کاروانسرای مادر شاه مورچه خورت

 

استان اصفهان دارای تاریخ غنی میباشد آثار به جا مانده از دوره های تاریخی مثل قاجار و صفویه که هر کدام در نوبه ی خود زیبایی و شکوه ویژه ای دارند،یکی از این آثار که در دوره ی عباسیساخته شده و به نام مادرشاه معروف است، شرکت خدمات مسافرتی اصفهان در مقاله ی زیر به توصیف و بیان تاریخچه ی این کاروانسرا پرداخته است با ما همراه باشید.

کاروانسرای عباسی(مادرشاه) در ۲۰کیلومتری شمال شاهین شهر در تقاطع اتوبان کاشان اصفهان و بزرگراه دلیجان اصفهان واقع شده است. این بنا به عنوان یک اثر ارزشمند تاریخی دارای ویژگی‌های عینی و ذهنی فراوانی می‌باشد که به این اثر جذابیت‌های ویژه‌ای بخشیده است.
این کاروانسرا جزء کاروانسراهای سلطنتی محسوب می‏شده است.جهانگردان‏ زیادی این کاروانسرا را دیده‏اند و در مورد آن شرح و توصیفهای‏ بر جای گذاشته‏ اند.از آن میان می‏توان به جیمز موریه،هانری‏ رنه دالمانی، ادوارد براون و همچنین حاج عبد الغفار نجم الملک‏ نویسندهء کتاب سفر نامهء خوزستان اشاره کرد. همگی این افراد در دورهء قاجار از این کاروانسرا دیدن کرده ‏اند.

 

 

 

در چهار گوشه بنا چهار برج مدور و در وسط اضلاع شمالی و جنوبی نیز دو برج پنج ضلعی وجود دارد. دورتادور لبه فوقانی دیوار خارجی و برج‌ها دیوار جان پناهی با کنگره‏های زیبا و تزئینات‏ آجرکاری وجود دارد. این جان پناه علاوه بر جنبه تزیینی عاملی‏ بوده است جهت جلوگیری از سقوط مسافران هنگام شب بدین‏ صورت که در شب‌های گرم تابستان معمولا مسافران از پشت بام سردر ورودی به صورت پیش‏آمد با دو گوشه پخ است.در قسمت میانی فضای سر پوشیده اصلی قرار دارد که درگاه‏ ورودی در آن واقع شده است.

حیاط و نمای شرقی

 

درگاه ورودی از طریق دالان کوتاهی به سرسرا می‏رسد. سرسرا مربع شکل‏ بوده و چهار گوشه آن پخ است و طرفین آن فضاهای مربوط به اقامت نگهبانان و انجام خدماتی همچون خواربارفروشی و نانوایی دیده می‏شود. حیاط مستطیل شکل کاروانسرا با چهار گوشه پخ به سبک چهار ایوانی است. پشت ایوان‏ بزرگ شرقی،تالار بزرگی قرار دارد. در سه طرف آن صفه‏های‏ عمیق وجود دارد که کمرپوش شده و تشکیل دو طبقه داده‏ است.دورتادور تالار سکوهایی جهت نشستن وجود دارد.

 

جبهه شمالی حیاط

 

 

به نظر می‏رسد این تالار محلی برای انجام مراسم پذیرایی از شاهنشاه یا سفیران خارجی بوده است.۱۸ اتاق گرداگرد حیاط ساخته شده و هر کدام دارای یک ایوان است.
در چهار گوشهء بنا و پشت اتاق‌ها اصطبل‌ها قرار گرفته‏اند، این اصطبل‌ها به دو دستهء تقسیم می‏شوند دسته اول اصطبل‌های‏ ستون‌دار هستند که در چهار گوشه بنا قرار دارند و ورود به آنها از طریق گوشه‏های پخ صورت می‏گیرد. این اصطبل‌ها مربع شکل‏ بوده و طرفین آنها صفه‏هایی وجود دارد که داخل هر کدام یک‏ بخاری تعبیه شده است.

 

در فضای مرکزی این اصطبل‌ها مابین‏ چهار ستون مربع شکل، سکویی وجود دارد که به همراه صفه‏‌های کناری به عنوان محلی برای اقامت قافله‏داران یا انبار کالاها مورد استفاده بوده‏اند. سیر و عقیده دارد این اصطبل‌های چهارگانه‏ برای نگهداری فیل‏هایی بوده که هنگام تشریفات ورود سفرای‏ خارجی به پایتخت،مورد استفاده قرار می‏گرفته‏اند.
البته‏ این نظریست که با احتیاط بیشتر باید به آن توجه کرد چرا که‏ در صورت وجود چنین کارکردی به ساخت صفه‏های کناری‏ و سکوی میانی به عنوان فضاهایی که عملکرد انبارداری و بارگیری داشته‏اند،احتیاجی‏ وجود نداشت. دستهء دوم‏ دو اصطبل سراسری پشت‏ اتاقهای شمالی و جنوبی‏ حیاط هستند که طرفین آنها فضاهایی جهت انبار کالا و سکونت چهارپاداران وجود دارد.همانگونه که موریه‏ اشاره می‏کند تأسیساتی‏ همچون حمام و آب انبار داشته است. امروزه هیچ‏ اثری از این دو بنا دیده نمی‏شود.سیر و در حدود ۶۰ سال‏ پیش طرح‌هایی از آنها ارائه داده است

در حال حاضر تزیینات بنا شامل آجرکاری نمای دیوار جان پناه است ولی در گذشته دارای کاشیکاری نیز وجود داشته‏ است. مصالح بنا شامل آجر و سنگ است.
هیچ کتیبه‏ای برای تعیین قدمت در بنا وجود ندارد. سیر و بنا را به شاه عباس دوم و یا شاه سلیمان اول صفوی نسبت داده‏ است. اکثر جهانگردان این بنا را از کاروانسراهایی می‏دانند که‏ به امر مادرشاه عباس ساخته شده است ولی مشخص نیست که‏ منظور شاه عباس اول است یا شاه عباس دوم. وجه تسمیهء بنا نیز به همین دلیل است. در این بنا خصوصیات و پیشرفت‌هایی دیده‏ می‏شود که نشان‏دهنده انتساب آن به اواخر دورهء صفویست؛به‏ طور مثال اصطبلهای ستوندار که‏ در کاروانسراهای قبل از دوران‏ مغول دیده می‏شود بار دیگر در اواخر دورهء صفوی معمول‏ می‏شود.

 

از طرفی تزیینات آجر کاری از ویژگی‌هاییست که دوباره‏ از اواخر دورهء صفوی معمول می‏ شود.این تزیینات که در جان‏ پناه کاروانسرا بکار رفته است‏ قابل مقایسه با تزیینات جان‏ پناه کاروانسرای ریاوادبستان‏ است. احتمال دارد کاروانسرای‏ مادرشاه در زمان شاه عباس دوم‏ یا شاه سلیمان و یا شاه سلطان‏ حسین بنا شده باشد. در دورهء قاجار تقلیدهای زیادی از بنا صورت گرفته است به‏ عنوان نمونه اصطبل‌های‏ ستون‌دار گوشه‏های‏ کاروانسرا در کارونسرای‏ پرش یا مشیری در راه بوشهر بهشیراز دیده می‏شود. همچنین کاروانسرای راه دار در نزدیکی شیراز نیز تقلیدی‏ از کاروانسرای مادر شاه‏ است. در کاروانسرای ده بید نیز دو اصطبل در دو طرف‏ کاروانسرا وجود دارد که به چهار تالار ستوندار در چهار گوشه‏ منتهی می‏شود،این مسئله از کاروانسرای مادر شاه الهام گرفته‏ شده است.

 

با توجه به خصوصیات ساختمانی، جلال و شکوه کاروانسرا ،وجود قسمت‌هایی همچون اصطبل‌های ستون‌دار مخصوص، تالار پذیرایی، امکانات رفاهی مناسب همچون حمام و آب‏ انبار،کاروانسرای مادرشاه از کاروانسراهای سلطنتی محسوب‏ می‏شده و همانند کاروانسرای شیخ علیخان استقبال‌های رسمی‏ از پادشاه و سفرای خارجی قبل از ورود به اصفهان در آن‏ صورت می‏گرفته است.

 

همچنین موقعیت مکان نشان‏دهندهء جنبهء تشریفاتی و سلطنتی آن است،به طوریکه در فاصله کمتر از یک منزلی کاروانسرای گز و کاروانسرای مورچه خورت‏واقع شده است

در حال حاضر این مجموعه با تالار ، رستوران های سنتی و کلاسیک در محیطی زیبا و دلنشین ، همچنین حجره های فروش انواع صنایع دستی  میزبان هموطنان عزیز می باشد.