آداب و رسوم در کیش

یکی از جزیره هایی که در جنوب ایران واقع شده است و در سال های اخیر بسیار مورد توجه گردشگران قرار گرفته است جزیره ی زیبای کیش میباشد این جزیره با جاذبه های طبیعی و مراکز خرید و مراکز تفریحی یکی از قطب های گردشگری در ایران محسوب میشود این جزیره دارای فرهنگ بسیار غنی میباشد و آداب و رسوم خاص که مربوط به مردمان بومی اش میباشد با ما در مرکز مشاوره سفر طلوع سفریاد همراه باشید.

كيش همچون ديگر جزاير و بنادر خليج فارس از گذشته هاي دور تاكنون در معرض تماس باحوزه وسيعي از فرهنگهاي جهان بوده است. ازسوي ديگر جزيره كيش به تنهايي چند گروه بومي نژادي ، زباني و مذهبي را در خود جاي داده است. اين گروه ها در عين حال كه در طول تاريخ با يكديگر زندگي مسالمت آميزي داشته اند و از نظر فرهنگي بسيار به هم نزديك شده اند، اما هر يك از آنها همچنان بخشهاي مهمي از فرهنگ ويژه خود را حفظ كرده اند.

مهمترين مراسمي كه دراين قسمت ميتواند مورد توجه قرار گيرد عبارتند از : مراسم زار ، مراسم عروسي ، مراسم بومي ، اعياد مذهبي ، عيد نوروز ، مراسم نيمه شعبان ، نيمه رمضان ، پايان صفر و…

آيين ،آداب ورسوم متداول بين اقوام مختلف

آداب و رسوم مردم خليج فارس ، به خاطر مجاورت با دريا و تماس با داخل فلات ايران ، با آداب و رسوم ساير نقاط ايران شباهت كمي دارد. از جمله اين آداب و رسوم انواع رقصهايي است كه ظاهراً براي درمان بعضي بادها و درمان بيماريها مفيد است. ظاهراً عقايد مربوط به بادهاي زار از طريق اتيوپي (حبشه) در سرزمينهاي اسلامي راه يافته است و عقايد مشابه آنچه در ايران وجود دارد در مصر ، عربستان و عمان نيز تحت عنوان «زار» ديده مي شود.

مسلمانان و مسيحيان اتيوپي بر اين باورند كه زار از جمله ارواح خبيثه است كه در رودها و چشمه ها بسر مي برند و گاه در كالبد انسانها نيز حلول مي كنند.

انجام بعضي مراسم خصوصاً انواع رقصها اين ارواح را مجبور به ترك كالبد انساني ميكنند. اين عمل معمولاً به وسيله زني انجام مي گيرد و مراسم چند شبانه روز طول مي كشد. رقص همراه با صداي طبلهاي كوچك و بزرگ است. در سومالي نيز همين رقص به نام «سار» وجود دارد.

آيين هاي خاص مراسم تولد نوزاد و نام گذاري نوزاد

اولين نوزاد براي پدر و مادر عزيز است. مادر در انتظار تولد دختر است كه در بزرگي در انجام كار منزل به او كمك كند. پدر هم مي گويد اگر اولين فرزند پسر باشد او را در كارها ياري خواهد داد.

از نام بزرگان فوت شده طايفه براي نام گذاري نوزادان استفاده مي كنند.

آيين هاي خاص مراسم تغسيل ، تدفين و سوگواري

هنگام فوت زن يا مرد همه نزديكان و همسايگان اعم از دوست و دشمن جمع مي شوند. ابتدا مراسم تغسيل و تدفين انجام مي گيرد، سپس فاتحه خوانده و به خانه هاي خود باز مي گردند. روز دوم ، صاحب ميت ، ملايي را به مسجد يا مجلس (مضيف) آورده تا قرآن بخواند. مردم تا سه روز به مسجد يا مجلس آمده قرآن يا فاتحه مي خوانند.

از روز دوم تا سه روز ، زنان به خانه متوفي رفته و مردان به مجلس يا مسجد مي روند و به فاتحه خواني و سوگواري مي پردازند. پس از سه روز كه قرآن خواني پايان يافت ، عصر روز سوم ، خوراكي كه از برنج و گوشت تهيه مي شود ، به مسجد آورده و به نام «صواب ميت» بين مردم تقسيم مي شود. در بين محليان كيش مراسم هفت ، چهل و سال معمول نيست ، فقط روزهاي عيد فطر و عيد قربان به گورستان ميروند و فاتحه مي خوانند.

آيين هاي خاص مراسم عروسي ، بله برون ، ازدواج

پس از انتخاب دختر توسط پدر و مادر پسر ، چند نفر از بزرگان خانواده پسر براي خواستگاري به منزل پدر دختر مي روند. چنانچه با اين وصلت موافقت شد در همان مجلس ميزان پول جهيزيه و لباس دختر و تمام هزينه هاي سه روز جشن و عروسي تعيين مي شود. اگر مسآله اي چون مرگ يا بيماري شديد براي دو خانواده پيش نيايد ، سه روز پس از موافقت طرفين در منزل پدر دختر اتاقي را تزيين مي كنند كه به گويش محلي «فرشه » مي گويند كه همان حجله است.

سه روز جشن گرفته و با دهل و ساز به رقص و پايكوبي مي پردازند. در اين روزها همه مدعوين به صرف ناهار و شام دعوت مي شوند. در شب روز سوم ، مراسم عقد انجام مي شود. در بين محليان جزيره كيش ، مهريه معمول نيست ولي در هنگام صيغه عقد ۱۷ يا ۱۹ سكه بهار آزادي در تعهد داماد گذاشته مي شود. پس از عقد يكي از ريش سفيدان دست داماد را گرفته و او را به حجله مي برد. زنان هم با اجراي مراسم سنتي ويژه اي ،عروس را به حجله برده و دست او را در دست داماد مي گذارد و همه افراد حجله را ترك مي كنند و زفاف انجام مي شود

سه روز پس از زفاف زنان براي گفتن مبارك باد نزد عروس مي روند و در آنجا با شيريني و چاي و قهوه پذيرايي مي شوند. دختران نيز در يك شب از پيش تعيين شده نزد عروس رفته و به او تبريك مي گويند. پس از هفت روز ، تزيينات حجله برچيده مي شود و شب هشتم زنان محل به منزل پدر عروس دعوت شده و شادي كنان عروس را به خانه داماد مي برند. پس از صرف شام در خانه داماد به منزل خود باز مي گردند.

آيين هاي خاص مراسم عزاداري

ماه محرم براي محليان شيعه و سني جزيره كيش يكسان است. سني ها روز نهم محرم ، روزه مي گيرند ، و روز دهم در مراسم عزاداري شيعيان شركت مي كنند ولي سينه نمي زنند.

باورها و اعتقادات بویان در مورد هرس درختان

كارشناسان فضاي سبز سازمان منطقه آزاد مطرح مي كردند كه درخت لور را نمي شود هرس كرد و با قطع شاخه هاي آنها ، درخت زرد شده و از بين مي رود.

وقتي با بومیان در مورد نظر كارشناسان صحبت مي شود مي گويند: « بله درست است آنها با اره شاخه هاي درخت را مي برند. درحالي كه ما با تبر اين كار را انجام مي دهيم. اگر قرار باشد دست كسي را قطع كنند او كدام وسيله را انتخاب مي كند؟ اره يا تبر؟ دردي كه لور به هنگام هرس با اره مي كشد آنرا خشك مي كند ». بدين ترتيب آنها با يك نگرش احساسي از تاثير ايجاد حرارت به هنگام بريدن شاخه ها با اره كه منشاء زرد شدن درختان است سخن مي گويند.

جشن هاي ولادت

شيعيان بومي ولادت حضرت محمد(ص) ، حضرت علي(ع) ، حضرت فاطمه(ع) ، امام حسن(ع)، امام حسين(ع) ، امام رضا(ع) و حضرت مهدي(عج) را با برگزاري مراسم باشكوه جشن مي گيرند. اين جشن ها معمولا تفاوت چنداني با هم ندارند. در روز ولادت امام حسن(ع) و حضرت مهدي(عج) مراسمي به نام “گرگاعو ” برگزار مي شود. در اين مراسم بچه ها در گروه ۶-۵ نفره يا بيشتر در حالي كه مي خوانند ” گرگاعو ، خانه بزرگ ، از مالتان عطا كنيد ، خداوند بچه هايتان را نگاه دارد ” وارد حياط خانه مي شوند. صاحب خانه در كيسه هر يك از بچه ها مقداري بادام ، گردو ، انجير خشك و … مي ريزند.

جشنواره تابستانى

همه ساله در جزيره كيش جشنواره هاى شاد و مفرحى به اجرا در مى آيد كه عمده ترين آن اجراى جشنواره تابستانى است كه هر سال از تاريخ پانزدهم تير ماه آغاز و در پانزدهم شهريور به پايان مى رسد كه در اين جشنواره كليه بخش هاى اقامتى و خدماتى داراى تخفيفات ويژه بوده و مراسم و موسيقى و نور افشانى ، مسافران و گردشگران بى شمارى را در اين فصل از سال به جزيره كيش جذب مى نمايد.

عيد غدير

از سه ، چهار روز قبل از عيد غدير زنان حسينيه ها را آب و جارو كرده و با پارچه هاي سياه و سبز آينه و انواع تابلو ها را با شعارها و كلمات و تصاوير مذهبي تزئين مي كنند. شب عيد غدير و روز آن در چند نوبت مراسم جشن و مولودي خواني در حسينيه ها مخصوص مردان برگزار ميشود.

مولودي خواني و پذيرايي و دادن عيدي از جمله بخش هاي اين مراسم است. منظور از عيدي دادن در اين مراسم رسمي است كه در آن شركت كنندگان دست هاي يكديگر را به نحو خاصي مي گيرند به طوري كه انگشت شست خود را روي شست ديگر فشار ميدهند و اين دعا را مي خوانند: ” الحمد الله علي الكمال الدين ، الحمدالله اتمام نعمه و رضي رب وولايت علي بن ابي طالب”

در سالهاي اخير يكي از روحانيون حاضر در اين مراسم چند دقيقه اي به همين مناسبت سخنراني مي كند ولي در گذشته كه شيعيان كيش روحاني نداشتند اين امر متداول نبود و اين مراسم حدود ساعت ۱۰-۹ صبح شروع و تا اذان ظهر ادامه داشت. هزينه اين مراسم معمولا از بين خود مردم فراهم مي شود.

در پايان اين مراسم بخشي موسوم به نثور برگزار مي شود. در اين بخش كساني كه بچه دار مي شوند در خانواده نوزاد مقداري تنقلات و … با خود در يك سبد بزرگ به نام “جفير” به حسينيه مي اورند و روي سر نوزاد مي ريزند و بچه هاي كوچك با سر و صدا تنقلات را از پايين جمع آوري مي كنند. بخشي از اين مراسم مربوط به نو عروسان است. مراسم نثور در روزهاي ولادت حضرت محمد(ص) و حضرت علي(ع) و حضرت مهدي(ع) نيز انجام مي شود.

عيد فطر

از آغاز ماه رمضان بوميان جزيره روزه مي گيرند و كساني كه “منازل القمر” را مي شناسند معمولا از غروب روز ۲۹ ماه رمضان در آسمان در روئيت ماه مي مانند و در صورتي كه ماه را ببينند فردا را عيد اعلام مي كنند. در حال حاضر تمامي مردم براي اطلاع از وضعيت هلال ماه گوش به راديو و تلويزيون مي سپارند.

غروب آخرين روز ماه مبارك رمضان هر خانواده فطريه اعضاء خانواده را محاسبه و به خانه نيازمندان مي فرستد. اهل سنت كيش براي بچه هائيكه در شكم مادرانشان هستند نيز فطريه مي دهند و مقدار آن معادل مقدار غذاي رايج آبادي است كه در كلاه پدرش جاي ميگيرد. هم شيعيان و هم اهل سنت فطريه خود را به هم مذهب هاي خود شان مي پردازند.

عيد قربان

از مراسمي كه در عيد قربان انجام مي شود سبز كردن گندم و به آب انداختن آن و درست كردن تاب و تاب بازي بود كه در سالهاي اخير نشانه اي از آن به چشم نمي خورد. افراد ميانسال روز عرفه را روزه مي گيرند و روز عيدخانواده هايي كه وضعيت مالي خوبي دارند قرباني مي كنند و اعتقاد بر اين است كه حجاج بهتر است با دست خود عمل قرباني را انجام دهند.

گوشت قرباني را سه قسمت كرده و قسمتي را براي مصرف خانواده و دو قسمت ديگر را براي نيازمندان توزيع مي كنند كه به اين قرباني ضحيحه گويند. نوعي ديگر از قرباني عجيجه(عقيقه) است كه زمان مشخصي ندارد و پدران كيشي براي فرزندان خود انجام مي دهند به طوري كه براي فرزند پسر دو گوسفند و براي فرزند دختر يك گوسفند در صورت امكان قرباني مي كنند.

عيد مبعث

شب اين عيد بچه های ۱۲-۱۳ ساله در حالي كه كاسه هایي در دست دارند در درب خانه ها رفته و صاحب خانه با روي گشاده مقداري حنا به درون كاسه هاي بچه ها مي ريزند و بچه ها كاسه ها را به خانه برده و آن شب همه اعضاء خانواده به دست و پاي خود حنا مي بندند. در سالهاي اخير فقط زنان ميانسال و پيرمردان و پيرزنان و بچه ها حنا مي بندند.

مراسم اهل هوا

درباره اهل هوا ، آنچه در كتاب اهل هواي غلامحسين ساعدي بدست ميآيد چنين است:

اهل هوا كساني هستند كه گرفتار يكي از بادها شده و بادهاي مرموز و اثيري و جادويي را گويند كه همه جا هستند و مسلط بر نوع بشر هيچ كس را قدرت مقابله با آنها نيست و آدميزاد ، در مقابلشان راهي جز قرباني دادن و تسليم شدن ندارد.

بادها همچون آدميان مهربان يا بيرحم ، بينا يا نابينا ، كافر يا مسلمانند. هنگامي كه باد سراغ كسي رفت و او را مركب خود ساخت دير يا زود ، مريض وهوايي اثر ميكند. براي رهايي از درد و رنج باد ، بايد نزد «بابا» يا «ماما»ي آن باد رفت. براي پايين آوردن و زير آوردن و زيركردن باد ، هر بابا يا ماما مجالس و مراسم خاصي براي بازي كردن ترتيب مي دهد. طي اين مراسم باد را از تن بيمار بيرون مي آورد. مجلسي ، سفره اي و خوني و اين مراسم همان است كه باد مي خواهد و به وسيله همين هاست كه باد صاف و بينا مي شود و شخص مبتلا در جرگه اهل هوا در مي آيد.

مراسم روز عاشورا

صبح روز عاشورا ، بعضی ها در خانه خود نخود پخته ، فرنی یا حلوا درست می کنند و به عنوان صبحانه برای شب زنده داران حسینیه می آورند.

مراسم عزاداری صبح روز عاشورا تقریبا از ساعت هشت صبح شروع می شود ، اما دیگر از سینه زنی و روضه خوانی خبری نیست. ملا از صبح تا ظهر با صدایی حزین و سوزناک “مقتل “ می خواند. در سالهای اخیر “مقتل  عبدالزهرا “ می خوانند ، اما قبلا فقط “مقتل ابی محنف “ می خواندند.

موضوع مقتل خوانی در این روز ماجراهایی است که روز عاشورا بر امام حسین(ع ) اختصاص دارد و اوج مقتل خوانی است.

همین که ملا شهادت امام را بیان کرد ، از منبر پایین می آید. در این جا یک نفر از جای خود بلند می شود و در حالی که پرچمی را به حالت افقی در جلوی خود نگه داشته است ، با صدایی حزین شروع می کند و به خواندن و راه رفتن درحسینیه: ذوالجناح اقبل من المیدان خالی واویلا ، ای وای حسینا …

همه مردم از جای خود بلند می شوند و همراه ملا و پشت سر او ، داخل حسینیه ، شروع می کنند به دور زدن و بعد از هر بیت مرثیه خوان ، عبارت “ای وای حسینم واویلا ای وای حسینم” را تکرار میکنند. به این مراسم “ذوالجناح ” ، به عزاداران ناهار می دهند.

بعد از ناهار همه به خانه هایشان می روند و عصر ، حدودا”سه ساعت قبل از نماز مغرب ، مجددا به حسینیه برمی گردند.

مراسم زار

برخي از محليان جزيره كيش و بنادر و جزاير خليج فارس ، بر اين باورند كه زار خطرناك ترين و شايع ترين بادهاست. بيشتر مبتلايان «اهل هوا» گرفتار اين باد هستند. زار را از گويشي كه دارد مي شناسند كه از كدام سرزمين يا ديار آمده است. هر زار ، هنگامي كه خون مي خورد سير مي شود و به زبان در مي آيد و از درون كالبد شخص مبتلا و با حنجره وي با بابا يا ماما صحبت مي كند و مي گويد كه از كدام ديار آمده است. به مبتلايان ، فرس يا مركب زار گويند. بيشتر فقرا «زار » مي گيرند.

شخص مبتلا به زار بايد مدتها توسط پزشك ، دوا درمان شده باشد. اگر معالجه نشد ، او را نزد ملاي دعانويس ميبرند. اگر هيكل بستن و دعاگرفتن هم كارگر نيفتد ، آن وقت نوبت بابا يا ماماي زار است كه بايد دست به كار شود. هنگامي كه بابا يا ماما احتمال داد كه شخص مبتلاي يكي از زارها شده او را مدت هفت روز در حجاب و دور از چشم ديگران نگه مي دارند. ابتدا بدن او را مي شويند و سپس هفت روز مانع مي شوند كه بيمار ، زن ، مرغ و سگ ببيند. در اين مدت ، چشم هيچ زن ، چه محرم و چه نامحرم نبايد به روي او بيفتد و اگر بيمار زن باشد ، او را از جلو چشم مردان دور مي كنند.

تمام شبهايي كه بيمار در حجاب نگهداشته مي شود ، ماما يا بابا معجون يا داروي مخصوص زاران را به تن وي مي مالد. اين دارو «گره كو» ناميده مي شود كه از ۲۱ ماده درست مي شود. تمام ۲۱ ماده را در گلاب خيس مي كنند و هر شب به تن شخص مبتلا مي كشند و مقداري هم به وي مي خورانند.

مراسم طلاق

اگر بين زن و شوهر اختلاف افتاد و دو طرف حاضر به مصالحه نباشند طلاق صورت مي گيرد و شوهر موظف است ۱۷ يا ۱۹ سكه طلا را كه در تعهد اوست به همسر سابق خود تحويل دهد. طلاق در ميان محليان كيش به ندرت اتفاق مي افتد ، زيرا اين عمل را ننگ ميدانند. در گذشته بعضي مردان جزيره تا چهار همسر انتخاب مي كردند ولي امروزه برخي از آنان داراي دو زن هستند.

مراسم عيدين

عيد فطر و عيد قربان كه بوميان آن را عيدين مي نامند مانند عيد نوروز از بزرگترين و باشكوه ترين اعياد نزد بوميان جزيره است. صبح روز عيد ساعتي قبل از شروع نماز بانگ “الصلوات يا عبادالله ، الصلوات يرحكم الله ” مؤذن مردان را براي خواندن نماز به مسجد فرا مي خواند. نماز عيد براي مردان كيش به صورت جماعت خوانده مي شود و در گذشته تمام مردان و پسران جوان و نوجوان در نماز عيد شركت مي كردند. زنان بومي نيز اعم از شيعه و اهل سنت نماز عيد را در منزل مي خوانند و سپس مقدمات پذيرايي ميهمانان را فراهم مي كنند.

نماز عيد بنا بر عقيده بوميان بايد در بيرون از محوطه آبادي برگزار شود. نماز اهل سنت در محوطه اي باز كه هم اكنون ساختمان شركت مهندسي در آن داير شده است و نماز شيعيان در فضاي باز واقع در روبروي بازار مريم كنوني برگزار مي شود مكان ثابتي داشت. در سالهاي اخير عيد اهل سنت در مسجد و نماز عيد شيعيان در مسجد و گاه در فضاي باز برگزار مي شود. پس از پايان نماز شيعيان بومي به ديدار اهل قبور رفته و فاتحه مي خوانند. عيد فطر و قربان (عيدين) ۳ تا ۵ روز است و مراسم ديد و بازديد در اين روزها برگزار مي شود. در اين روزها گرفتن عيدي با پوشيدن لباس نو و آشتي عمومي مرسوم است.

در گذشته ، صبح روز عيد پس از پايان نماز بعضي با صداي بلند به بقيه مي گفتند:” تفضل الريوك العيد” و به اين ترتيب ديگران را براي صرف يك صبحانه مفصل به خانه دعوت مي كردند. شبها نيز بسياري از زنان تا صبح بيدار بودند و آشپزي مي كردند. تا صبح در تمام كوچه ها بوي غذاي عيد مي آيد و سر و صداي شادي به گوش مي رسد.

بوميان خود را موظف مي دانند در روز عيد رفتن به نزد بازماندگان خانواده هاي سوگوار كه به تازگي عزيزي را از دست داده اند را در اولويت قرار دهند. يك بخش ثابت از مراسم عيد در نواختن موسيقي بود كه با طبل و ني انبونه ساز مي زدند و با خواندن ترانه مردم را به پايكوبي دعوت مي كردند. اين مراسم در فضاي باز انجام مي شد و در ميانه مراسم شخصي از گروه نوازندگان سيني بزرگي به دست مي گرفت و هر كس به وسع خود سكه يا اسكناسي درون آن مي انداخت كه به اين مراسم ” فرصت العيد ” مي گفتند.