“شهر یزد” دومین شهر زیبای خشتی در جهان دارای جاذبه های گردشگری و تاریخی بسیاری است که به شهر بادگیرها و آتش و آفتاب نیز مشهور است. یزد،نخستین شهر خشتی دنیا معروف به شهر بادگیرها، دارالعلم و عروس کویر، یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران است که می‌توان آثار تاریخی زیبا و ارزشمند بسیاری را در جای‌جای آن، به نظاره نشست.

جاذبه های گردشگری و تاریخی زیبا در شهر یزد

یزد از جمله استان های تاریخی و منحصر به فرد و یکی از زیباترین شهرهای خشتی دنیا است که با داشتن جاذبههای زیبا و کم نظیر، همه ساله گردشگران و مسافران زیادی را به سوی خود جلب می کند.
ویژگی های متنوع طبیعت استان برای گردشگران داخلی و خارجی جالب و جذاب است بطوری که طبیعت چند گونه و کاملا متفاوت، یکی از پرجاذبه ترین دیدنی های این استان به شمار می رود.
از یکسو پهنه های بیابان و تپه های ریگ روان و از دیگر سو و به فاصله نزدیک، ارتفاعات زیبای شیرکوه و ییلاقات سرسبز، دره ها و دامنه های آن و گوناکونی آب و هوا، از جلوه های جذاب برای تفریح و بهره مندی از طبیعت است.
شهر یزد القاب بسیاری را در طول تاریخ به دست آورده که هرکدام دارای بار معنایی بالایی است همچون:
«شهر بادگیرها»، «دارالعباده»، «دارالعلم و دارالعمل»، «حسینیه ایران»، «شهر دوچرخه ها»، «شهر شیرینی» ، «شهر قنات و قنوت و قناعت» و «شهر آتش و آفتاب».
دومین شهر تاریخی جهان، برترین جاذبه های گردشگری، تاریخی و میراث فرهنگی زیادی دارد که هر کدام از آنها می تواند به تنهایی جاذبه ای منحصر به فرد برای بازدید گردشگران و دوستداران میراث فرهنگی و تاریخ ایران و جهان باشد.

آتشکده (آتش ورهرام)

بنای فعلی آتشکده در سال ۱۳۱۳ خورشیدی با همت و کمک مالی زرتشتیان یزد و پارسیان هندوستان احداث گردیده است. ساختمان آتشکده با معماری زیبایی برگرفته از هنر معماری هخامنشیان در مرکز حیاطی بزرگ و سرسبز و بر بلندی قرار گرفته و برپیشانی عمارت نقش «فروهر» جلوه گر است. اهمیت آتشکده به قدمت آتش درون آن است که گفته شده از حدود ۱۵۲۰سال پیش تاکنون فروزان مانده و حفاظت گردیده است.
«آتش ورهرام» درون مجری برنجی و در اتاقی مخصوص، در میان ساختمان آتشکده و در سطحی بالاتر از سطح زمین به دوراز باد و باران و تابش خورشید نگهداری می شود.

آب انبار شش بادگیری

آب انباری است قدیمی با شش بادگیر که در محله تپه یزد قرار گرفته است. این بنا دارای دو ورودی در شمال و جنوب و مخزن است و مخزن آب انبار گنبد تخم مرغی شکلی دارد.
این آب انبار ۵۵ پله دارد که بین پله های ۲۵ و ۲۶ آن از بالا، یک هشتی با سنگ فرش آجری قرار دارد و طاق آب انبار بعد از هشتی شروع می شود. طاق ضربی خشتی با نمای آجری و سقف بزرگ مخزن آب از ویژگی های مهم این آب انبار است که در سال ۱۳۷۹ هجری قمری به سعی حاجی حسین میرالله ساخته شده است .

مجموعه امیر چقماق

امیر جلال الدین چقماق شامی در دوره تیموریان، از طرف شاهرخ به حکومت یزد منصوب گردید و با کمک همسرش فاطمه خاتون در این مکان میدان گاهی و در اطراف آن آب انبار، خانقاه، مدرسه، کاروانسرا، چاه آب، بازار و از همه مهم تر مسجد امیر چقماق را بنا نهاد. این مسجد دارای گنبدی عظیم و صفه ای عالی و دو شبستان زمستانی و تابستانی است. محراب مسجد دارای سنگ مرمرین زیبایی است که اطراف آن نقش گردیده است.

باغ دولت آباد

محمد تقی خان مشهور به خان بزرگ که سر سلسله خان های یزد در زمان زندیه بود ابتدا قناتی با نام دولت آباد بوجود آورد پس از آن، عمارت «باغ دولت آباد» را در امتداد آن احداث کرد. این ساختمان، محل اقامت این حاکم مقتدر نیز بوده است. این بنا مجموعه ای از چندین عمارت شامل:هشتی و بادگیر، بهشت آیین، تالار آیینه، سردر اصلی و سردر جنوبی است. فضای سبز این باغ شامل درختان کاج، سرو، گل سرخ محمدی، درختان میوه به خصوص انگور و انار است. چشمگیر ترین ویژگی این بنا بادگیر ۳۳٫۸ متری آن است که بلندترین بادگیر جهان محسوب می شود.

مدرسه ضیائیه (زندان اسکندر)

مدرسه ضیائیه معروف به زندان اسکندر از آثار «مولانا ضیاء الدین حسین رضی» است که در سال ۶۳۱ قمری آن را بنیان نهاد و بنای آن در سال ۷۰۵ قمری توسط پسرانش به اتمام رسید. شبستان مدرسه دارای محراب است و در اطراف مدرسه، رواق هایی ساخته شده است. گنبد خشتی این بنا با تزئینات گچبری و نقاشی آبرنگ بر بلندای این ساختمان خود نمایی می کند که نمونه ای از معماری دوره مغول در ایران است.

خانه لاری ها

تاریخ بنای این خانه تاریخی متعلق به دوره قاجار است و در محله خهادان شهرستان یزد قرار دارد. ساختمان خانه لاری ها با توجه به سبک کلی منزل اعبانی دوره خود ساخته شده، یعنی خانه ای است با دو قسمت اندرونی و بیرونی، حیاط در مرکز و قسمت های شمالی به عنوان زمستانه و از قسمت جنوبی به عنوان تابستانه استفاده می شود که شامل تالار و بادگیر است. از ضلع شرقی که شمال اتاق آیینه، مطبخ، سرداب و سایر فضاها است به عنوان پاییزه و از ضلع غربی به عنوان بهار خواب استفاده می شود. این خانه اکنون موزه اسناد و مدارک است.

نارین قلعه (نارنج قلعه)

این بنا در زبان عامه به نارنج قلعه معروف است یکی از مهمترین آثار تاریخی پیش از اسلام استان محسوب می شود. این دژ قدیمی که برفراز تپه مشرف بر شهر میبد احداث شده، تمامی بنای آن از خشت و گل ساخته شده و معماری آن به شکل مطبق است.تقریبا در ۵ مرحله ساخته شده است. قدیمی ترین بخش بنا فضاهایی هستند که در دل زمین کنده شده اند و درگویش محلی به آنها «بوکن» گفته می شود و پایین ترین بخش آن را تشکیل می دهند.

چاپارخانه میبد

پیشینه چاپارخانه در ایران به دوره هخامنشیان می رسد. از این مراکز به عنوان ایستگاه های مبادلات نامه ای استفاده می شده است. وظیفه چاپارخانه ها نگهداری و تیمار تعدادی اسب تیزرو و پیک تازه نفس جهت ارسال و مبادله سریع نامه ها و امانت های مهم بوده است. از این رو چاپارخانه ها به صورت قلعه ساخته شده اند تا دفاع و حفاظت از آن میسر باشد.

ییلاق های میان کوه

ییلاق های میان کوه در شهرستان تفت قرار دارند. «ده بالا» معروف ترین وخوش آب وهوا ترین ییلاق یزد درین منطقه است. «طزر جان» روستای ییلاقی دیگری در مجاورت روستای ده بالا است. که مسجد جامع آن از اهمیت خاصی برخوردار است. دره های سرسبز، بنادک سادات، باقی آبادریا، فخر آباد ثانی آباد،… از دیگر ییلاق های مهم این منطقه است.

مسجد جامع فهرج

روستای فهرج در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی یزد و در کنار راه اصلی یزد- بافق قرار دارد. از آثار تاریخی این روستا به یک قلعه باستانی، آب انبار قدیمی، مجموعه شهدا و مسجد جامع می توان اشاره کرد. مسجد جامع فهرج از بنای قدیمی و کم نظیر فرهنگ و تمدن اسلامی است که متعلق به نیمه اول قرن اول هجری است.
این بنا قدیمی ترین مسجدی است که در ایران و شاید در دنیا بدون هیچگونه پیرایه ای دست نخورده باقی مانده است. وجود شبستانی رو به قبله با هشت ستون، مناره گلی نه چندان بلند که راه پلکان بام مسجد از داخل این مناره به بام و سپس به بالای مناره منتهی می شود و استفاده از خشت و گل در ساخت آن از ویژگی های این بنا محسوب می شود.

یخچال خشتی میبد

این یخچال با قدمتی که به پیش از دوره قاجار می رسد یکی از معدود یخچال های به جای مانده در استان یزد است که از خشت و گل ساخته شده است. بخش های عمده این بنای باشکوه عبارتند از:دیوارهای سایه انداز حوض یخ بند مخزن یخچال و گنبد. دیوارهای شرقی و غربی و جنوبی آن در زمستان سایه سار سردی در محوطه شمالی یخچال فراهم می ساخته که در شب های چله با انداختن آب قنات به حوض پهناور و کم عمق آن محوطه و تکرار این کار در شب های متوالی قطعات بزرگ یخ ساخته می شده و پس از شکسته شدن به مخزن یخ در زیر گنبد یخچال منتقل می گردیده است. گنبد خشتی بزرگ یخ های انباشته را نگه می داشته که در تابستان از آن برای استفاده کاروانیان و مردم بهره برداری می کردند.

ییلاق پشت کوه

منطقه «پشت کوه» بین «نیر» و «گاریزات» در جنوب سلسله جبال شیرکوه قرار دارد و از سه طرف محاصره ودر میان دره ای از سنگلاخ واقع شده است. بخش دیگر آن جلگه بنادک دیزه، سخوید، شواز، بیداخوید و… از جمله ییلاق های این منطقه است.

ییلاق های پیش کوه

این منطقه بخش بزرگی از آبادی های رشته جبال یزد را در برگرفته و میان ندوشن، دهشیر و تفت قرار دارد. از جمله ییلاق های آن نصر آباد، مزرعه آخوند، علی آباد، شاهد آباد، شریف آباد، صادق آباد و سانیچ است.

غار شگفت یزدان

این غار باستانی در نزدیکی عقدا قرار دارد واز غارهای مقدس زرتشتیان است.ر اه ورودی غار صعب ودشوار است اما در داخل غار محوطه وسیعی است که گنجایش هزاران نفر را دارد. چندین حوض کوچک وبزرگ و آثاری از ساختمان در آن دیده می شود. در غار خاکستر زیادی به چشم می خورد ونشان دهنده آن است که سال های متمادی آتش مقدس را در این غارها محافظت می کردند.

زیارتگاه چک چک

یکی از اماکن مقدس پیروان دین زرتشت و مهم‌ترین مقصد گردشگری مذهبی آن‌ها در این شهر است که از توجه، قداست، اهمیت و ارزش والایی برخوردار بوده و ایام خاصی از سال را جهت عبادت، نیایش و انجام فرایض مخصوص دین خود در آن حضور می‌یابند.

«چک چک» نیایشگاه زرتشتیان به نام‌های دیگری همچون «چکچکو» و «پیر سبز» نیز شناخته می‌شود که در استان یزد، شهرستان اردکان و در دل کوه‌های بین اردکان و انجیره جای گرفته است. جالب است بدانید که روایات متعددی در مورد چگونگی ایجاد این مکان مقدس وجود دارد.
اما طبق روایات و مکتوبات تاریخی، به نظر می‌رسد که در زمان حکومت «یزدگرد سوم» آخرین پادشاه ساسانی، اعراب به کاخ مدائن حمله کرده و این امر سبب شد تا پادشاه برای نجات خانواده‌ی خود به دنبال راهکار باشد. وی به همراه همسرش «کتایون»، پسرانش «هرمزان» و «اردشیر» و نیز دخترانش «شهربانو»، «پارس‌بانو»، «مهربانو»، «نازبانو» و «نیک‌بانو» راهی یزد شد تا گزندی به آن‌ها وارد نشود. همچنین این پادشاه ساسانی دستور داد تا شهری مستحکم و بهره‌مند از برج و خندق احداث کنند تا وی و خانواده‌اش را از آسیب دشمنانش در امان بدارد. «یزدگرد»، وارد جنگ با اعراب می‌شود ولی شکست خورده و به خراسان فرار می‌کند.

در راه به آسیابانی برخورد کرده، با مخفی کردن هویت خویش به وی پناه می‌برد. اما او توسط آسیابان شناسایی شده و کشته می‌شود. با شنیدن خبر کشته شدن یزدگرد، خانواده‌ی او از هم جدا شده و هر کدام به نقطه‌ای از یزد فرار می‌کنند. «هرمزان» و «شهربانو» (پسر و دختر بزرگ یزدگرد)، به دست اعراب اسیر و به عنوان خدمه به عربستان فرستاده می‌شوند. «پارس‌بانو» و «مهربانو» نیز با یکدیگر به راه افتاده و در نزدیکی ارجنان از روستاهای بخش عقدای شهرستان اردکان یزد، با یکدیگر وداع می‌کنند. «مهربانو» در اثر سختی راه و شدت گرسنگی، از دنیا می‌‌رود و جسدش را در باغی که امروزه به مزرعه‌ی مهر (زرتشتیان ساکن عقدا برای زنده نگاه داشتن یاد«مهربانو»، در محل دفن وی، شمع روشن می‌کنند)، شهرت یافته است، به خاک می‌سپارند.

«پارس‌بانو» نیز به غرب عقدا رفته و در کوهی در نزدیکی روستای زرجوع، پنهان می‌شود. شکاف سنگی در این کوه مشاهده می‌شود که زرتشتیان معتقدند محل غیب شدن «پارس‌بانو» است و در آن مکان زیارتگاهی را احداث کردند. گفته می‌شود که در گذشته، لباسی شبیه مقنعه در شکاف قرار داشت که آن را جدا کرده و به عنوان تبرک از آن نگهداری می‌شود. «اردشیر» کوچک‌ترین پسر «یزدگرد» به همراه مادرش «کتایون» به شرق یزد و خرابه‌های آن پناه می‌برند. گفته شده است که «کتایون» در چاهی، پشت حصار یزد، غیب شده که امروزه آن محل به زیارتگاهی به نام «ستی‌پیر» تبدیل شده است. «اردشیر» نیز سرنوشتی همچون مادرش را تجربه کرده و در میان کوه غیب می‌شود. زیارتگاه «نارستانه» نیز در جایی که او غیب شده، احداث شده است. «نازبانو» دیگر دختر «یزدگرد سوم»، پس از رفتن به جنوب یزد، در کوه تیجنگ، پنهان شده که زیارتگاه پیر نارکی، به یادبود وی ساخته‌ شده است.

و اما آخرین دختر «یزدگرد»، «نیک‌بانو» به همراه ندیمه‌اش «گوهر بانو» (مروارید و هریشت از نام‌های دیگر ندیمه‌ی نیک‌بانو است)، به کوه‌های اردکان پناه می‌برند. «نیک‌بانو» در دامنه‌ی کوهی که در نزدیکی اردکان قرار داشت، متوجه سپاه اعراب شده و برای پنهان ماندن از آن‌ها از کوهی بلند و خشک بالا می‌رود.
در روایت آمده است که این بانوی پرهیزگار زمانی که خود را در محاصره‌ می‌بیند، به کوه می‌نگرد، آهی از دل می‌کشد و چنین می‌گوید:
مرا چون مادری مهربان در آغوش خود بگیر و از دست دشمنانم برهان

در این لحظه در کوه شکافی ایجاد شده و آن بانوی پاکدامن را به آغوش خود می‌کشد. پس از مدتی بر فراز کوه، قطره‌هایی از آب به زمین می‌چکد. از آن پس زرتشیان، این مکان را گرامی داشته و با ایجاد معبدی، یاد و خاطره‌ی بانوی پاکی‌ را پاس می‌دارند. ایشان بر این باورند که قطره‌های اشک «نیک‌بانو» که همچنان زنده ولی از دیدگان پنهان است، می‌چکد و زمین را خیس می‌کند. به همین دلیل به «چک‌چک» شهرت یافته است. معبد درست در جایی که قطره‌ها از آن می‌چکد، قرار گرفته است. زرتشتیان آن‌ها را جمع‌آوری کرده و به عنوان تبرک، استفاده می‌کنند.

همچنین در این مکان، درختی کهن وجود دارد که به اعتقاد زرتشتیان، از محل فرو رفتن عصای «نیک‌بانو» بر زمین، درختی سبز و پدیدار می‌شود که امروزه نزد زرتشتیان بسیار مقدس و مشهور است. آنچه که بسیار جالب و قابل توجه است، بیرون آمدن این درخت از میان سنگ است که خود از عجایب طبیعی محسوب می‌شود. در ایام خاصی از سال (۲۷ خرداد) زرتشتیان سراسر ایران و جهان، برای برگزاری جشن و دعا و نیایش، در این معبد مقدس گرد هم جمع می‌شوند. داخل شدن به این مکان مقدس نیز همانند زیارتگاه‌های دیگر ادیان، آداب و رسوم معینی را دارا است. برای ورود به این مکان و ادای احترام، گذاشتن کلاه بر سر و درآوردن کفش‌ها از پا، الزامی است و افرادی که پاک نیستند (طهارت جسم ندارند)، اجازه‌ی ورود نخواهند داشت.

فضای درونی معبد، همانند دهانه‌ی غار است و تنه‌ی درخت کهن نیز در آن قسمت قرار دارد. همچنین نقوشی از چهره‌ی بزرگان دین زرتشت، در محوطه‌ی داخلی زیارتگاه «چک‌چک» به چشم می‌خورد که زیبایی خاصی به آن بخشیده است. کف زیارتگاه نیز به وسیله‌ی سنگ‌ مرمر، پوشیده شده است و می‌توان قطره‌های آب را که از قسمتی از سقف بر زمین می‌چکد، مشاهده کرد. سقف نیایشگاه از سنگ است و چند شمع، در این محوطه روشن است و نگهبان یا مسئول معبد، موظف است که این آتش را برای همیشه روشن نگاه دارد. همچنین محلی برای سوزاندن عود و چوب مقدس تعبیه شده است.
زیارتگاه «پیر سبز» یا «چک‌چک»، امروزه به یکی از محبوب‌ترین نیایشگاه‌ها و مقاصد گردشگری اقلیت‌های مذهبی در ایران و یزد تبدیل شده است که بازدید از این مکان معنوی، می‌تواند علاوه بر آشنایی گردشگران با ادیان و آیین‌های مختلف، نزدیکی فرهنگ‌ها را نیز به همراه داشته باشد.