است و ترکیبات مشابهی با آنها دارد و اغلب غذاهایی که در شهر زاگرب سرو میشود به سمت کشورهای اروپای مرکزی تمایل دارد.
۱- پکا (Peka)
پکا از غذاهای معروف و پرطرفدار کشور کرواسی است که برای فهمیدن طعم فوق‌العاده آن بهتر است بیشتر از یک بار امتحان شود. این غذای لذیذ اغلب از ترکیبی از گوشت بره، گوساله، هشت پا و مرغ تهیه میشود و با سبزیجات معطر به همراه روغن زیتون پخته میشود.
این غذا در ظرفی فلزی طبخ میشود و در روش سنتی اغلب بین زغال داغ قرار می‌گیرد و گاها بر روی آن نیز زغال ریخته میشود تا همه ترکیبات آن مغز پخت شود.
۲- کرینی ریزوت (Crni rizot)
در بسیاری از رستوران‌های دریایی کشور کرواسی «کرینی ریزوت» سرو میشود؛ این غذای دریایی که از ماهی مرکب تهیه میشود، رنگ و طعم بی‌نظیری دارد و به دلیل داشتن رنگ سیاه که این ماهی در حین دفاع از خود تولید میکند، رنگ متفاوتی دارد.
این غذا اغلب با نوعی پنیر سرو میشود و وعده‌ای کامل و سنگین است و خوردن نوشیدنی گوارا برای دلچسب‌تر کردن آن توصیه میشود.
۳- زاگورسکی اشتروکلی (Zagorski Strukli)
این غذای محبوب که نوعی شیرینی محسوب میشود، در شهر زاگرب بسیار پرطرفدار است و در داخل خمیری نازک با خامه، پنیر و یا میوه‌های گوناگون پر میشود و در نهایت آن را با کره طعم‌دار کرده و داخل فر قرار می‌دهند.
در بسیاری از مغازه‌ها در زاگرب تنها همین نوع شیرینی سرو میشود و با طعم فوق‌العاده‌اش عاشقان بسیاری را مجذوب خود کرده است. در بازدید از زاگرب خوردن این غذای بی‌نظیر را فراموش نکنید.
۴- پاستیکادا (Pasticada)
این غذا که نوعی خورشت است، منشا آن خط ساحلی دالماتیان کرواسی است که در شهرهای دیگر آن مانند زاگرب نیز طبخ میشود و به ملکه غذاهای دالماسی شهرت دارد. در طبخ آن اغلب از گوشت گاو استفاده میشود و از آنجا که در مدت زمان طولانی طبخ میشود و شب قبل در مواد مخصوصی مزه‌دار میشود بیشتر به صورت خانگی سرو میشود.
این غذا و همچنین ترکیبات فراوان آن مانند پیاز، گوشت، جعفری، جوز هندی و آلو که به آهستگی پخته میشود، در خورد گوشت میرود و طعم خاصی را به آن می‌دهد. این غذای محبوب و خوش‌عطر در کرواسی تجربه به یاد ماندنی را از یک غذا با طعم بی‌نظیر برای علاقه‌مندانش ایجاد میکند.
۵- سوپارنیک (Soparnik)
این غذا که در لیست میراث فرهنگی کرواسی قرار دارد، مانند پای یا تارت است که با انواع میوه‌ها یا گاها با سبزیجات مختلف در داخل خمیر پر میشود و سپس در داخل تنور یا فر قرار می‌دهند تا هر دو طرف آن برشته شود.
بعد از آماده شدن این غذا را به شکل مثلثی برش میزنند و با میوه‌های خشک تزیین کرده و روی آن را کمی به روغن زیتون آغشته می‌کنند. سوپارنیک در بسیاری از مراسم‌ها و جشن‌ها در کشور کرواسی طبخ میشود.
۶- پاستا Istarski fuzi
پاستاها از غذاهای مورد علاقه مردم کشور کرواسی است که در روش‌های مختلف و با سس‌های متنوع سرو میشود.
این پاستا با خمیر بسیار نازک و به شکل الماسی برش داده میشود و با خامه، گوشت مرغ و قارچ سرو میشود. این پاستا طعم بی‌نظیری دارد.
۷-فلفل دلمه شکم پر (Punjena paprika)
این غذا که در تابستان بسیار پرطرفدار است، فلفل دلمه‌ای شکم پر است که از ترکیب برنج، گوشت و ادویه‌جات تشکیل میشود که مواد داخلی آن با سس گوجه پخته میشود.
۸- سارما (Sarma)
همان طور که فلفل شکم پر در تابستان بسیار محبوب محسوب میشود، سارما که نوعی دلمه است در زمستان بسیار مورد علاقه مردم کرواسی است. برای این دلمه یا از برگ مو یا از برگ کلم استفاده میشود و با موادی مانند برنج و گوشت چرخ‌کرده با چاشنی‌های مختلف پر میشود و طبخ میشود.
۹- ماهی‌های روغنی (Oily fish)
غذاهای دریایی متنوعی در کرواسی یافت میشود که در طعم‌ها و دستورات غذایی متفاوت سرو میشود. بسیاری از ماهی‌ها نظیر ساردین از ماهی‌های روغنی هستند که اغلب به صورت کبابی و با نوشیدنی‌های مختلف سرو میشود و دارای طعم فوق‌العاده‌ای هستند.
۱۰- کوکی Paprenjaci
یکی از بیسکوییت‌های سنتی کرواسی که در اکثر شهرهای آن پخته میشود، Paprenjaci است. این بیسکوییت که حاوی عسل و فلفل سیاه است طعم عجیبی دارد و مواد تشکیل‌دهنده آن گردو، فندق، عسل، کره و ادویه‌جات مختلف است.
این کوکی در طرح‌ها و قالب‌های مختلفی پخته میشود و با شکل‌های جذاب و طعم خاص خود مشتاقان بسیاری را به سمت خود می‌کشاند.
۱۱-رزاتا (Rozata)
یکی از دسرهای معروف کرواسی رزاتا است که بافتی شبیه فلان (flan) دارد و پودینگی کاستاردی است. این دسر که مورد علاقه مردم کرواسی است دارای طعم و عطر بی‌نظیری است.
۱۲- فریتل (Fritule)
یکی از شیرینی‌های معروف کرواسی و شهر زاگرب که به خصوص در کریسمس پخته میشود، این شیرینی خوش‌طعم است که بافتی همانند دونات دارد و از خمیری متشکل از کشمش و کمی پوست لیموی تازه رنده‌شده درست میشود. این توپک‌های خوشمزه اغلب با پودر قند سرو میشود.
۱۳-کباب بره
غذاهای کبابی در کرواسی اغلب در دورهمی‌های خانوادگی و جشن‌های مختلف سرو میشود. آنها معمولا با به سیخ کشیدن و کباب کردن گوشت بره ضیافتی شاهانه را با خویشاوندان خود برپا می‌کنند. در بسیاری از مناطق کرواسی که پرورش دام حرفه اصلی آنان است، این غذای لذیذ بسیار طبخ میشود. این کباب اغلب با صرف زمانی طولانی و به صورت آهسته کبابی میشود.
شکم گردی در کامرون
همانطور که میدانید هر کشوری غذا و میوه های محلی مخصوص به خود را دارد همراه اصفهان تور باشید تا بیشتر با این کشور آشنا شوید..کامرون یک کشور فقیر، واقع در آفریقای مرکزی است،که در امتداد کوه های Tibesti در شمال تا حوضه جنگل های وسیع از رودخانه کامرون، قرار گرفته است و در نتیجه تا تا قرن ۱۹th، تاحد زیادی از تأثیرات آشپزی جهان بیگانه، عاری بوده است، به استثنای استفاده گسترده از گیاهانی مانند مانیوک، بادام زمینی و فلفل chilli که همراه با تجارت برده در اوایل دهه ۱۵۰۰ به کامرون وارد شده بود. این غذاها با طعم خاص خود تاثیر بسیار زیادی بر غذاهای محلی داشته است. غذاهای کامرون عمدتا سنتی باقی مانده است و مجموعه ای از غذاهای عجیب و غریب است. این غذاها نشان دهنده سنت های بومی، و همچنین تحت تاثیر قرار گرفتن از اعراب، اروپایی ها و آسیایی هاست.قاره آفریقا دومین قاره وسیع بر روی این سیاره است و خانه هزاران نفر از قبایل، گروه های قومی و اجتماعی است. این تنوع در غذاهای کامرون در استفاده از مواد اولیه و همچنین در نحوه آماده سازی و تکنیک های پخت و پزمنعکس شده است.
به طور سنتی، همانند سایر نقاط جهان، غذاهای کامرون با استفاده از ترکیبی از میوه های محلی در دسترس، حبوبات و سبزیجات، شیر و محصولات گوشت تهیه می شود. بسیاری از رستوران ها در کامرون مخلوطی از غذاهای سنتی خود را به عنوان جزیی از غذاهای فرانسوی سرو می کنند. ماهی، صدف های غول پیکر و میگو بخشی از غذاهای کامرون است.تعدادی از محبوب ترین غذاهای کامرون عبارتند از Piri Piri، (با فلفل)، مرغ Mouamba در روغن نخل، که با سالاد کلم و برگ های مانیوک(کاساوا) سرو می شود، saka saka (برگ های زمینی کاساوا پخته شده با روغن خرما و خمیر بادام زمینی) و Maboke معروف (ماهی آب شیرین پخته شده در برگ marantacee). بسیاری از غذاهای که شما در غذاسراهای کامرون پیدا می کنید عمدتا تحت تاثیر آداب مرسوم در منطقه قرار گرفته است.
میوه ها و سبزیجات محلی خریداری شده را باید با پوست کندن و یا پختن برای استفاده در آشپزی به روش کنگویی آماده نمود. برای انجام یک آشپزی خوب باید به مقدار کافی از فلفل و سایر ادویه جات استفاده نمایید.
برای تهیه یک سوپ به روش کنگویی باید ظرف خود را بر روی سه سنگ که به حالت مثلث در کنار هم قرار گرفته اند، قرار داده و زیر آن آتشی از چوب قرار دهید. در صورت در دسترس نبودن یک قابلمه استیل بر روی اجاق نیز مناسب است! برای تهیه سوپ محلی باید اطمینان حاصل کنید که سطح آتش بالا نباشد؛ زیرا تهیه یک سوپ خوشمزه مستلزم آن است که به آرامی به جوش بیاید و با حرارت ملایم طبخ شود. روش های آشپزی کامرون بسیار ساده و شامل آب پز کردن، بخار پز کردن و کباب کردن و … است.
سوپ بادام زمینی افریقایی
سوپ بادام زمینی را می توان یا به عنوان یک سوپ و یا با تکه های سبزیجات به عنوان خورش استفاده نمود.
با جاذبه های یمن آشنا شوید
با جاذبه های یمن آشنا شوید.
کشور یمن دارای جاذبه های دیدنی بسیار زیادی است جزیره های بسیاری در این کشور واقع شده است که بسیار زیبا هستند با اصفهان تور همراه باشید تا با این مناطق زیبا آشنا شوید.
آرامگاه های باستانی، صنعا
این واقعیت بسیار جالب است که قسمت جنوب غربی آسیا و قسمت شمال شرقی آفریقا به عنوان قدیمی ترین قسمت زمین شناخته می شوند. در یمن چندین مقبره باستانی پیدا می شود که به دوران پالئولیت می رسند. . تقریبا ۴۰،۰۰۰ سال، در غرب یمن، در منطقه المحویت که در صنعا واقع شده است، صدها موزه باستانی کشف شده است. این مقبره ها اساسا برخی از قدیمی ترین نشانه های تاریخی هستند که در لیست سفر شما قرار دارند و همه آنها در نزدیکی صنعا واقع شده اند.
جزیره Socotra خلیج عدن
جزیره Socotra نیز مقصد بسیار معروف برای گردشگران است جزیره Socotra در حدود ۳۸۰ کیلومتری جنوب یمن واقع شده است و همچنین معروف به مرکز درختان عجیب و غریب از جمله درختان بطری شکل است. آنها در زمین های سنگی رشد می کنند، . ساقه این درختان بزرگ است و در نزدیکی زمین ضخیم تر است و در نزدیکی تاج کوچک است. تاج خود از چند شاخه در اکثر موارد تشکیل شده است، درختان بطری واقعا جالب توجه هستند که در طی پیاده روی خود به صحرای سنگی جزیره سکوترا شاهد آن خواهید بود تپه های ساحلی Arther Beach نیز بسیار شگفت انگیز هستند ، سواحل شنی سفید و تپه های شنی بزرگ در نزدیکی ساحل جزیره سکوترا ، آب گرم و کریستالیزه ، کمپینگ، شنا، عکاسی ، تنها چند نمونه از فعالیت های فراموش نشدنی در ساحل Arther است.
شهر صنعا
قلعه صنعا
یکی از جاذبه های اصلی صنعا ، مسجد الصالح در پایتخت یمن است. مکان فرهنگی و تاریخی بسیار جذاب برای گردشگران است. همانطور که به نمایی نزدیک از مسجد الصالح می رسید، شاهد سبک معماری شگفت انگیز یمنی خواهید بود که دارای چهار مناره بلند ۱۶۰ متری و دو مناره کوچکتر و چهار گنبد بزرگ است. و تمام ساختمان تزئین شده با تزئینات زیورآلات چوبی و حکاکی و باغ های اطراف آن نیز زیبا هستند. جاذبه دیگر شهر قدیمی صنعا واقع در مرکز شهر است . اساسا، هر چیزی در شهر قدیمی صنعا منحصر به فرد است. این شهر بیش از ۲۰۰۰ سال است که مسکونی است و این امر باعث می شود که مجسمه های بی نظیر ، خانه های باستانی با معماری های اسلامی فوق العاده در آن به نمایش درآید. دوره عثمانی در یمن طیف وسیعی از حمام ها، تقریبا ۱۰۰ مسجد و چندین ساختمان باستانی را گذاشته است. جاذبه دیگر قلعه صنعا است که در یک روستای کوچک و زیبای کوهستانی در جنوب غربی یمن است که در آن شما می توانید قلعه افسانه ای Al-Qahira را ببینید.این یکی از جالب ترین و مشهورترین مقاصد توریستی یمن است و در قله سنگی صخره ای قرار دارد.
بندر Al Mukalla Harbor یمن
این بندر اصلی یمن است و در وسط خط ساحلی جنوب واقع شده است. این بندر کاملا شلوغ است، که تقریبا با قایق های ماهیگیری کوچک گه گاه قایق های بزرگ نیز در آن دیده می شود . شکل های معروف و معمولی بسیاری از قایق ها فضای زیبا را ایجاد می کنند. اگر با یک قایق مسافرت می کنید، از بندر Al Mukalla که یکی از شگفت انگیز ترین نقاطی است که باید در یمن ببینید دیدن کنید و در داخل شهر می توانید از اقامتگاه های متعدد، مغازه ها، رستوران ها و سایر امکانات لذت ببرید.
خلیج عدن، شهر Aden
این خلیج در دریای عرب یمن واقع شده است. در شمال غربی، آن را به دریای سرخ از طریق تنگۀ باب المنتب، که حدود ۲۰ مایل است، متصل می کند. این خلیج نام خود را با شهر بندری عدن در یمن، که ساحل شمالی خلیج را تشکیل می دهد، به اشتراک می گذارد. از لحاظ تاریخی، خلیج عدن به عنوان “خلیج Berbera بربرا” شناخته می شود.
جزیره غیرعادی سکوترا در یمن
سكوترا Socotra ، نام مجمع الجزایر شامل چهار جزیره در اقیانوس هند است. این جزیره ی غیر عادی متعلق به کشور یمن است. این مکان منشاء قاره ای است و جز مهم…
کاخ قومدان (ghumdan palace)
مخزن تاویلا (cisterns of tawila)
موزه ملی یمن (national museum of yemen)
جاذبه های گردشگری در ساحل عاج
هتل اقامتی کویین آفریقا
یکی از جاذبه های توریستی و گردشگری هر کشور هتل های آن کشور می باشد. هتل اقامتی کویین آفریقا زیبا با ۱۵ دقیقه فاصله از مرکز شهر و ۶۰ دقیقه فاصله از فرودگاه ابیجان، در نزدیکی مرکز تفریحی جزیره همیلتون در منطقه آسینی (Assinie) واقع شده است. این هتل دارای یک باغ و استخر زیبا است که به خودی خود یکی از جاذبه های توریستی و گردشگری ساحل عاج به شمار میرود. معماری هتل اقامتی کویین آفریقا، از معماریهای سنتی آفریقایی به شمار میرود. اتاقهای اقامتی آن هم علیرغم نمای خارجی سنتی، دارای معماری داخلی مدرنی است که هر گردشگری را به خود جذب میکند. حتی بسیاری از شهروندان ساحل عاجی و آفریقایی به دلیل زیباییهای هتل اقامتی کویین آفریقا، برای تعطیلات به این هتل سر میزنند.
در این هتل غذا های محلی آفریقایی در محیطی آرام و مناسب طبخ و سرو می شود.مهمانان هتل می توانند از امکانات هتل از جمله استخر فضای باز و محیط های ورزشی آن استفاده کنند.
دارای قایق های پاروویی و دریاچه برای قایق رانی مهمانان، دارای باغ سرسبز مناسب برای پیاده روی است.
شکار کروکودیل در ساحل عاج
در حالی که با توسعه اقتصادی ابیجان، هتل ها و مراکز تجاری در حال نزدیک شدن به محوطه مرداب های اطراف این شهر هستند، گروهی برای شکار زنده کروکودیل ها بدون آسیب زدن به این حیوانات آموزش می بینند.
آفریقا (ساحل عاج):
ساحل عاج با داشتن سواحل توریستی بی نظیر اقیانوس اطلس، ورزش های ساحلی و حیات وحش منحصر بفرد خود یکی از کشور های آفریقای غربی است که توریست های بسیاری را مجذوب خود کرده است.
ساحل عاج با داشتن صحرا در شمال، جنگل های استوایی در جنوب و با داشتن مراسم و رقص های آیینی بی نظیر خود، انتظارات هر سلیقه ی توریستی را برآورده می کند.
تنوع غذاهای دریایی، با ادویه های مخصوص ساحل عاج، رنگ های زیبا، میوه ها و سبزیجات متنوع استوایی انتخاب های وسیع و متنوعی را در اختیار توریست ها و گردشگران قرار می دهد.
عادات غذایی یمنی ها
عادات غذایی یمنی ها!
مردمان یمن نیز همانند سایر کشورها دارای عادات غذایی ویژه ای هستند که منحصر به خودشان میباشد در زیر اصفهان تور شما را با این عادات غذایی خاص مردمان یمن آشنا میکند با ما همراه باشید.
در گذشته مردم در بشقاب های کوچک تر غذا می خوردند اما امروزه استفاده از بشقاب های بزرگ در تمام کشورهای جهان از جمله کشور ما نیز رایج شده است. بنابراین توصیه می شود برای سرو غذا بشقاب های کوچک را جایگزین بشقاب های بزرگ کنید. پس این عادت غذایی یمنی ها را رد می کنیم.
یکی دیگر از عادت های یمنی ها مصرف انواع ادویه ها، به خصوص ادویه های تند است. مصرف ادویه ها در مقدار بسیار کم به عنوان چاشنی توصیه می شود و می توانند عطر، طعم و بوی خوبی به مواد غذایی بدهند. یادتان باشد که تندی ادویه هایی مثل فلفل به بهبود سلامت کمک می کند اما برای همه افراد مناسب نیست؛ مثلا در غذای کودکان، مادران شیرده یا باردار و… نباید از فلفل استفاده کرد.
در ضمن، اگر فردی به مصرف غذاهای تند عادت نداشته باشد و یک وعده غذای تند مصرف کند نیز احتمال بروز واکنش های آلرژیک در او زیاد است اما یمنی ها به مصرف این غذاها عادت کرده اند. پس بنابر عادت می توان به افراد اجازه داد که غذاهای شان را تند و پرادویه مصرف کنند یا نه.
از دیگر عادت های خوب یمنی ها، مصرف غذاهای کبابی است. زیرا با رعایت شرایط بهداشتی، کباب کردن، بهترین شیوه پخت انواع گوشت است البته در صورتی که با انواع سبزیجات مثل گوجه فرنگی، هویج و فلفل دلمه ای استفاده شود. در ضمن می توان کباب کردن را عادت بسیار خوبی دانست به شرطی که برش های نازک گوشت روی زغال طبیعی گذاشته شوند.
توجه به این نکته نیز لازم است که تمام قسمت هایی که هنگام کباب کردن می سوزند حتما باید قبل از مصرف جدا کرد زیرا این قسمت ها حاوی مواد مضر و سرطان زا هستند که برای سلامت مصرف کننده می توانند خطرناک باشند. بنابراین قبل از مصرف گوشت کباب شده و سبزیجاتی که به همراه هم آنها را روی منبع حرارت می گذارید، سطوح سوخته آنها را جدا کنید به این ترتیب غذایی خواهید داشت که ارزش تغذیه ای قابل قبولی دارد.
مندی پلو
«مندی پلو » از غذاهای معروف و خوشمزه یمنی هاست که نه تنها در یمن بلکه در ایران هم دوستداران زیادی دارد. در تهیه این پلو بسته به سلیقه افراد از گوشت مرغ یا گوشت گوسفندی استفاده می شود. شما می توانید این پلو را برای مهمانی های خود درست کنید.
نگاهی به تاریخچه ی مغولستان
کشور مغولستان واقع در آسیای میانی دارای پیشینه ی تاریخی و قدمت زیادی است در اصفهان تور با ما همراه باشید
اطلاعات کلی کشور مغولستان
پایتخت: اولان باتور
نوع حکومت: جمهوری
مذهب: از ۱۹۲۴ تا ۱۹۹۰ دین سرکوب می‌شد؛ اخیراً آئین بودا احیا شده است.
زبان رسمی: مغولی خالخ ( رسمی؛ ۷۸% )، قزاقی ( ۶% )
واحد پول: توگروگ یا توگریک(Togrog / Tugrik)
امید طول عمر: ۶۵ سال
جمعیت: ۲٫۷۵۱٫۳۱۴ نفر (July 2004 est.)
مغولستان کشوری در مرکز قاره آسیا است. جمعیت این کشور دو میلیون و ۷۵۰ هزار نفر است که ۹۵ درصد از آن ها مغول و حدود ۴ درصد از اقلیت قزاق هستند. بیش از ۴۵ درصد مردم این کشور نیز در شهر اولان باتور، پایتخت آن زندگی می کنند. کشوری است در مرکز آسیا. پایتخت آن اولان باتور است. مساحت مغولستان ۱٬۵۶۵٬۰۰۰ کیلومتر مربع است و زبان رسمی مغولستان مغولی و واحد پول آن تاگریک است. این کشور یکی از کم تراکمترین کشورهای جهان است.
زبان رسمی این کشور مغولی است که به دو خط سیریلیک و مغولی نوشته می شود. مذهب ۵۳ درصد از مردم آن بودیسم تبتی است و حدود ۴۰ درصد نیز بی دین هستند. واحد پول این کشور توگروگ نام دارد و نظام سیاسی آن جمهوری پارلمانی است.
جغرافیا
مغولستان متشکل است از رشتهکوههایی در شمال، یک رشته آبگیر در مرکز، و صحرای گُبی و کوههای آلتای در جنوب. مغولستان در شمال آسیای میانه قرار دارد و مناطق مغول نشین از سوی شمال با سیبری و از جنوب با چین محصور شده اند. پایتخت آن اولان باتور است. مساحت مغولستان ۱٬۵۶۵٬۰۰۰ کیلومتر مربع است. مغولستان نوزدهمین کشور بزرگ جهان (پس از ایران) و در عین حال کم تراکم ترین کشور جهان است.
تاریخ
کشور مغولستان زادگاه و خاستگاه قوم مغول می باشد که از دیرباز میان سرزمینهای آسیایی نمادی از خشونت و خونریزی بوده اند.نخستین مردمانی که از مغولستان برخاستند و کشورهای چندی را به ویرانی کشیدند هونها به رهبری آتیلا بودند.مغولها بیش از هر کشوری به چین دست درازی می کردند و امپراتوران چین برای آسایش از دست ایشان دست به ساخت دیوار چین زدند. بزرگ ترین رهبر تاریخی مغولها چنگیزخان بود که توانست قبیله های مغول را یکپارچه سازد و رقیبان را نابود گرداند.وی نخست چین را گشود. آنگاه به ایران و اروپا تاخت و خونریزیهای بسیار پدید آورد. فرزندان او تا سالها فتحهای نیای خود را پی می گرفتند. پس از چنگیز و فرزندانش سرزمین مغولستان گمنام ماند. در ۱۹۲۱، مغولستان خارجی با کمک شوروی از چین جدا شد، و در ۱۹۲۴ جهوری خلق مغولستان برپا گشت. در اوایل ۱۹۹۰، تظاهرات به طرفداری از دموکراسی منجر به لغو محدودیتها از سوی رژیم شد. اولین انتخابات چند حزبی در ژوئیة ۱۹۹۰ برگذار شد و کمونیستها دوباره به قدرت رسیدند. در زمان نزدیک به ما این سرزمین زیر چیرگی شوروی گردانده می شد.
حکومت و سیاست
پس از جنگ جهانی دوم مغولستان تحت تأثیر عواقب شوم جنگ و فراز و نشیب های فراوان و نفوذ قدرت های بزرگ مانند چین و اتحاد جماهیر شوروی قرار گرفت. طبق قانون اساسی ۱۹۹۲، ۷۶ عضو هورال بزرگ ( مجمع ) و رئیس جمهور با رأی تمامی افراد بالغ برای چهار سال انتخاب میگردند. رئیس جمهور، نخستوزیر و شورای وزیران را انتصاب میکند. مغولستان بعنوان همپیمان سازمان امنیت و همکاری اروپا در آسیا شناخته شده است.
اقتصاد
واحد پول مغولستان توگروگ است. مغولستان دارای اقتصاد کشاورزی بوده، و صادرات آن شامل: گندم – جو – سیب زمینی – اسب و گاو است. از ذخایر زیرزمینی مغولستان می توان بهبه نفت – زغال سنگ آهن – طلا – مس و قلع اشاره کرد. اقتصاد مغولستان به دامداری اشتراکی ( گاو، گوسفند، بز و شتر ) وابسته است. غلات ( از جمله محصولات علوفهای ) در مقیاسی بزرگ در مزارع دولتی تولید میشود. بخش صنعتی عمدتاً به صنایع غذایی و پوست و پشم مربوط است. مس یکی از کالاهای اصلی صادرات میباشد. ازهمپاشی تجارت با اتحاد شوروی سابق مشکلات شدید اقتصادی ایجاد کرده و مغولستان به طور فزایندهای برای تجارت و کمک اقتصادی به چین و ژاپن چشم دوخته است.
فرهنگ
فرهنگ مردم این کشور تا حد بسیار زیادی تحت تاثیرات فرهنگ روسی و چینی قرار گرفته است. ایشان به سوارکاری و رزم دلبستگی بسیاری دارند و در جشنواره های بومی خویش مرد و زن بدینگونه کارها دست می زنند. مراسم نادام مراسم ملی آنهاست که بازیهای محلی در آن انجام می شود. این کشور از واپسمانده ترین کشورهای جهان است و فرهنگ مردم آن از روزگار کهن تا به امروز تغییر چندانی نیافته است.ایشان به سوارکاری و رزم دلبستگی بسیاری دارند و در جشنواره های بومی خویش مرد و زن بدینگونه کارها دست می زنند
نوعی کشتی سنتی مغولی نیز در آن کشور انجام می شود که از محبوب ترین ورزش ها بشمار می رود. سبک معماری مغولستان تا حد قابل ملاحظه ای متاثر از معماری چینی است که گرایش به سبک تبتی در آن مشهود می باشد. موسیقی بومی مغولستان نیز شباهت زیادی با اقوام آسیای میانه دارد. سازها عمدتاً سیمی هستند و نوعی آهنگ سنتی بنام اورتین دو در موسیقی آن کشور رایج است به ترانه طولانی معنی می دهد و معمولاً دونفره اجرا می گردد. مردم مغولستان بسیار به چنگیزخان مغول احترام میگذارند و او را شخصیت اسطوره ای و ملی خود میدانند.
شکم گردی در جزیره قناری
غذاهای اسپانیایی خوش بو و خوش آب و رنگ‌اند و با سس‌های خوشمزه سرو می‌شوند. غذاهای جزایر قناری هم همین طورند.همراه اصفهان تور باشید تا بیشتر آشنا شویم که بیشترشان باب طبع ما ایرانی‌ها هم هستند:
گوشت یا ماهی گریل‌شده :که با سیب زمینی مخصوص قناری و سبزیجات سرو میشود. بعضی از معروف‌ترین غذاهای جزایر قناری که پیشنهاد می‌کنیم امتحان کنید.
پاپاس آروگاداس: معروف‌ترین تاپاس تنه ریف و یکی از خوشمزه‌ترین غذاهای جزایر قناری است. سیب‌زمینی‌ها را با پوست در آب خیلی شور آب پز می‌کنند و بعد از خشک کردن در نمک دریایی می‌غلتانند. بعد با سس سالسای قرمز یا سبز نوش جان می‌کنند.
ماهی سوخاری: که با سس سیر سرو میشود، هم خیلی در جزایر قناری طرفدار دارد. فیله ماهی را در خمیر لطیف و معطری می‌غلتانند و بعد در روغن سرخ می‌کنند که فوق‌العاده ترد میشود. انواع ماهی هم به صورت سرخ شده یا تنوری در رستوران‌های جزایر قناری سرو میشود.
رستوران‌های جزایر قناری
رستوران تاسکا لا ربوتیکا در تنه ریف یکی از بهترین رستوران‌های جزایر قناری است که غذاهای اسپانیایی، مدیترانه‌ای و اروپایی را با قیمت‌های مناسب سرو میکند. منوی رستوران شامل ناهار، شام و غذای آخر شب است. فضای دلبازی هم دارد و برای خوشگذرانی با بچه‌ها در جزایر قناری هم مناسب است.
یکی از بهترین رستوران‌های سانتا کروز برای چشیدن اصیل‌ترین تاپاس اسپانیایی و غذاهای جزایر قناری، رستوران تابرنا رامون است. اینجا بین محلی‌ها و توریست‌های کشورهای همسایه طرفدارهای پر و پا قرص دارد. می‌گویند گارسن‌هایش بیش از اندازه حرفه‌ای و مهربان‌اند و همیشه حواسشان به شما هست. رستوران از ۱ تا ۴ بعدازظهر و برای شام از ۷ تا ۱۱:۳۰ شب باز است.
اگر می‌خواهید واقعا مثل یک محلی غذا بخورید، به کافه معروف ایستگاه مرکزی اتوبوس سانتا کروز بروید. طبعا فضای خیلی شیک و جذابی ندارد. اما اولا تاپاس‌هایش حرف ندارند و بعد هم قیمت‌هایش فوق‌العاده مناسبند. می‌توانید بدون اینکه خیلی به جیبتان فشار بیاید، ماهی سوخاری کریسپی یا کوفته قلقلی‌های تند بخورید.
یکی از بهترین رستوران‌های لاس پالماس آلنده تریانا است که آخر هفته‌ها جلویش صف می‌بندند. غذاهای اسپانیایی و مدیترانه‌ای سرو میکند و قیمتش متوسط است. اینجا به خصوص برای غذاهای دریایی‌اش معروف است.
رستوران آرامارا در لاس پالماس هم انتخاب خوب دیگری برای چشیدن غذاهای جزایر قناری است. سرویس رستوران حرفه‌ای است و اندازه پرس‌ها هم بزرگ است. می‌گویند کمتر کسی از اینجا بدون لبخند بیرون میرود.
نگاهی به جاذبه های گردشگری مغولستان
جاذبه های گردشگری مغولستان
کشور مغولستان پر از رمز و راز و مکان های ویژه برای گردشگری است. از پارک های ملی گرفته تا دریاچه ها. در مقاله ی زیر اصفهان نگاهی به ای مکان های زیبا و وصف نشدنی دارد با ما همراه باشد در زمان‌های گذشته مغولستان بر جهان حکومت می‌کرد. این کشور پهناور که از کوههای آلتای آغاز میشود در گذشته سواران و جنگاوران بسیاری را به سرکردگی چنگیز خان مغول به سرزمینهای دور می‌فرستاد. اما این امپراتوری دیری نپایید. زمانی که ارتش‌های آن پراکنده شده و به خانه خود بازگشتند این سرزمین به روزهای گذشته خود بازگشته بود. قبیله‌نشین‌ها در تپه‌ها زندگی می‌کردند، در کنار دریاچه‌های کوهی یورت ها دیده می‌شدند، شکارچیان عقاب در دشت‌ها پرسه می‌زدند، پلنگ‌های برفی در این سرزمین قدرت‌نمایی می‌کردند و تپه‌های شنی گابی از این‌سو به آن‌سو برده می‌شدند.
مغولستان امروز کمی با مغولستان گذشته متفاوت است. با رفتن به آنجا در انرژی اولان باتور غرق می‌شوید. با افسانه‌های شانگدو آشنا خواهید شد. با سفر به آنجا با تاریخ گذشتگان و شجاعت حاکمان آن آشنا خواهید شد.
۱. قراقروم
شهر قدیمی و افسانه‌ای قراقروم در میان تپه‌های سرسبز و سنگ‌های دشت اورخون قرار گرفته است. اگر از کوههای پرپیچ‌وخم مرکز مغولستان عبور کنید به این شهر می‌رسید. قراقروم شهری است با خرابه‌های انبارهای قدیمی، خانه‌هایی که دود اجاق از آنها برخاسته و گنبدهای قدیمی فروریخته. امروزه می‌توانید به این شهر سفر کنید و از اشکال توتمی چنگیز خان، معابد بودایی و معابد سلسله یوان، دیدن کنید.
۲. پارک ملی ترلج
قله‌های بلند و دشت‌های وسیع پارک ملی ترلج در شمال اولان باتار قرار دارد. این پارک با دره‌های پوشیده از درخت کاج و تشکیلات سنگی نمونه‌ای از تاریخ گذشته مغولستان است. در جنوب این پارک کمپ‌ها و مزار شتر قرار دارد که گردشگران می‌توانند از آن بازدید کنند. در شمال این پارک دریاچه خاگین خار و چندین چشمه آب گرم وجود دارد.
۳. دریاچه خوشگول
این دریاچه که درمیان قله‌ها و دامنه‌های کوههای سایان هاله‌ای آّبی رنگ ایجاد میکند، دومین دریاچه بزرگ مغولستان است. این دریاچه که در مرز روسیه قرار دارد با مراتع سرسبز و درختان کاج پوشیده شده که گاهی اوقات گردشگران و افراد محلی در آنجا به گردش و استراحت می‌پردازند.
امروزه این منطقه جز یک پارک ملی به شمار میرود تا از آب آن محافظت شود. گفته میشود که آب این دریاچه آب شرب بوده و تاریخ جغرافیایی این منطقه به دو میلیون سال قبل بازمی‌گردد.
۴. پارک ملی آلتای توان بوود
پارک ملی آلتای توان بوود همانند یک خاک‌ریز در مقابل کشورهای چین، روسیه و قزاقستان، قرار دارد. این پارک ملی که ۴۰۰۰ متر از سطح دریا فاصله دارد به سیبری و سین کیانگ پوشیده از برف متصل است. برخی از قبایل مغول در اطراف این پارک زندگی می‌کنند. برخی از قبایل یورت هم در فصل تابستان در کرانه‌های دایان نور زندگی می‌کنند و در جلگه‌های هموار می‌توان شکارچیان عقاب را تماشا نمود. شهرت دیگر این مکان به دلیل پتروگلیف های باستانی و مجسمه‌های ترکی است.
۵. دشت اورخون
دشت اورخون (Orkhon Valley) که زمانی خانه خان‌ها و امپراتورهای مغول که در آسیا و اروپا تاخت‌وتاز می‌کردند، بود، اقامتگاه نام‌هایی چون چنگیز و قوبلای خان بوده است. امروزه این مکان اقامت گاه یورت هایی است که در میان درختان کاج زندگی می‌کنند و به دلیل تاریخ غنی در میراث یونسکو ثبت شده است. این دشت جاذبه گردشگری مهم مغولستان است که گردشگران به آنجا می‌روند تا از خرابه‌های قدیمی قراقروم، قصرهای شانگدو، آبشارهای یخ‌زده و معابد روستایی بودایی، دید کنند.
۶. پارک ملی خوستاین نورو
اگر خیلی خوش‌شانس باشید می‌توانید در علف‌زارها و صخره‌های پارک ملی خوستاین نورو (Khustain Nuruu) نژادهای کم یاب اسب‌های شوالسکی را مشاهده کنید. این نژادها تنها در ارتفاعات نزدیک به اولان باتار دیده می‌شوند. پس از پرداخت هزینه ورودی باید از مسیرهای پیاده‌روی استفاده کرده و یا در میان تپه‌ها اسب‌سواری کنید. اگر بخواهید چند روز در آنجا رفت‌وآمد داشته باشید امکانات مخصوص رفت‌وآمد اختصاص داده میشود.
۷. اولان باتار
شهر اولان باتار (Ulaanbaatar) با آسمان‌خراش‌های شیشه‌ای، محله‌هایی که به سبک معماری روسی ساخته شده و توسعه رو به رشدش، دقیقاً چیزی است که انتظار دیدن آن را در مغولستان ندارید. این شهر بزرگ، شلوغ و پرسروصدا از مراکز خرید و سازه‌هایی با طراحی زیبا، پر است. اما در میان این شهر شلوغ و مدرن جاذبه‌های قدیمی متعددی وجود دارد، مانند: قلعه قرن نوزدهمی بوودخان که توسط سران مغولی ساخته شده، موزه ملی مغولستان، میادین بزرگ که شهروندان در آنجا رفت‌وآمد می‌کنند و یادبود چنگیز خان.
۸. اولگی
شهر اولگی (Olgii) توسط رشته‌کوه‌های وسیع احاطه شده است که سراسر شهر را پوشانده‌اند و توجه هر گردشگری را به خود جلب می‌کنند. با سفر به این نقطه زیبا در حقیقت از مرکز استان بایان اولگی دیدن می‌کنید، سنگ‌های ایستاده ۱۲ هزارساله و پتروگلیف های باستانی، را می‌بینید و در فستیوال سالانه عقاب قزاق آلتای که در ماه سپتامبر برگزار میشود، با شکارچیان عقاب مواجه می‌شوید.
۹. پارک ملی خورگو ترخین تساگان نور
این منطقه محافظت‌شده در بخش‌های بکر شمال غرب مغولستان قرار دارد. از این پارک می‌توانید آتش‌فشان خورگو که در گذشته با جریان‌های پراکلاستیک خود دشت‌های اطراف را از بین برد، مشاهده کنید. امروزه می‌توان از ارتفاع ۲۲۴۰ متری این قله صعود کرد و چشم‌انداز دامنه‌ها و دریاچه‌های اطراف را مشاهده نمود. همچنین این منطقه مکان دریاچه ترخین تساگان نور است که زیستگاه آهوی مرداب و گوزن خالدار میباشد.
۱۰. پارک ملی خانگای نورو
این پارک ملی در دشت اورخون که بزرگ‌ترین پارک کشور است نباید با پارک خوستاین نورو در غرب کشور اشتباه گرفته شود. این پارک یک جلگه پهناور است که چمنزارهای آن توجه گردشگران را به خود جلب می‌کنند. در میان این چمنزارهای نهرهایی روانی وجود دارد شما را به یاد آبشارهای روان میان حوضچه‌های یخ، می‌اندازد. در این پارک می‌توانید اسب‌سواری کرده و در روستاهای سنتی یورت ها بخوابید.
با سفر به این پارک مغولستان واقعی را تجربه خواهید نمود.
۱۱. پارک ملی گوبی گوروانسایخان
این پارک ملی (Gobi Gurvansaikhan) در جلگه‌های برف زده که به ماسه‌های صحرای گابی منتهی می‌شوید در جنوب مغولستان قرار گرفته و با قله‌های پوشیده از برف احاطه شده است. در این نقطه از زمین به‌ندرت شخصی زندگی میکند. گاهی اوقات برخی از افراد محلی که خود را با نیم‌تنه‌های کشمیر پوشانده‌اند مدتی را در چادر در آنجا سپری می‌کنند. گردشگرانی که به آنجا سفر می‌کنند می‌توانند از تپه‌های خونگورین و غارهای تراشیده شده یولین دیدن نمایند. بنابراین سوار شتر شده و در آنجا گردش کنید.
۱۲. اردنت
شاید افسانه کمانداران اردنت (Erdenet) و دقت و ذکاوت آنها را شنیده باشید. اما شاید ندانید که زادگان آن کمانداران امروزه یکی از معدود شهرهای مغولستان است که با ۷۵۰۰۰ جمعیت دومین شهر بزرگ این کشور به شمار میرود. در ابتدا این شهر یک مرکز معدنی بود که در اطراف آن معادن مس یافت می‌شد.
امروزه این مکان یک شهر امروزی و پیشرفته است که چندین باغ، موزه‌های خوب (البته مخصوص معدن کاری) و معابد بودایی آماربایاس گالانت در شمال شرق آن وجود دارد.
۱۳. مورون
شهر مورون (Moron) به دریاچه خوشگلول و جلگه‌های شمالی راه دارد و گردشگران با ورود به این شهر از این جاذبه‌های دیدنی بازدید می‌کنند. اما این شهر به‌نوبه خود دیدنی شهر زیبایی محسوب میشود که در آنجا چندین مدرسه و پارک، غذاخوری‌های مغولی، مجسمه‌های رنگارنگ بودا و معماری زیبا و چشمگیر در اطراف صومعه دانزادارداشا خید (Danzadardscha Khiid Monastery)، دیده میشود. همچنین این شهر یکی از معدود شهرهایی است که خط هوایی اولان باتار به آنجا راه دارد.
۱۴. خاود
شهر خاود (Khovd) از طریق جاده‌ها به اولگی در شمال غرب و کوههای پوشیده از برف آلتای منتهی میشود. در این شهر تمام امکانات موجود برای گردشگران مهیا شده است، مانند: بیمارستان، فروشگاه و مهمان‌سرا. اما این شهر به آب‌های دریاچه خاروس نیز راه دارد. این شهر در دامنه قله‌های برفی کوههای جارگالان قرار داشته و در آنجا مسیرهای مخصوص اسب‌سواری و دشت‌هایی که پرندگان در آنجا پرواز می‌کنند، وجود دارد. در آنجا می‌توانید در غارهای باتار خایرهان پتروگلیف یافته و یا در میان چشمه‌های میان تپه‌ها آب‌درمانی کنید.
۱۵. چچرلگ
چچرلگ (Tsetserleg) در مرکز مغولستان و در میان صخره‌ها قرار گرفته است. این شهر آرام و ساکت مرکز استان بوده و به دلیل داشتن محله‌هایی با کلبه‌های کم ارتفاع شهرت دارد. چچرلگ در پایین یک تپه قرار دارد و کلبه‌های چوبی آن در آفتاب می‌درخشد. بسیاری از افراد به این شهر می‌آیند تا از پارک ملی خانگای نورو در جنوب دیدن کنند. برخی دیگر هم برای دیدن آشپزخانه‌های مغولی، بازارهای پشم فروشی و روستاهای یورت، به آنجا می‌آیند.
غذاهای مغولستان
غذاهای مغولی
رژیم غذایی هر منطقه متاثر از آب و هوا و سبک زندگی آن منطقه نیز میباشد.اصفهان تور در مقاله ی زیر شما را با نوع غذای مغولی ها آشنا میکند با ما همراه باشید.
غذاهای مغولی در درجه اول شامل محصولات لبنی، گوشت و چربی‌های حیوانی است و سبزیجات و ادویه نقش محدودی در غذاها دارد. علت اهمیت چربی حیوانی این است که بدن مردم را برای مقاومت در برابر زمستان‌های سرد و خشک آماده میکند. عشایر مغولستان گوشت خود را از حیوانات اهلی مانند گاو، گوسفند، اسب، گاومیش و بز تهیه می‌کنند. یکی از غذاهای اصیل مغولی که به‌صورت بخارپز تهیه میشود، Buuz است. این غذا نوعی پیراشکی گوشت است که بویژه در جشن سال نو مغولی تهیه میشود.
استیون هرمانز که اهل قزاقستان است رای خود را به مغولستان می دهد. او معتقد است مغول ها هیچ غذای خاصی به جز گوشت و پاستا ندارند ، هیچ سبزیجات و ادویه ای در غذاها وجود ندارد. او می گوید :” اگر چه اکثر غذاهای قزاقی نیز همینطور هستند اما در این کشور به دلیل وجود ملیت های مختلف رستوران های متعددی داریم که انواع غذاهای کره ای ، گرجی ، روسی و چینی را تهیه می کنند. “
تاریخچه قم
نژاد استان
استان قم یکی از استان های مرکزی ایران می باشد که دارای تاریخ و پیشینه ی بسیاری است اصفهان تور در مقاله ی زیر شما را با جنبه های تاریخی و تاریخچه این استان آشنا میکند با ما همراه باشید.
نژاد : اهالي قم از نژاد آريايي هستند و از برخي اقوام ايراني چون عرب ها ، ترك ها و بختياري ها در اين منطقه زندگي مي كنند . خانواده قمي متشكل از پدر ، مادر ، فرزندان و گاهي پدربزرگ و مادر بزرگ خانواده است . امروزه در مناطق شهري ؛ خانواده ها به صورت جمعي زندگي نمي كنند و فقط در مناطق روستايي و عشايري بافت خانواده ها هم چون گذشته بزرگ و دسته جمعي است . مراسم هاي سوگواري نيز به دو شيوه شخصي و مذهبي انجام مي گيرد و همان آداب كلي مرسوم در ايران در اين جا نيز حاكم است .
عشایر : در شمال و جنوب منطقه قم ؛ مي توان ايل ها و عشاير متعددي چون : كلكو ، شاهسون ، ميش مست ، زند ، بختياري و قاسملو را مشاهده كرد . اين ايل ها و عشاير از مسيرهاي خاصي عبور كرده و به ييلاق و قشلاق مي روند . آداب و رسوم خاصي بر كارهاي آن ها سايه انداخته و هر حركتشان تفسيري شنيدني دارد . صحنه حركت ايل از سويي و شيوه زندگي و گرفتن جشن ها از سوي ديگر ؛ سبب شده كه زندگي ايل ها و عشاير منطقه قم ؛ يكي از مهم ترين جاذبه هاي زندگي اجتماعي باشد كه ديدن آن ها براي هر بيننده اي جذاب و فراموش نشدني است . تاريخچه ورود عشاير قم به منطقه ، آداب و رسوم حاكم بر آنها، مسيرهاي حركت ، جشن هاي عروسي ، چگونگي پوشش و اطلاعات ديگر در قسمت عشاير به طور كامل آورده شده است . عشاير قم در جاده كاشان، حسين‌آباد ، ميش مست (ميش مس) درقم ، جنت‌آباد ، قم رود و لب درياچه حوض سلطان و در وسعت زيست بومي در حدود ۶۷۰۰۰۰ هكتار پراكنده شده‌اند . اين زيست بوم، بخش‌هايي از شهرستان قم را به عنوان منطقه‌ي قشلاقي در برمي‌گيرد كه بيشتر عشاير آن در سيلو زندگي مي‌كنند . محل اسكان آن ها در روستاهاي عشايري بوده و تعداد كمي چادرنشين هستند
لباس های محلی : لباس هاي محلي قم ؛ بيشتر در گذشته مورد استفاده قرار مي گرفت . زنان در روستاها لباس‌هاي بلند بر تن مي‌كردند كه تا زانوي آن ها مي‌رسيد و معمولاً اين لباس ها سفيد گلدار بود و در زير آن شلوار به پا مي‌كردند . لباس هاي آن ها دو جيب داشت كه در اطرافش دوخته شده بود . زن ها هميشه حتي در خانه روسري (چارقد) سفيد بر سر داشتند . چارقد را به صورت مثلثي تا مي‌كردند و بر سر مي‌زدند و براي محكم كردن آن يا گره مي‌زدند يا با سنجاق آن را وصل مي‌كردند . بعضي از آن ها در دو طرف سنجاق پارچه كوچك سبزي كه با يكي از زيارت‌هاي ائمه يا امامزادگان متبرك شده بود را قرار مي‌دادند . آن ها اگر پولي همراه خود داشتند در گوشه چارقد خود گره مي‌زدند
قم تا عصر صفوی
شهرستان قم که در خرداد سال ۱۳۷۵ شمسی به استان تبدیل شد ، شهری است در حاشیه کویر که در فاصله ۱۴۰ کیلومتری جنوب شهر تهران قرار دارد. این شهر، قرنها پیش از ورود اسلام به آن، به صورت روستایی بزرگ، در میان روستاهای فراوانِ اطراف، منطقهای مسکونی بوده و روایتهای تاریخی متعددی در چگونگی تأسیس آن نقل شده است. یکی از علمیترین آن روایات، تبدیل کلمه «کومه» (به معنای خانههای کوچک کنار هم) به کُم و سپس تبدیل آن به قم توسط اعراب مهاجر است. برخی نیز قم را برگرفته از کَمیدان که نام بخشی از این منطقه بوده و به اختصار کُم نامیده شده و سپس اعراب مهاجر، آن را به قم تغییر دادهاند توجیه کردهاند.
این روستاهای پراکنده، با هجوم اعراب مسلمان به ایران، در اختیار آنان قرار گرفت و همانند بسیاری از شهرهای ایران، شماری از اعراب در آنجا اسکان یافتند. طبعا این اقدام، پس از غلبه آنان بر مردم بومی بوده است که در این روستاها سکونت داشتهاند. برخی از داستانهای منازعه اعراب و ایرانیان در منابع، از جمله، تاریخ قم (مهمترین اثر جغرافیای محلی و تألیف شده توسط حسن بن محمد بن حسن قمی در سال ۳۷۹ هجری) آمده است.
عمده ترین تغییر در وضعیت شهر، پیش از آمدن اعراب و پس از آن، تبدیل بخش مرکزی آن به یک شهر، طی قرون دوم و سوم هجری بوده و از آن پس، نام این مرکز یعنی قم، در بسیاری از کتابهای جغرافیایی قرن چهارم هجری و پس از آن آمده است. شهرت این شهر در منابع جغرافیایی تألیف شده در قرن چهارم هجری، به دلیل داشتن گرایش مذهبی تشیع، برخلاف گرایش مذهبی سایر شهرهای اطراف، بوده است. اعراب ساکن این شهر، از طوایف مختلف بوده و عمده آنان از تیره اشعری های یمنیِ ساکن عراق (از نسل سائب بن مالک اشعری و عمو زادگان وی) بودند که در دهه هفتاد تا هشتاد قرن اول هجری از عراق به این دیار نقل مکان کردند. اختلافات مذهبی و سیاسی آنان با دولت اموی، از جمله دلایل دور شدن آنان از عراق و سکونتشان در این ناحیه است. اشعریان شیعه مذهب، شهر را در اختیار گرفتند و بر مذهب تشیع استوار ماندند. بعدها، پس از دفن فاطمه معصومه در سال ۲۰۱ هجری در این شهر، مرکزیت مذهبی آن بیش از پیش استوار شد.
اعراب اشعری که در یمن و عراق یکجانشینی و طبعا کشاورزی را تجربه کرده بودند، روستاهای زیادی را در اطراف قم تأسیس کردند؛ به طوری که نام شمار زیادی از روستاها و نهرهای قم در قرن چهارم، به نام افراد وابسته به خاندان اشعری، نامگذاری شده است.
از قرن چهارم به این سو، شهر قم به لحاظ تقسیم بندی جغرافیایی، جزو ایالت جبال ایران بوده است. مرزهای این ایالت، در سمت غرب، همدان، در جنوب، اصفهان و در شمال، شهر ری و قزوین بوده است. آبِ شهر، بخشی از طریق قنوات و بخشی از طریق رودخانه قم، که از ارتفاعات خوانسار و گلپایگان سرچشمه می‌گیرد، تأمین میشده است. طبق گفته مؤلف تاریخ قم، در روزگار کهن، آب شهر شیرین بوده، اما در چند قرن اخیر، به دلیل در آمیختن آب‌های زیر زمینی با معادن نمک، آب آن شور شده و امروزه این امر مهمترین مشکل شهر است. پس از ایجاد سد پانزده خرداد (افتتاح در سال ۱۳۷۳ ش) برای تأمین آب قم در دهه دوم پس از انقلاب، رودخانه شهر عملا خشک شده و از آن به عنوان محل عبور سیلهای احتمالی و در وقتهای دیگر، برای توقفگاه از آن استفاده میشود. رودخانه، شهر را به دو بخش غربی و شرقی تقسیم کرده است.
قم در دوره آل بویه (قرن چهارم هجری)، به دلیل گرایش به تشیع اندکی مورد توجه قرار می‌گیرد. پس از آن در دوره سلجوقیان (قرنهای پنجم و ششم هجری)، این شهر در کنار دیگر شهرهای منطقه جبال، ادیبان و دبیرانی را تربیت کرده در این دولت به کار مشغول می‌شوند. مسجد جامع این شهر، یادگاری از دوره سلجوقی است. در تمام این دوره، شهر قم به عنوان شهری شیعی با شهر ری، کاشان، آوه و فراهان در تماس بوده و مذهب شیعه را در آن مناطق ترویج میکند. این شهر در جریان حمله مغول مورد حمله و قتل و غارت قرار گرفته است.
قم در قرنهای هشتم و نهم هجری، گرچه شهر کوچکی بود، اما به سبب آستانه مبارکه حضرت معصومه علیهاالسلام ، کمابیش مورد توجه حاکمان و امیران بود. در قرن هشتم، خاندانهای برجستهای از جمله خاندان صفی در شهر وجود داشتند که در حکم امیران محلی بوده و با ایجاد ارتباط با دولتهای بزرگ، قدرت خویش را در این شهر حفظ می‌کردند. البته، گاهی هم به سبب همین رقابتها شهر قم گرفتار حمله و هجوم میشده است.
در زمان دولت قراقویونلو و آق قویونلو در قرن نهم هجری، شهر قم، مورد توجه سران این سلسله قرار داشت. به عنوان مثال، اوزون حسن، در زمستان و گاه بهار، در این شهر اقامت میگزید و شهرت داشت که این شهر اقامتگاه زمستانی شاهان این سلسله بوده است. همچنین از سوی شاهان این سلسله، فرامینی درباره تولیت آستانه حضرت معصومه در دست است.
قم در دوره صفوی
شاه اسماعیل صفوی که آمدن و سکونت موقت را در ایالت جبال، به ویژه قم و اصفهان، از قراقویونلوها به ارث برده بود، به دلیل داشتن مذهب تشیع، به این شهر اعتنای بیشتری کرد. یادگار معماری شاه اسماعیل در شهر قم، ایوان شمالی آستانه حضرت معصومه است که به سال ۹۲۵، در روزگار سلطنت شاه اسماعیل ساخته شده و کتیبه آن موجود است. پس از آن، شهر قم، مورد توجه بیشتر قرار گرفت و به دلیل قداست محیط حرم، از آن به عنوان مرکزی برای دفن برخی از سلاطین صفوی استفاده شد. قبر پنج تن از سلاطین صفوی با نامهای شاه صفی (م۱۰۵۲)، شاه عباس دوم (م۱۰۷۷)، شاه سلیمان (م۱۱۰۵) و شاه سلطان حسین (خلع در ۱۱۳۵) شاه طهماسب دوم (خلع در ۱۱۴۴) و شماری دیگر از شاهزادگان و امرای این دولت، در اطراف حرم است مسأله انتقال مردگان برای دفن به قم، گرچه از پیش از این زمان سابقه داشت، اما از دوره صفوی، به صورت رسمی رایج درآمد که تا سالهای اخیر ادامه داشت و اکنون کاهش یافته است.
آمد و شد شاه عباس دوم به قم برای زیارت و دیدار با فیض کاشانی (م ۱۰۹۱) نیز اهمیت این شهر را در این دوره نشان می‌دهد. کما این که برآمدن عالمانی چون ملاصدرای شیرازی (۹۷۹ ۱۰۵۰)، قاضی سعید قمی و سکونت ملا محمد طاهر قمی (م ۱۰۹۸) و فیاض لاهیجی (م ۱۰۷۲) در آن، نشانگر اهمیت علمی این شهر در این دوره است.
قم در دوره قاجاری
بدون تردید، شهر قم، رشد فیزیکی و فرهنگی خود را در دوره اخیر، مدیون توجه سلاطین قاجاری به ویژه فتحعلی شاه قاجار (سلطنت از ۱۲۱۲ تا ۱۲۵۰) فرزندان و برخی از وزیران وی و سلاطین بعدی است. فتحعلی شاه در آغاز سلطنت خود نذر کرده بود تا یک صد هزار تومان زر در تجدید بنای آستانه حضرت معصومه صرف کند در این دوره، میرزای قمی (م ۱۲۳۲) در این شهر زندگی می‌کرد که سخت مورد توجه شاه قاجار بوده و وی به دفعات به قصد زیارت این شهر و دیدار با میرزای قمی وارد این شهر شده، برای مدتی در آنجا میماند. این توجه در درجه نخست معطوف به تجدید بنای آستانه مبارکه حضرت معصومه علیهاالسلام بود؛ به طوری که بنای فعلی آن به طور عمده، از دوره قاجاری است؛ چنان که کتیبههای موجود کاملاً بر این امر گواه است.
به لحاظ عمرانی، قم در دوره ناصری، تجربه جدیدی را پشت سرگذاشت. افزون بر ایجاد یک رشته قنات جدید، بناهای تازهای با همت برخی از اربابان محلی و امرای دولتی، ساخته شد.
مقبره بسیاری از اعضای سلطنتی خاندان قاجار در صحن عتیق یا کهنه آستانه مقدسه است. معروف‌ترین آنها مقبره فتحعلی شاه قاجار است که سنگ مرمر بسیار زیبایی بر آن نهاده شده و حجرهای مستقل و زیبا به آن اختصاص یافته که شمار زیادی از شاهزادگان قاجاری نیز در آنجا مدفونند. مقبره محمد شاه قاجار نیز در صحن عتیق واقع شده است. همچنین می‌توان به مقبره مَهْد عُلْیا، مادر ناصر الدین شاه، فخر الدوله، دختر ناصر الدین شاه، معتمد الدوله گرجی، از چهرههای سیاسی برجسته دوره قاجار و بسیاری دیگر یاد کرد. مقبره میرزا حسن خان مستوفی الممالک نیز یکی از مقابر زیبای قاجاری در محدوده صحن کهنه آستانه حضرت معصومه است.
در عصر قاجاری، یک تحول جمعیتی تازهای در قم روی داد که ترکیب قومی شهر را عوض کرد. طوایف متعددی به صورت کوچهای دسته جمعی، از سمت غرب، راهی قم و اطراف آن شده و با ورود تدریجی به داخل شهر، ترکیب جمعیتی آن را تغییر دادند، به طوری که ساکنان اصلی شهر، جز در بخش محلات بسیار قدیمی شهر در فاصله حرم تا مسجد جامع، از میان رفتند. طوایف مهمی که بدین ترتیب در قم اسکان یافتند، عبارتند از طوایف: بیگدلی، زَنْدیه، سَعْدوند، گائینی، کَلْهُر، لَشَنی، کُرْزهبر، عبدالمَلِکی، خَلَج و شادْقُلی
به دلیل تلاشهای علمی خاصی که در ثبت اطلاعات مربوط به شهر قم در دوره ناصری صورت گرفت و به یمن تألیف آثاری چون تاریخ دارالایمان قم و جز آن، می‌توان شناخت دقیقی نسبت به وضعیت این شهر در دوره ناصری به دست آورد.
قم در دوره پهلوی
در قم، سه حوزه قدرت جدای از هم در دوره پهلوی وجود داشته است: نخست حاکم شهر که نماینده دولت در شهر بوده، دوم تولیتآستانه قم که موقوفات زیادی از املاک را در اختیار داشته و خود نیز صاحب املاک و ثروت فراوان و طبعا صاحب نفوذ قابل ملاحظهای بوده؛ سوم، رهبری دینی و روحانی که شمار زیادی از طلاب و سایر مردم از آن تبعیت میکردهاند. این سه منبع قدرت، در دوره پهلوی در این شهر فعال بودهاند.
در دوره پهلوی، قم نیز بسان سایر شهرها، وارد عرصه تجدد شد. نخستین بار همسر و دختران رضاشاه، در سال ۱۳۰۵ ش بدون حجاب به قم آمدند که سبب اعتراض یکی از روحانیون با نام شیخ محمد تقی بافقی (م ۱۳۶۵ ق) به آنان شد و روزهای بعد، رضاشاه به قم آمده، فرد معترض را کتک زد. این نخستین برخورد سیاسی در شهر قم بر ضد حکومت پهلوی است که در سال بعد، با قیام آقا نوراللّه نجفی از رهبران مشروطه اصفهان (م ۱۳۶۰ ش) بر ضد دولت رضاخان ادامه مییابد و پس از آن با آغاز سختگیریهای دولت، متوقف میگردد.
پیشرفت عمرانی در قم، در این دوره با آرامی ادامه یافت. نخستین خیابانهای جدید شهر در سال ۱۳۰۷ ایجاد شد. پس از آن در سال ۱۳۱۶ ش راه آهن از مسیر قم گذشت. از سال ۱۳۴۴ ش به بعد راههای ارتباطی بین شهری از یک سو به تهران و از سوی دیگر به سمت اراک، اصفهان و کاشان، توسعه یافت. اهمیت شهر قم، به عنوان نقطه عبور از مسیرهای جنوبی به سمت تهران از اواخر دوره قاجار به این سو، بیشتر آشکار میشود. فشار دولت برای پیشبرد اهداف تجدد گرایانه خود در قم، با اعتراض آیةاللّه حاج شیخ عبدالکریم حائری (م ۱۳۱۵ ش) روبرو میشود، اما دولت، بی توجه به آنان با قاطعیت در تعطیلی مدارس دینی، خلع لباس روحانیون و مبارزه با روضه خوانی و تلاش برای کشف حجاب از زنان ادامه می‌دهد و به این ترتیب، خشم روحانیون را به صورت نهفته، بر میانگیزد.
در تمام دوره پهلوی ترکیب معماری آستانه حضرت معصومه در قم، تغییری نمییابد، جز آن که بخش مهمی از قبرستان سمت شمال شرقی آستانه که در قرنهای نخست هجری به قبرستان بابلان شهرت داشت به جز آنچه که امروزه به نام قبرستان شیخان از آن برجای مانده، بخشی به صورت زمین مسطح و بخشی به صورت پارک در میآید.
بخشی از توسعه عمرانی شهر، توسط تولیت و نیز مراجع تقلید صورت میگرفت که از آن جمله تأسیس کتابخانه بزرگ شهر توسط یکی از مراجع تقلید به نام آیة اللّه شهاب الدین مرعشی نجفی در سال ۱۳۵۳ ش، بود. این کتابخانه، در حال حاضر، بزرگ‌ترین مجموعه خطی را در میان کتابخانههای ایران، در اختیار دارد.
ویژگی سیاسی عمده این شهر ورود آن به صحنه سیاسی در اواخر سال ۱۳۳۹ و اوایل سال ۱۳۴۰ است. ورود امام خمینی (۱۲۸۲ ۱۳۶۸ ش) به عرصه سیاست، و روش انقلابی وی که همراهی شمار زیادی از روحانیون جوان را با خود داشت، سبب پدید آمدن فضای مبارزاتی تازهای در برابر رژیم پهلوی شد. خشونتهای سیاسی طی چهار سال ادامه داشت تا آن که رژیم، با تبعید ایشان به ترکیه و عراق، و با تکیه به روش‌های استبدادی، اوضاع را آرام کرد؛ اما پس از آن، همواره این شهر، کانون اعتراض بر ضد رژیم بوده و با نشر کتاب و اعلامیه و اعزام روحانیون برای تبلیغ در ایام محرم و رمضان به روستاها، در نشر اندیشههای انقلابی میکوشید. طی سالها، شمار زیادی از علمای این شهر دستگیر و زندانی شدند. پس از درگیری طلاب با مأموران دولتی در خرداد ۱۳۵۴ و بسته شدن مدرسه فیضیه، نخستین جرقه انقلاب در ۱۹ دی ماه ۱۳۵۶ در همین شهر زده شد و پس از آن، دامنهاش به شهرهای دیگر کشیده شد تا آن که در بهمن ۱۳۵۷ رژیم پهلوی سرنگون شده و دولت دینی که مرکزیت علمی آن در شهر قم بود، جایگزین آن شد.
به لحاظ فرهنگی، شهر قم پیش از انقلاب، چندین دبیرستان و تعدادی مدرسه ابتدایی و راهنمایی داشت. همچنین یک مدرسه عالی وابسته به دانشگاه تهران، در این شهر تأسیس شد. سایر مراکز فرهنگی شهر عبارت از مراکز علمی دینی بودند. در این مراکز افزون بر تعلیم و تربیت، چندین نشریه نیز انتشار مییافت.
قم پس از انقلاب اسلامی
همزمان با مرکزیت یافتن قم در سالهای پس از انقلاب اسلامی، این شهر، مورد توجه بیشتر دولت قرار گرفت. با افزایش شمار مهاجرت به قم، بر محدوده جغرافیایی شهر افزوده شد و چندین شهرک در اطراف آن با نامهای شهر قائم، یزدان شهر، شهرک امام خمینی، و صفا شهر افزوده شده و از هر سوی، دامنه محلات آن توسعه یافت. به علاوه، تعدادی مدرسه علمیه و مرکز فرهنگی و کتابخانه طی دو دهه اخیر در قم تأسیس شده، که به نوبه خود شهر را توسعه داده است. جمعیت شهر قم در سال ۱۳۳۵ش، ۹۶۴۹۹ نفر و در سال ۱۳۷۰ش، ۶۸۱۲۵۳ نفر بوده است. جمعیت شهر قم در پایان سال ۱۳۷۹ش، ۸۲۵۶۲۷ نفر است که در جمع در بخشها و روستاهای اطراف قم نیز جمعیتی در حدود چهل هزار نفر زندگی می‌کنند.
مهاجرتهای اخیر در قم، در چهار بخش صورت گرفته است: تعدادی از آنان افرادی هستند که به قصد تحصیل به قم آمده و به مرور، به ساکنان دایمی این شهر تبدیل شده‌اند. بخش دیگر، مربوط به مهاجرت عراقیهاست که طی سالهای جنگ از عراق رانده شده و به دلایلی در قم اسکان یافته و هم اکنون بازار ویژه خود را در گذرخان داشته و شمار فراوانی از آنان در شهرک یزدان شهر سکونت دارند. بخش سوم مربوط به شمار فراوانی از مردم افغانستان میشود که طی بیست و دو سال گذشته در شهر قم سکونت گزیدهاند. چهارم مهاجرت روستاییان، به ویژه روستاییان نواحی همدان، زنجان، و آذربایجان شرقی که بیشترین بخش مهاجران را تشکیل داده و محله فقیر نشین و کوچکی را که پیش از انقلاب تحت عنوان نیروگاه ایجاد کرده بودند، تبدیل به بخش بزرگی از شهر کنونی کردهاند. مهاجرین یاد شده، در محلات دیگر نیز سکونت دارند و به طور معمول به کارگری و احیانا فروشندگی اشتغال میورزند.
قم و مرکزیت علمی آن
شهر قم که نخستین مرکز مستقل برای مذهب تشیع دوازده امامی است، از قرن دوم به این سو، به طور کامل در اختیار پیروان این مذهب قرار داشته است. مردم این شهر به دلیل پیروی از امامان، احادیث آنان را نگاه میداشتند و به جز بغداد چون مرکز دیگری نداشتند، این شهر را به صورت مرکزِ حدیث شیعی درآوردند. شمار زیادی از اشعریان قم، نامشان در کتاب رجال النجاشی که فهرست مؤلفان شیعه تا قرن چهارم است آمده است. همین طور، نام بسیاری از ساکنان این شهر را، در اسناد کتاب کافی به عنوان راوی اخبار امامان، مشاهده می‌کنیم.
شهرت علمی شهر، از قرن پنجم به این سوی، از میان رفت و مرکزیت علمی شیعه در ایران به ری و شهرهای شمالی ایران انتقال یافت. به رغم آن که، بنا به گزارش عبدالجلیل رازی، در قرن ششم، مدارسی در این شهر بوده و در دوره صفوی نیز عالمانی مثل فیض کاشانی (م ۱۰۹۱) یا ملا محمد طاهر قمی (م ۱۰۹۸) در این شهر بودهاند، اما آثار علمی و چهرههای برجسته شناخته شده چندانی در میان قرون پنجم تا دوازدهم وجود ندارد.
رشد علمی مجدد قم ، همزمان با توجه خاص دولتمردان قاجاری به این شهر بوده است. یک چهره جهانی در شیعه، میرزای قمی (م ۱۲۳۲) است که روابط خوبی با فتحعلی شاه قاجار داشته و به خاطر مرجعیت علمی و تألیفات مهمش، به عنوان یک نقطه عطف در مرکزیت علمی این شهر به حساب میآید. با این حال، در تمام دوره قاجاریه، شهر قم، همچنان مرکزیت زیارتی داشت، نه علمی.
دوره جدید مرکزیت علمی این شهر برای مذهب شیعه، از مهاجرت آیة اللّه حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی (۱۲۷۶ ۱۳۵۵ ق) در سال ۱۳۴۰ ق به شهر قم آغاز میشود. درست در سالهایی که دولت قاجاری رو به انحلال رفته و دولت پهلوی شکل میگرفت، حوزه علمیه قم، با یک اتفاق ساده، یعنی مهاجرت این عالم آغاز شد. پیش از آن و همزمان با آن، شهر نجف، مهمترین مرکز تربیت عالمان شیعه به حساب میآمد.
آیة اللّه حائری، تحصیل کرده عتبات عالیات بوده و پس از تکمیل تحصیلات، برای ارشاد مردم و تدریس علوم دینی به طلاب، در سال ۱۳۳۲ ق، به سلطان آباد اراک آمد؛ اما وی دریافت که موقعیت قم، که همانند نجف جنبه زیارتی داشت، بهتر میتواند برای تأسیس یک حوزه درسی مناسب باشد. بنابراین در رجب سال ۱۳۴۰ق،(دقیقا از نوروز سال ۱۳۰۱) به دعوت علمای قم در این شهر رحل اقامت افکند و حوزه علمیه قم را تأسیس کرد. وی تا پانزده سال بعد از آن که زنده بود، توانست عده دیگری از علما را به این شهر دعوت کند؛ مدرسه فیضیه قم را توسعه بدهد؛ به طلاب شهریه مختصری بپردازد، و با سیاست پرهیز دادن طلاب برای ورود در عرصه سیاست، از فشار رضاشاه پهلوی بر قم بکاهد. شهرت فیضیه، که مدرسهای کهن از قرن ششم هجری بود،(۱۴) و بعدها در عصر صفوی (توسط طهماسب اول در سال ۹۳۴ ق) و قاجاری (توسط فتحعلی شاه در سال ۱۲۱۳ و ۱۲۱۴ ق) توسعه و تجدید گردید و این زمان، به دستور مرحوم حائری طبقه فوقانی و کتابخانه بر آن افزوده و تعمیرات اساسی در آن صورت گرفت، از همین زمان آغاز میشود.
حوزه علمیه قم، پس از درگذشت آیة اللّه حائری (۱۷ ذی قعده ۱۳۵۵ / ۱۰ بهمن ۱۳۱۵) تا آمدن مرحوم آیة اللّه بروجردی (۱۳۲۳ ش) و رسمیت یافتن وی با درگذشت آیة اللّه سید ابوالحسن اصفهانی، در نجف (۱۳۲۵) دوره فترتی را میگذراند. البته با رفتن رضاشاه از ایران در شهریور ۱۳۲۰ و برداشته شدن فشارهای مذهبی، تعداد زیادی از جوانان، طلبه می‌شوند. با آمدن مرحوم آیة اللّه بروجردی از بروجرد به قم، حوزه علمیه رشد سریع خود را آغاز میکند. این زمان برخی از شاگردان آیة اللّه حائری نیز هر کدام تدریس می‌کنند که از آ ن جمله امام خمینی است که بعدها انقلاب اسلامی ایران را رهبری کرد. به مرور از زمان مرحوم آیةاللّه حائری به بعد، شماری از روحانیون ایرانی مقیم نجف نیز به قم عزیمت کرده و در این فعالیت مشارکت مینمودند.(۱۵)
در دوره مرحوم آیة اللّه بروجردی، اندک اندک، روحانیون به مداخله در سیاست پرداختند؛ چرا که سختگیری گذشته از میان رفته بود و با توجه به رواج افکار ضد دینی، چه از سوی دربار پهلوی و چه احزاب کمونیست، موقعیت سیاسی و اجتماعی روحانیون در میان دینداران افزایش یافت.
به هر روی، آیة اللّه بروجردی، افزون بر آن که به وضعیت عمرانی بسیاری از مدارس رسیدگی کرد، مسجد بزرگی هم با عنوان مسجد اعظم (آغاز بنا ۱۳۷۴ ق / ۱۳۳۳ ش) در کنار حرم ساخت که از همان زمان تا امروز، مرکز برگزاری مهمترین درسهای حوزه علمیه و بهترین استادان است. در این دوره، دو مجله مذهبی نیز انتشار مییافتند.
مرحوم بروجردی در فروردین ۱۳۴۰ درگذشت و پس از وی، چندین نفر از علما به مقام مرجعیت دست یافتند. از میان آنها امام خمینی با ورود به صحنه سیاست و درگیر شدن با نظام پهلوی در سال ۴۳، ابتدا به ترکیه و سپس به عراق تبعید شد و در نجف اقامت گزید. ورود دوباره روحانیت به عرصه سیاست پس از تجربه انقلاب مشروطه از زمان آیة اللّه بروجردی به صورت خفیف آغاز شد. دوران پر التهاب اعتراضات سیاسی در قم، در میانه سالهای ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۳ش، بود؛ زمانی که روحانیون به مخالفت با اصلاحات ارضی شاه، لوایح ششگانه انقلاب سفید، کاپیتولاسیون و دیگر تغییراتی که در قانون اساسی داده می‌شد، مخالفت کردند. خونینترین این درگیریها که نه تنها در قم، بلکه در تهران و بسیاری از شهرها صورت گرفت و سبب برآشفتن مردم بر ضد دربار شد، در پانزدهم خرداد ۱۳۴۲ در اعتراض به زندانی کردن امامخمینی قدسسره روی داد.
پس از تبعید امام خمینی از قم، در سال ۱۳۴۳، مرجعیت دینی به طور عملی در شهر قم در اختیار آیة اللّه محمد کاظم شریعتمداری (م ۱۵ فروردین ۱۳۶۵ ش / ۲۴ رجب ۱۴۰۶ ق) آیة اللّه محمد رضا گلپایگانی (م ۱۸ آذر ۱۳۷۲ ش / ۲۴ جمادی الثانیه ۱۴۱۴ ق) و آیة اللّه شهاب الدین مرعشی نجفی (م ۵ شهریور ۱۳۶۹ ش) قرار گرفت که هر کدام چند مرکز علمی و تدریسی و تبلیغی و کتابخانهای تأسیس کردند. مجموع طلاب دینی ساکن در قم، در اواخر دوره رضاخان در حدود پانصد نفر بوده است.
این رقم در سال ۱۳۵۴ بالغ بر شش هزار نفر و در سال ۱۳۷۰، بالغ بر ۲۳ هزار نفر بوده است. در حال حاضر، رقم طلاب ایرانی و غیر ایرانی در قم بالغ بر ۳۵ هزار نفر است. در سالهای پیش از انقلاب، مدارسی به سبک جدید در قم ایجاد شد، که نمونه معروف آن، مدرسه حقانی است. پس از انقلاب، بسیاری از فارغ التحصیلان آن مدرسه در قوه قضاییه به کار مشغول شدند. مدارسی نیز زیر نظر آیت اللّه گلپایگانی فعالیت خود را در سالهای پیش از انقلاب آغاز کرد که سنتیتر بود.
بعد از انقلاب اسلامی، حوزه علمیه قم، با هجوم شمار زیادی طلبه جوان رونق گرفت و مدارس تازهای افتتاح شد. به تدریج مرکز ویژهای برای برنامه ریزی یکسان مدارس آغاز شد که آن را شورای مدیریت حوزه علمیه قم نامیدند. در سالهای اخیر یک شورای عالی برنامه ریزی و یک مدیریت متمرکز ایجاد شده است که مدارس فراوان این شهر و سایر شهرها را اداره میکند. طلاب، پس از گذراندن هشت تا ده سال تعلیم، به طور آزاد به بازار کار خود روانه می‌شوند. شماری از آنان برای تکمیل تحصیلات در حوزه میمانند که به مرور به سمت مُدرّسی رسیده و از میان آنان، شمار اندکی واجد شرایط مرجعیت می‌شوند. انتخاب شدن به عنوان مرجع، بیش از هرچیز بسته به تحصیلات، مشی اخلاقی و دست یافتن به جلب اعتماد مردم و در واقع به دست آوردن محبوبیت مردمی است.
طلاب کشورهای عربی مانند کشور سعودی، بحرین و غیره، مدارس مستقل و اختصاصی خود را داشته و دارند.
افزون بر مدارس، در قم دانشگاه دولتی نیز وجود دارد که حاصل تبدیل نوعی مرکز علمی دینی بود که اوایل به نام مدرسه عالی قضایی، قضات روحانی تربیت می‌کرد و به مرور تبدیل به دانشگاه قم برای تربیت دانشجو در رشتههای مختلف علوم انسانی شد. یک مجتمع آموزش عالی وابسته به دانشگاه تهران و نیز دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه فاطمیه نیز در این شهر با شمار زیادی دانشجو فعالیت می‌کنند. مجموع اینها شهر قم را به صورت یک شهر فرهنگی در آورده است. در حال حاضر، دانشگاهها و مراکز پژوهشی دولتی حوزهای نیز در قم وجود دارد که به نوعی به تربیت دانشجو طلبه اختصاص دارد. از آن جمله می‌توان به دانشگاه مفید، دانشکده باقر العلوم، دانشکده شهید محلاتی (متعلق به سپاه پاسداران) و دانشکده صدا و سیما اشاره کرد. این مراکز در رشته های متنوعی از علوم انسانی فعالیت می‌کنند.
شهر قم، پس از شهر تهران، بیشترین چاپخانه، ناشر و کتابفروشی را داشته و بیشتر در زمینههای علمی دینی، به نشر کتاب اشتغال دارد. همچنین مراکز فرهنگی تحقیقاتی متعددی در قم وجود داد که در سالهای اخیر، با استفاده از ابزارهای پیشرفته، به کار پژوهش در زمینههای مختلف علمی دینی اشتغال دارند. بسیاری از این مراکز مجلاتی را منتشر می‌کنند که شمار مجموع آنها، بالغ بر ۳۰ عنوان است. بیشتر آنها مجلات تخصصی در موضوعات ویژه هستند که به نوعی به تحقیقات دینی فرهنگی، و دینی سیاسی مشغولاند.
قم و جنبه زیارتی آن
اهمّیت زیارتی شهر قم، در درجه نخست مربوط به آستانه حضرت معصومه، فاطمه دختر موسی بن جعفر، امام هفتم شیعیان و سپس به دلیل مزارهای متعدد علویان در این شهر و نیز مسجد جمکران است که به ترتیب توضیحی درباره هر کدام خواهیم داشت. آنچه مسلم است این که مجموعه این عوامل و روایات متعددی که در فضیلت شهر قم و زیارت قبر فاطمه معصومه از امامان معصوم علیهمالسلام نقل شده، این شهر را به صورت دومین شهر مقدس ایران پس از شهر مشهد در آورده است. طبعا به دلیل کم شدن ارتباط ایرانیان با عتبات عراق از یک سو، و دور بودن مشهد از نقاط مرکزی و جنوبی ایران، از دوره صفوی به این سو، شهر قم اهمیت بیشتری به دست آورده است.
فاطمه معصومه، در سال ۲۰۱ که برادرشان هنوز در مرو بود، به قصد دیدار با ایشان به سمت ایران حرکت کرد. ایشان در نزدیکی ساوه بیمار شده و پس از انتقال به قم و گذشت هفده روز از اقامت ایشان، رحلت کردند. محل اقامت ایشان، خانه یکی از بزرگان طایفه اشعری با نام موسی بن خزرج بود که همانجا دفن شده و به تدریج بر مقبره ایشان سایبانی نصب شد. زینب، نواده امام جواد که پس از سال ۲۵۶ به قم آمد، قبّهای روی قبر ایشان بنا کرد تا آن که در سال ۳۵۰ بنای تازهای به جای آن ساخته شد. به تدریج شمار زیادی از سادات برجسته قم نیز در کنار قبر ایشان مدفون گشتند. ابوالفضل عراقی، از وزرای برجسته روزگار طغرل، بنای بزرگتری روی قبر فاطمه معصومه علیهاالسلام ساخت و به گواهی عبدالجلیل رازی، در این قرن، عده زیادی به زیارت قبر ایشان میرفتند. طی قرون بعد، تا روی کار آمدن صفویان، تعمیراتی در بنای برپا شده بر قبر فاطمه معصومه صورت گرفت اهمیت زیارتی این شهر در دوره صفویه رو به ازدیاد نهاد و با شیعه شدن غالب مردم نواحی مرکزی ایران، مسافرت زائران به این شهر در دوره قاجاری و سپس پهلوی، بیشتر شد. در حال حاضر نیز اهمیت زیارتی شهر قم، در رتبهای پس از مشهد قرار دارد.
صحن عتیق که حد فاصل مدرسه فیضیه و حرم قرار دارد، ابتدا توسط شاه اسماعیل صفوی و سپس توسط فرزندش طهماسب بنا شد. بعدها این صحن در دوره قاجاری تجدید بنا شد. همچنین صحن بزرگی که به صحن اتابکی شهرت دارد، در شرق حرم، توسط میرزا علی اصغر خان اتابک بنا گردید. در سمت غرب حرم، مسجد اعظم قرار دارد که قبلاً از صحن عتیق راهی به آن وجود داشت و اخیرا از داخل حرم، دیوار میان حرم و مسجد برداشته شده است. برجستهترین کار فتحعلی شاه در آستانه معصومه، برداشتن گنبد پیشین و تبدیل آن به گنبدی زرین است که سطح فوقانی آن از طلاست.
زیارتی بودن شهر قم، بر اوضاع و احوال این شهر تأثیرات مهمی داشته است. نخست آن که شماری از ساکنان شهر، غیر بومی هستند که به قصد سکونت در یک محیط مذهبی و مقدس به این شهر آمدهاند. به علاوه، تعداد زیادی هتل و مسافر خانه جهت اقامت مسافران در این شهر ایجاد شده است. در حال حاضر، در داخل حرم، شمار زیادی از عالمان تازه گذشته دفن می‌شوند که خود به نوعی توجه بیشتر مردم را به آن معطوف میدارد. برخی مقبرههای کوچکی که تنها در حد یک سنگ قبر در داخل حرم قرار دارند و زیارت می‌شوند، عبارتند از قبر آیة اللّه شیخ عبدالکریم حائری، استاد شهید مرتضی مطهری، علامه محمد حسین طباطبایی و عدهای دیگر که بیشتر از شخصیتهای علمی سیاسی بودهاند که پس از انقلاب اسلامی درگذشتهاند. مجموعه بنای حرم و بناهای وابسته به آن، در مساحت تقریبی ۱۳۵۲۷ متر مربع است.
طی پنج سال گذشته، طرح جدیدی برای توسعه اطراف حرم در حال اجراست که محدوده وسیعی از بازارها و خانههای اطراف حرم را در برگرفته، و در حال حاضر، در مرحله تخریب است. همچنین طرحی برای تعویض طلای گنبد نیز آغاز شده که بر اساس اعلام مدیران آستانه برای آن نیاز به ۲۰۰ کیلو طلای ۲۴ عیار است.
آستانه حضرت معصومه، که بخش زیادی از زمینهای قم را به عنوان موقوفه در اختیار دارد، مجموعهای گسترده است که در کنار آن مراکز دیگری مانند کتابخانه (با شمار زیادی نسخه خطی)، موزه، درمانگاه، مرکز پژوهشی فعالند. آستانه یک مجله ماهانه زائر و یک نشریه خبری با نام پیام آستانه دارد. به علاوه یک مدرسه بزرگ با نام مدرسه معصومیه، پس از انقلاب ساخته شده و به مدیریت حوزه واگذار شده است.
پیوند مراسم سوگواری با بقاع متبرکه، امری است که در سراسر ایران و عراق وجود دارد. در ایام سوگواری دستههای عزادار، از هر نقطه شهر قم به آستانه معصومه می‌آیند. طبعا به دلیل قدمت تشیع شهر قم، و زیارتی بودن آن، و آمد و شد زائران شیعه از سایر نقاط، آیینهای سوگواری در این شهر به نقاط دیگر انتقال مییافته است. تعداد فراوانی تکیه و حسینیه در این شهر برای عزاداری وجود دارد که در مقایسه با شهرهای دیگر، بیش از آنهاست
به جز آستانه فاطمه معصومه، تعداد فراوانی امامزاده در گوشه و کنار شهر وجود دارد که شماری از زائران به ویژه شیعیان پاکستانی و هندی و ساکنان کشورهای حاشیه خلیج فارس به زیارت آنها نیز می‌روند. افزون بر اینها، مسجد جمکران، از مراکزی است که رونق خاصی به جنبه زیارتی این شهر داده و به دلیل اهمیت آن، لازم است تا درباره آن توضیح کوتاهی داشته باشیم.
جمکران و قم
یکی از اماکن زیارتی در نزدیکی شهر قم، مسجد جمکران است. جمکران روستایی است در فاصله پنج کیلومتری شرق شهر قم که در قرن چهارم هجری از روستاهای بنام این منطقه بوده و بارها در تاریخ قم از آن به عنوان روستایی که پیش از آمدن اشعریان به قم اهمیت داشته، یاد شده است. همانجا ذکر شده است که طایفه بنی اسد در جمکران قم استقرار یافتند. در آن کتاب، روایات مختلفی درباره بنای این روستا آمده که از آن جمله، آن است که روستای جمکران را داوود بن سلیمان بنا کرده است. این نقلها نشان از تقدس این روستا از ایامی دیرین دارد.
بنای این مسجد، بنا به روایتی که قدمت آن و مأخذ معرفی شده، محل تردید واقع شده، به دستور امام زمان علیهالسلام صورت گرفته و ایشان به یکی از شیعیان جمکران دستور بنای آن را دادهاند. به همین دلیل، مسجد یاد شده، تقدیس شده و در حال حاضر با عنوان مسجد مقدس جمکران از آن یاد میشود. کهنترین تاریخی که در آن ثبت شده، سنگی است با تاریخ ۱۱۵۸ که اشعاری روی آن حک شده و نام آقا علی اکبر جمکرانی را به عنوان بانی مسجد میشناساند. ویژگی مسجد جمکران آن است که زائران فراوانی در شبها، چهارشنبه و جمعه داشته و هزاران نفر برای خواندن نمازی مخصوص به این مسجد می‌آیند. عقیده عمومی بر آن است که اگر کسی چهل شب متوالی به این مسجد آمده و نماز امام زمان را بخواند، موفق به دیدن امام زمان خواهد شد. طی دو دهه پس از انقلاب اسلامی در ایران، بنای این مسجد توسعه عظیمی یافته و مسجد و صحنهای اطراف آن، طی شبهای یاد شده، میزبان چندین هزار نفر زائر میباشد. آمار زائرین سالیانه این مسجد، بالغ بر ده میلیون نفر برآورد میشود. به دلیل ورود این زائرین، وضعیت زیارتی شهر قم در دو شب یاد شده، به ویژه اطراف حرم، کاملاً متفاوت با ایام دیگر است.
