حیات وحش دریایی قشم
جزیره قشم مملو از جاذبه های دیدنی طبیعی است که یکی از این جاذبه ها دیدن حیوانات دریایی متنوع است. در این مطلب به بررسی حیات وحش دریایی قشم و غار دریایی معروف آن به اختصار خواهیم پرداخت. با اصفهان تور همراه باشید.
حیات وحش دریایی
به طور کلی ۱۱ گونه خرچنگ از سه خانواده در جزیره قشم وجود دارد. آب های جزیره قشم از انواع ماهی غنی است. لاک پشت سبز در آب های جزیره های قشم، هنگام و لارک و همچنین در تنگه خوران و شرق لافت دیده می شود.ساحل شنی در شرق کانی در قسمت جنوب شرقی یک مکان دلخواه برای لاک پشت های دریایی است دولفین بینی بطری نیز از عمده پستانداران منطقه است.
غار خربس
به فاصله ۱۲ کیلومتری قشم در کنار جاده جنوبی، غار خربس بر سینه کوهی مشرف به دریا و دشت میانکاسه قرار دارد.غار خربس از غارهای دریایی است که بر اثر گرداب و تخلیه ماسه ها از حفره سنگ ها به وجود آمده، اما در دوره های پیش از اسلام مردمان با افزودن بر وسعت غار خربس در بخش های تالار میانی و دهلیزهای انشعابی به احتمال زیاد از آن برای پناهگاه و یا نیایشگاه استفاده کرده اند
تهیه و تنظیم : واحد تولید محتوای اصفهان تور
جنگل دریایی حرای قشم
جنگل حرا یکی از زیباترین جنگل های ایران زمین و از جاذبه های گردشگری جزیره تاریخی قشم است. در این مطلب از اصفهان تور نگاهی به این جنگل زیبا خواهیم داشت.
درخت حرا که نام علمی آن به حکیم و فیلسوف ایرانی ابو علی سینا (Avicenna Marina) نسبت داده می شود، درختانی در اندازه های ۳ تا ۶ متر با شاخ و برگ سبز روشن هستند.
درخت حرا آب شورزی است که هنگام مد آب دریا تا گلوگاه در آب فرو می رود. با خاصیت تصفیه ای که در پوست درخت حرا وجود دارد، بخش شیرین آب دریا را جذب و نمک آن را دفع می کند. درخت حرا در حقیقت یک کارخانه آب شیرین کن طبیعی و خدادادی است.
در تنگه خوران، بین جزیره قشم و بخشی از استان هرمزگان ( فاصله بین شمال جزیره قشم و بندر خمیر) جنگل حرا در گستره ای معادل ۲۰۰ کیلومتر مربع پدید آمده که از تنوع زیستی بالایی برخوردار است. جنگل حرا به دلیل مساعد بودن شرایط اکولوژی، زیستگاهی امن برای پرندگان مهاجر همچون حواصیل بزرگ، اگرت بزرگ، اگرت ساحلی، حواصیل هندی، کفچه نوک تیز، سلیم خاکستری، گیلانشاه، کاکائی و …. از مناطق گرمسیری است.
جنگل حرا زیستگاه مناسبی برای نرم تنان، سخت پوستان و ماهیان پدید آورده است که منبع غذایی مهمی برای ماهیان و پرندگان وحشی هستند. ارتباط میان تولید اولیه بوم سازگان ( اکوسیسم ) حرا و تولید ماهیان ارزشمند و صدف در دیگر نواحی حاره به خوبی مشخص شده است.
بستر مرطوب جنگل حرا ، محل مناسبی برای پرورش مرغان ماهی خوار دریایی و به طور مشخص ماهی خوار دریایی سفید ( اگرات آلبا ) به وجود آورده و از میان دیگر گونه ها، مرغ باران یا آبچلیک ( کارادریده) در هنگام مهاجرت از میان جنگل حرا عبور می کنند. جنگل حرا در زمستان زیستگاه مناسبی برای تغذیه آبچلیک ها و پلوه ها است. تعداد قابل توجهی از گونه های پرندگان اروپایی – آسیایی( حدود ۴۳ گونه ماهی خوارند) که به آفریقا مهاجرت می کنند. یکی از مسیرهای مهاجرت از جنوب ایران و از میان خلیج فارس در نقطه باریک تنگه هرمز میان جزیره قشم و جزیره ابوموسی عبور می کند. مناطق جزر و مدی حفاظت شده حرا به مثابه سرزمین استراحت و تغذیه پرندگان ماهی خوار و گونه های دیگری از پرندگان مهاجر است.
دیدار از جنگل حرا خاطره ای به یاد ماندنی در اذهان دوستداران طبیعت، آب، هوا، درخت و پرندگان و سکوت استثنایی باقی می گذارد.
تهیه و تنظیم : واحد تولید محتوای اصفهان تور
کوه ها و تندیس های قشم
کوه ها و تندیس ها در شهر تاریخی قشم یکی از جاذبه های گردشگری در این جزیره هستند. با هم نگاهی به کوه های مشهور جزیره قشم داریم. با اصفهان تور همراه باشید.
در جزیره قشم کوه های کم ارتفاع و شگفت انگیز بسیاری وجود دارد که از تحولات دورانی و فروکش آب و بیرون آمدن این کوه ها از دل آب حکایت می کند. سطح این کوه ها را لایه های مرجانی، اسفنجی و دو کفه ای ها پوشانده اند که این امر موجب حفاظت خاک های نرم شیست و مارن زیر سطح مرجانی شده است.
در اثر فعل و انفعالات طبیعی، وزش باد، طوفان های باران زا، نمادها و تندیس های دیدنی و زیبایی در سراسر جزیره پدید آمده است که جزیره قشم و جزایر اطراف آن را از دیگر جزایر خلیج فارس متمایز و شگفت انگیز می نماید. این مجسمه های طبیعی را در شکل های گوناگون و عجیب در سراسر جزیره می توان مشاهده کرد
تهیه و تنظیم : واحد تولید محتوای اصفهان تور
تاریخچه قشم
قشم به عنوان یکی از بزرگ ترین جزایر خلیج فارس همیشه یکی از مقاصد مهم گردشگری در ایران بوده است. در این مطلب به بررسی تاریخ این جزیره خواهیم پرداخت. با اصفهان تور همراه باشید.
جزیره قشم بزرگترین جزیره ایران و خلیج فارس و از جمله جزایر جنوب ایران می باشد که در تنگه هرمز قرار دارد و از دیرباز به ایران تعلق داشته است و در دوران ساسانیان ابرکاوان خوانده می شده است
ایرانيان قبل از اسلام جزيره قشم را يتوكاوان ، ابن كوان ، برخت، ابركافان و لافت ميخواندند و به تدريج اين اسامي به فراموشي گراييد و نامهاي كشم و قشم متداول گشت . اين جزيره را بخاطر طول زياد آن جزيره الطويله نيز ناميده اند
در زمان شورش مغول و هرج و مرج آندوران رئيس قبيله اي كه نورو نام داشت به جزيره قشم آمده ، سكونت اختيار كرده و اماكني بنا نموده و نام شاهي بر خود گذاشته و ملقب به نورانشاه گرديد.
آلفونسو آلبوكرك درسال ۱۵۰۷ ( ۱۵۰۸ ) ميلادي با تصرف جزاير تنگه هرمز بر تمام خليج فارس تسلط يافت ، پرتغاليها در جزيره قشم به تاختن استحكامات نظامي مهمي پرداختند و از ورود كشتيهاي جنگي ديگران به اين جزيره جلوگيري نمودند و بدين سان وضع تا زمان سلطنت شاه عباس صفوي ادامه داشت . هنگامي كه انگليسيها براي تجارت با ايران امتيازاتي از شاه عباس در خواست كردند . دادن امتيازات از طرف شاه موجب نگراني پرتغاليها شد . دراين ايام پرتغاليها در صدد مبارزه با انگليسيها برآمدند كه منجر به پيروزي نيروي دريايي انگليس گرديد و قدرت پرتغاليها در قشم و خليج فارس به طور كلي از هم پاشيده شد .
امام قلي خان والي فارس با پياده كردن ۵۰۰۰ نفر سرباز خود به بندر حزون ( هرمز ) آمد و فورا قسمتي از همراهان خود را به فرماندهي امام قلي نيك به طرف فلاع نظامي پرتغاليها در قشم فرستاد كه منجر به شكست پرتغاليها شد و در سال ۱۶۲۱ ميلادي فلاح نظامي به تصرف نيروهاي ايراني در آمد ، بعد از فتح جزيره قشم تعدادي از سپاهان امام قلي خان به عنوان ساخلو در آن جزيره ماندند و بقيه به بندر عباس رفتند .
در سال۱۶۴۵ هلنديها قواي نظامي مهمي در خليج فارس گرد آوردند . به بهانه اينكه ايران عهد نامه تجارتي خود را رعايت نكرده ، حصار و قلعه قشم را تصاحب نمودند و نيز نيروي نظامي ديگر به سواحل و بنادر فرستادند و به علت شدت گرما بسياري از نيروهاي هلنديها تلف شدند و عاقبت هدايايي به خدمت شاه عباس صفوي روانه داشتند و با وي معاهده ي جديدي بستند و جزيره قشم را تخليه نمودند .
در بين سالهاي ۱۷۲۰ ـ ۱۷۱۸ ميلادي اوضاع در تمام منطقه ي خليج فارس رو به وخامت نهاد . حكام عمان تعدادي از جزاير واقع در نزديك سواحل ايران از جمله جزيره قشم را تصرف كردند .
در زمان تسلط افغانها برا يران بين سالهاي ۱۷۲۹ ـ ۱۷۲۲ حكومت راُس الخيمه باسعيدو را كه واقع در جزيره قشم بود متصرف گرديد و بدين سان چندين فروند كشتي جنگي انگليسي به جنگ اين حكومت رفته و او را مغلوب نمودند .
پس از مرگ نادر شاه در سال ۱۷۴۷ ميلادي تسلط بر خليج فارس آغاز به انحطاط نمود و جواسم توانستند دامنه تجاوزات خويش را تا نزديكي سواحل ايران رساندند و در سال ۱۷۶۰ ميلادي جزيره قشم را كه آن زمان در تصرف طايفه اي معين بود ، تسخير نمايند.
ليكن در سال ۱۷۶۳ ميلادي كريمخان نفوذ و اقتدار خود را در جنوب ايران مستقر ساخت و آنها را از نقاط مذكور بيرون راند . در سال ۱۸۸۲ ميلادي حكومت بمبئي به فكر افتاد كه مركزي جهت توقف نيروي دريايي انگليس در خليج فارس در نظر بگيرد ، براي اين منظور چندين نقطه در خليج فارس انتخاب نمودند و بالاخره باسعيدو واقع در جزيره قشم را با اين هدف انتخاب كردند ، به علاوه قراربراين بود كه كنسولگري از بوشهر به جزيره قشم ( باسعيدو ) منتقل گردد . در اين ايام قواي بحري انگليس در خليج فارس در آنجا تمركز يافت . چندي بعد بعلت نامساعد بودن آب و هوا و نبودن امكانات زندگي مجبور به ترك باسعيدو شدند و به تدريج اين تخليه صورت گرفت و تاسيسات انگليسيها در جزيره قشم و دربندر باسعيدو باقي ماند .
در سال ۱۹۰۹ ميلادي پس از سي سال كه فعاليتي از انگليسيها در باسعيدو به چشم نمي خورد ، بار ديگر انبارهاي سوخت آنها براي كشتي ذخيره گرديد كه در جنگ جهاني دوم مورد استفاده قرار گرفت . پس از پايان جنگ دوم جهاني به فعاليت اين بندر خاتمه داده شده و انتشار خبر برچيدن پرچم انگليس از پايگاه با سعيدو و تصرف آن تاسيسات موجب گرديد كه يادداشت اعتراض آميزي تسليم وزير امور خارجه ( وقت ) ايران گرديد .در سپتامبر ۱۹۳۳ ميلادي خبراين مسئله در مطبوعات انگليس منتشر شد . چندي بعد از انتشار اين خبر فرمانده ناوگان انگليس در خليج فارس از جزيره تمب مار راهي جزيره قشم شد . و درپي آن صاحب منصب آنجا را كه حسين محمد تبعه ايران بود ، بازداشت كرد.
جزیره پهناور قشم با مساحتي نزديك به ۱۵۰۰ كيلومترمربع نه تنها بزرگترين جزيره ايران بلكه از بسياري از كشورهاي مستقل جهان نيز بزرگتر است. اين جزيره همچون يك دولفين زيبا و بزرگ در تنگه استراتژيك هرمز واقع شده است و فاصله آبي شهر قشم از بندرعباس ۲۲ كيلومتر و نزديكترين فاصله آبي جزيره قشم با سرزمين ما در ۱/۸ كيلومتر در حد فاصل بندر لافت و روستاي پهل از توابع بندر خمير است.
تهیه و تنظیم : واحد تولید محتوای اصفهان تور
پیر سبز؛ زیارتگاه مهم زرتشتیان
یکی از زیارتگاه های مهم زرتشتیان جهان در نزدیکی اردکان در استان یزد قرار دارد. این زیارتگاه که چک چک یا پیر سبز نام دارد هر ساله میزبان هزاران نفر از مردم کشورمان و سایز نقاط جهان است. با هم در اصفهان تور نگاهی داریم به این مکان باستانی استان یزد.
موقعیت جغرافیایی:
استان یزد، شهرستان اردکان، ” ۲ ۵ ‘ ۲۰ ْ۳۲ شمالی و ” ۳۱ ‘ ۲۴ ْ۵۴ شرقی. ارتفاع از سطح دریا ۱۷۳۰ متر.
امکانات رفاهی:
از اردکان تا چکچک هیچگونه امکانات رفاهی وجود ندارد.
نزدیکترین پمپبنزین در فاصله ۴۳ کیلومتری است.
در زیارتگاه چکچک فروشگاه یا رستوران موجود نیست.
سرویس بهداشتی نسبتاً قابل قبول است. توالت فرنگی برای بیماران و بازدیدکنندگان خارجی وجود ندارد.
آب آشامیدنی موجود است اما ترجیحاً آب بهداشتی با خود همراه داشته باشید.
آنتندهی تلفن همراه قابل قبول است.
با هماهنگی با مسئول زیارتگاه میتوانید شب را در چادر در محوطه اُتراق کنید.
نزدیکترین هتلها در اردکان و میبد هستند.
برای ورود به زیارتگاه نیازی به تهیه بلیت نیست.
بروشور موجود نیست.
امنیت منطقه
منطقه اردکان از ضریب امنیتی بالایی برخوردار است. هرچند در زمانهای غیر فصل و خلوت، توصیه میشود به علت خلوتی جاده، شب هنگام در مسیر رفت یا برگشت نباشید.
فضای داخلی
برای ورود به زیارتگاه، به نشانه احترام، باید کفشها را از پا درآورد و کلاه بر سر نهاد. قبل از ورود به زیارتگاه تابلوهایی وجود دارد که نشان میدهد برای ورود به زیارتگاه باید پاک بود، همانطور که در دین اسلام نیز ورود بانوانی که دارای شرایط خاص هستند به مساجد ممنوع است، در این مکان نیز نکات فوق باید رعایت گردد. در داخل زیارتگاه که به شکل دهانه غار است تنه درخت چنار کهنسالی وجود دارد.
کف زیارتگاه با سنگ مرمر پوشیده شده و از بخشی از سقف قطرات آب چکه بر زمین میریزد و احتمال نامگذاری این محل نیز شاید همین باشد. چند شعله شمع به طور دائم در زیارتگاه روشن است و محلی برای سوزاندن عود یا چوب مقدس وجود دارد.
همانند بسیاری از زیارتگاههای سایر ادیان، تصاویری از بزرگان دین زرتشتی، زینتبخش محوطه کوچک زیارتگاه است. سقف زیارتگاه سنگی است. در کف محوطه ظرفهایی برای جمعآوری آب گذاشتهاند که بخشی از آن برای تبرک به زائرین اهدا میشود و بخشی دیگر نیز به مصرف خوراکی میرسد. همه ساله در ۲۷ خرداد ماه زرتشتیان از سراسر جهان در این مکان گرد هم میآیند و به دعا و نیایش میپردازند. هرچند که در میان عموم شهرت یافته که این مراسم حج زرتشتیان است اما به واقعیت نزدیک نیست. در مجموعه چکچک ساختمانهای متعددی مشاهده میشود. از آنجا که مجموعه چکچک با شهر اردکان فاصله زیادی دارد، این ساختمانها برای اسکان و پذیرایی از زائران ساخته و استفاده میشوند. ساخت و نگهداری مجموعه چکچک توسط زرتشتیان داخل و خارج از کشور تأمین شده است.
بهترین زمان بازدید
به علت موقعیت کویری، طبیعی است که ماههای خرداد، تیر، مرداد و شهریور گرمای هوا آزاردهنده است. در زمان اجرای مراسم عمومی زرتشتیان ( ۲۷ خردادماه ) بازدید صرفاً با کارت دعوت میسر است. بهترین زمان بازدید ماههای فروردین، اردیبهشت، مهر و آبان است.
تاریخچه بنا
داخل زیارتگاه نوشتهای روی دیوار نصبشده که توسط آقای رستم بلیوانی، رئیس سابق انجمن زرتشتیان شریفآباد یزد تهیه شده است.
به طوری که در اسناد تاریخی و مذهبی و دیوان خاضع و سینه به سینه محلی به یادگار مانده در دوران سلطنت یزدگرد سوم آخرین پادشاه ساسانی چون اوضاع ایران رو به وخامت رفت، یزدگرد سوم فکری اندیشید که خاندان خود را از مدائن به یزد که منطقه نسبتاً امنی بوده است، کوچ دهد. از این رو به دستور وی شهری با استحکامات آن روز ( حصار و برج و خندق ) برای محافظت تهیه و خاندان خود را از مدائن به یزد کوچ داده و امکان دارد اسم یزد از یزدگرد به یادگار مانده باشد. شاید آثار برج و باروی بهجامانده در محله یزاران بقایای شهر فوقالذکر باشد.
یزدگرد دو پسر به نامهای هرمزان و اردشیر و پنج دختر به نامهای شهربانو، پارس بانو، مهربانو،نیک بانو و نازبانو داشت. نام همسرش کتایون بود و خدمهای به نام مروارید داشت. یزدگرد پس از شکست از مسلمانان به خراسان گریخت و در آنجا به دست آسیابانی کشته شد. با شایع شدن خبر مرگ یزدگرد، خانواده وی در یزد با یکدیگر وداع نموده و هر یک به سمتی از اطراف یزد متواری گردیدند.
هرمزان و شهربانو، پسر و دختر بزرگ یزدگرد در حین فرار دستگیر و به عربستان به غلامی و کنیزی برده میشوند.
پارس بانو و مهربانو به سمت شمال غربی یزد متواری شدند. این دو در حدود ارجنان از هم وداع نموده ، مهربانو به سمت عقدا گریزان میشود که بر اثر بیغذایی و رنج راه در عقدا فوت میکند. وی را در گوشه باغی در عقدا دفن میکنند که اکنون به مزرعه مهر معروف است و مردم آن سامان آن را محل مهربانو مینامند و برای وی شمع روشن میکنند. پارس بانو در سمت غربی عقدا به زرجوع رسیده در کوهی غایب میشود. شکاف سنگیِ زیارتگاه را محل غایب شدن پارس بانو میدانند. درگذشته لباس مقنعه مانندی در شکاف سنگ ظاهر بوده که آن را برای تبرک کنده و حفظ نمودهاند.
نیک بانو ( چکچک ) با مروارید ( هریشت ) در بیابان وداع نموده به سمت کوهی در ۳۷ کیلومتری شرق اردکان رفته که اکنون کوه چکچک نامیده میشود و در این کوه ناپدید میگردد. آثار لباس مقنعه مانندی در شکاف کوه وجود داشته که آن را برای تبرک کندهاند. این محل، امروز، زیارتگاه زرتشتیان جهان است. در زیارتگاه درخت چنار تنومندی هست که بیش از هزار سال قدمت دارد. گفته میشود این درخت همان عصای نیک بانو ( پیر سبز ) بوده که با آن به شکاف کوه زده و پس از آن بر اثر رطوبت آب شیرینی که از شکاف کوه میچکد، سبز شده است.
مروارید ( هریشت ) نیز در کوهی در ۱۷ کیلومتری اردکان در کوهی که امروزه هریشت نامیده میشود، پنهان شده است و این مکان نیز از زیارتگاههای زرتشتیان است.
اردشیر پسر کوچک یزدگرد به همراه مادرش کتایون به سمت خرابههای شرقی یزد متواری شدند. کتایون در پشت حصار یزد که اکنون در خود شهر یزد واقعشده و به ستی پیر معروف است، پناه برده و در آنجا در چاهی غایب شده که اکنون این محل، زیارتگاه است. اردشیر نیز در شرق یزد در کوهی غایب گردیده که این مکان نیز به زیارتگاه (نارستانه) معروف است.}
آقای”رشید شهمردان در کتاب خود با عنوان”پرستشگاههای زرتشتیان” در باب پیرسبز چنین مینویسد:
صاحب پیر، نیک بانو و ازشاهدختهای ساسانیان است که پس از سقوط مدائن برای حفظ ناموس و پاکدامنی خویش آواره بیابانهای ایران می گردد. نیک بانو به اتفاق مروارید که کنیز آنان بوده در بیابان از هم جدا می شوند، نیک بانو به سمت شرقی شهر یزد می رود و در ۳۷ کیلومتری شهراردکان به کوهی میرسد. نیک بانو چون به دامنه کوهی پشت هیومن و سنجد میرسد، سیاهی دشمن را از دور میبیند، نالان و گریان به سمت کوه خشک بالا می رود. همین که در دسترس دشمن قرار می گیرد، آهی از دل کشیده و با نگاهی به کوه میگوید: مرا چون مادری مهربان در آغوش خود بگیر و از دست دشمنانم برهان.
همان لحظه شکافی در کوه پدیدار و نیک بانو در آن ناپدید میگردد و سپاهیان دشمن از مشاهده واقعه حیران شده و راه خود پیش میگیرند.پس از مدتی بالای این کوه بلند خشک و بایر، قطرات آب به زمین می چکد. به قدری که مسافرین را سیراب و اگر جمعیت زیادتری به آنجا برسند، جریان قطرات آب بیشترشده و همه را کفایت میکند.
توضیحی در مورد درختان مقدس یا پیرها
بسیاری از مسجدها و امامزادهها و در مورد زرتشتیان، پیرها، در کنار چنارهای عظیم بنا شدهاند و در بسیاری از روستاها و شهرها، بر درختهای چنار دخیل میبندند و از آنها انتظار معجزه دارند. این معجزات معمولاً برای بچهدار شدن، رهایی از بیماری، رونق کسبوکار و محصول دادن زمین است.
براساس مردمشناسی تطبیقی میتوان باور داشت که در اعصار بسیار کهن، گمان بر آن بوده است که ارواح مردگان پرقدرت قبیله یا خدایان یا پریها در آنها میزیستند یا این درختها مظهر آنان بودند. برای تقدس این درختان سترگ، در دوره اسلامی، توجیهی تازه یافتهاند و برای آنکه ستایش ایشان برخلاف سنتهای اسلامی نباشد، اغلب به این نتیجه رسیدهاند که در پای این درختان، بزرگمردی، امامزادهای یا مقدسی به خاک سپردهشده است.
این درختان مقدس در گوشه و کنار ایران نیز هست. مثل پیر چکچک، چنار امامزاده صالح و بیبی شهربانوها. این بیبی شهربانوها، یک مضمون اسطورهاش این است که ایزد بانو از دست دشمنانش فرار میکند، حالا شده شهربانو یا بیبی . عین این داستان که برای بیبی شهربانو هست، در یزد و دیگر جاهای ایران هم دیده میشود. این یک مضمون پریهاست، پریهایی که میآیند روی زمین و بعد زیرِ زمین پنهان میشوند، پریهای شهید شوندهاند. اینها کهنهترین شکلهای شهادت الهههای نباتی است که بعد ایزدان نباتی شهیدشونده جای آنها را میگیرند.
تهیه و تنظیم : واحد تولید محتوای اصفهان تور
مسجد جامع خورانق یزد
در ایران مناطق تاریخی بسیاری هستند که حتی شاید ما اسم آن ها را تا به امروز نشنیده باشیم. مسجد جامع خورانق که تاریخچه آن به زمان قاجار بر می گردد شاید یکی از شاهکارهای معماری آن زمان باشد ولی ما معمولا از معماری های زمان قاجار و صفویه صرفاً از میدان نقش جهان اصفهان شنیده ایم. در این مطلب قصد داریم شما را با این مسجد زیبا و باشکوه آشنا سازیم. با اصفهان تور همراه باشید.
یکی از مهمترین مسائلی که هر ایرانی به داشتن آن افتخار میکند، تمدن چندین هزارسالهای است که امروزه میتوان نشانههایی از آن را در آثار باقیمانده از دوران با قدمت پیش از میلاد مسیح مشاهده کرد. عمارات و بناهایی برجایمانده از دل تاریخ که در پس آجر به آجر، خشت به خشت و جز به جز اجزای باقیماندهی آن، داستانها و حماسههایی بس شنیدنی و عبرتآموز نهفته است و همچون نسیمی آبستن از عطر ایران کهن، ذهن آدمی را جلایی پندآمیز میبخشد. همانگونه که میدانید، استان یزد یکی از کهنترین مناطق کشور محسوب میشود که بخش وسیعی از خاک این استان را بافت قدیمی و آثار تاریخی ارزشمند و شگفتانگیزی تشکیل داده است. بناهای باشکوه و فوقالعادهای همچون مدرسهی ضیائیه (زندان اسکندر)، آبانبار رستم گیو، بقعهی دوازده امام و … از جمله مشهورترین عمارات برجایمانده از دورانی به پیشینگی تاریخ به شمار میآیند. روستای خورانق یزد نیز همانند بسیاری از نواحی استان یزد، بناها و آثار تاریخی ارزشمندی را در خود جای داده است که میتوان به قلعه، حمام، کاروانسرا، آبانبار، پل، بقعهی مشهدک، مزار بابا خادم و مسجد جامع خورانق اشاره کرد.
قلعه شهرها (یا قلعه روستاها) نمونهای از معماریهای بومی هستند که در نقاط مختلف ایران گسترده شده اند؛ ازجمله آنها میتوان به ارگ قدیم بم، ارگ مورچه خورت، نارین قلعه میبد و… اشاره کرد.قلعهها که عموما دارای استحکامات نظامی ازجمله برج، بارو و خندق هستند، برخی حکومتی، برخی مسکونی و برخی حکومتی ً مسکونی هستند؛ البته نمونۀ کامل مسکونی، بدون داشتن بخش حکومتی، بسیار نادر است. قلعۀ خورانق ازجمله این قلعهها است که قلعهای مسکونی برای عامۀ مردم بوده و دارای بخش مجزای حاکمنشین نیست.
جغرافیای مسجد جامع خورانق یزد
این روستا، در مسیر جادۀ اردكان به طبس و طریقالرضا قرار دارد. روستای خورانق از شمال به كوه هامانه، از جنوب به كوه خوانزاواشتری، از غرب به كوه بندر و چكچك و از مشرق به صحرا و ریگزارهای حد فاصل ساغند و خورانق محدود است. ارتفاعات خورانق در غرب روستا، جزء سه رشته کوه مهم و مرتفع استان و در شمال شرقی آن محسوب میشود.
مسجد جامع خورانق یزد، در روستان خورانق از توابع شهرستان اردکان که با فاصلهای برابر با ۵۰ کیلومتر از این شهرستان و ۸۵ کیلومتری از استان یزد (جادهی اردکان-طبس) قرار دارد، در میان قلعهای قدیمی واقع شده است. در بخش شمالی این عمارت تاریخی، منارجنبانی با پیشنهی حکومت سلجوقیان مشاهده میشود که با توجه به قدمت آن، از مسجد کهنسالتر برآورد شده است. همچنین حسینیهی کوچکی با ارتفاعی پایینتر از مسجد نسبت به سطح زمین، در مجاورت آن احداث شده است که میتوان دلیل این اختلاف ارتفاع را شیب طبیعی زمین این قسمت از مسجد در نظر گرفت.
تاریخچهی مسجد جامع خورانق یزد
همانگونه که پیشتر بیان شد، روستای خورانق که به خرانق نیز مشهور است، به عنوان مرکز بخش خرانق در شهرستان اردکان شناخته می شود. به اعتقاد گروهی از باستانشناسان و طبق اسناد برجای مانده از آثار تاریخی این روستا با دیرینگی بیش از ۴۵۰۰ سال، یکی از کهنترین مناطق سکونت در ایران معرفی شده است. همچنین براساس اطلاعات ثبت شده از مورخین، یکی از قدیمیترین دهکدههای مسکونی در دوران حکومت یزدگرد (سال ۲۴ هجری شمسی و برابر با ۱۲ سالگرد پادشاهی یزدگرد)، منطقهای است که امروزه به روستای خورانق شناخته میشود. در کتاب جامع مفیدی نیز قدمت این نقطه از کشور، برابر با ۴۰۰۰ سال ذکر شده است. حضور آثار تاریخی و مطالعات و کاوشهای صورت گرفته بر آنها، اهمیت و شهرت این خطه از کشور را دو چندان کرده است. بناهای باقیمانده از چندین هزار سال پیش، با رعایت اصول معماری و تزئینات به کار رفته توسط هنرمندان دوران ایران کهن، ناخودآگاه موجب تحسین و نکوهش گردشگران، باستانشناسان و علاقهمندان به تاریخ و فرهنگ ایران شده است.
معماری مسجد جامع خورانق یزد
مساجد احداث شده در تاریخ ایران، از معماری و تزئینات زیبا و تحسینبرانگیزی برخوردارند که به اعتقاد برخی از مورخان و کارشناسان معماری، نشات گرفته از حرمت و اعتقاد معمار و سازندگان آن نسبت به این مکانها است. هرچند مساجدی که در سالهای اولیهی اسلام در ایران ساخته شدهاند، از تزئینات و طراحیهای نسبتا کمتری نسبت به عمارات تاسیس شده در دیگر قرون برخوردارند، ولی در تمامی آنها، سادگی و زیبایی مسحورکنندهای قابل لمس خواهد بود. طرح اولیهی مسجد جامع خورانق استان یزد، درون قلعهای قدیمی ترسیم شده است. معمار این عمارت تاریخی، حسینیهی کوچکی را در سطحی پائینتر و متصل به مسجد بنا نهاده که برای ساخت برخی از بخشهای مربوط به نمای آن، از مصالحی همچون آجر استفاده کرده است.
مسجد خورانق از گرمخانه، محراب، حسینیه و منبر تشکیل شده است. سازندگان این بنای کهن، برای ساخت آن از خشت و گل استفاده کرده و همانگونه که قبلا بیان شد، در برخی از قسمتها مانند مناره و نمای بیرونی حسینیه، از آجر بهره بردهاند. کارشناسان معماری با توجه به نوع ساخت و سبک بنای گرمخانه، قدمتی در حدود قرون هشتم تا دهم هجری قمری را به عنوان زمان احداث آن، در نظر گرفتهاند. سازندگان گرمخانه با استفاده از طاق و تویزه، پوششی مناسب با نوع ساخت و ساز آن دوران، برای این بخش از مسجد ایجاد کردند. از دیگر قسمتهای مسجد جامع خورانق یزد میتوان به یک نیمطبقه که در دو طرف محراب تعبیه شده و فضایی باز که معمولا به عنوان مکانی در فصل گرم سال به ویژه تابستان مورد استفاده قرار گرفته است، اشاره کرد. به نظر میرسد سنگ قبری که از ابعادی برابر با ۵۰*۳۰ سانتیمتر برخوردار است، در پشت منبر مسجد وجود دارد که متعلق به علی ابن محمد ابن اسحاق المولی (متوفی ۴۹۹ هجری قمری) است.
باستانشناسان و کارشناسان مسائل تاریخی، زمان ساخت این بنای تاریخی را به دوران حکومت پادشاهان قاجار تخمین زده و آن را یکی از عمارات ارزشمند تاریخی میپندارند. از دیگر نکات مربوط به ساختمان مسجد جامع خورانق یزد، منارهای است مرتفع و قدیمی که به دلیل ویژگی منحصر به فرد و قابل توجهش، تحسینبرانگیز و ستودنی است. معمار و طراح این مناره، آن را به صورتی ساخته است که به آسانی به حرکت در خواهد آمد. البته مورخان و کارشناسان معماری، قدمت این مناره را بیشتر از خود مسجد بیان کرده و معتقدند که پیش از ساخت بنای اولیهی مسجد، در زمان حکومت و فرمانروایی سلجوقیان، این اثر تاریخی، توسط هنرمندان ایران کهن، احداث و به منارجنبان مشهور شده است. آنها معتقدند که میتوان منارهی مذکور را رقیبی قدرتمند برای منارجنبان اصفهان در نظر گرفت و حتی زمان ساخت آن را نیز به دوران قبل از احداث منارجنبان اصفهان نسبت میدهند.
تهیه و تنظیم : واحد تولید محتوای اصفهان تور
پیر هریشت ، زیارتگاه زرتشتیان
همان طور که می دانید و ما هم در دیگر مطالب در اصفهان تور توضیح دادیم استان یزد یکی از پایگاه های اصلی زرتشتیان به شمار می رود. زرتشتیان دارای نیایشگاه هایی هستند که برای راز و نیاز با خدای واحد خود به آن مکان ها می روند. یکی از این زیارتگاه ها زیارتگاه پیر هریشت یزد می باشد که در این مطلب در اصفهان تور به بررسی آن خواهیم پرداخت.
تاریخچهی پیر هریشت
این آتشکده که یکی از نیایشگاههای زرتشتیان است، به گفتهی مردمان این آیین مربوط به یکی از ندیمگان دختر یزدگرد سوم ساسانی به نام مروارید (در برخی روایات گوهربانو) است. گفته میشود که او به دنبال تعقیب اعرابی که به ایران حمله کرده بودند، از کاروان جدا شده و به محلی پناه میبرد و به نیایش خدا مشغول شده و ناگهان ناپدید میشود. پس از سالها گوهر بانو بر کودکی نمایان شده و از او میخواهد که از پدرش درخواست کند تا پیر هریشت را بنا کند. حکایات هم حاکی از آن است که دلیل اعتقاد زرتشتیان به این محل، غیب شدن همین کنیز است.
در مورد پیر هریشت و ساختمان آن
برای رسیدن به این زیارتگاه باید از پلههایی که به سمت بالای کوه ساخته شده است، استفاده کنید. در ورودی زیارتگاه بالای پلهها قرار گرفته است.
هنگام ورود با اتاقی مواجه میشوید که در آن محلی برای روشن کردن آتش وجود دارد. دور تا دور اتاق هم برای نشستن زیارت کنندگان سکوهایی قرار داده شده است.
علاوه بر این اتاق، یک پستو هم در این ساختمان وجود دارد که آن را محل ناپدید شدن گوهربانو میدانند، در آن همیشه آتشی روشن است که فضا را روحانی میکند. زیارتکنندگان قبل از رسیدن به پیر، دست و صورت خود را با آب پاکیزهای که قبل از رسیدن به زیارتگاه تعبیه شده، شست و شو میدهند.
زرتشتیان هر سال در روز هجدهم نوروز به این محل میآیند و به جشن و زیارت میپردازند.
زرتشتیان شریفآباد برای تهیه هیزم آتش جشن هیرومبا به نیایشگاه «پیر هریشت» میروند. آنها زمانی حرکت میکنند که پیش از غروب آفتاب به پیر هریشت برسند.
پایین این کوه آهکی سیاه رنگ، ساختمانهایی به وسیلهی خیراندیشان ساخته شده است که «خیله» نام دارد و برای اسکان چند روزهی زیارت کنندگانی که از راه دور و نزدیک به این مکان میآیند، درنظر گرفته میشود.
روایات زیادی در مورد تاریخهای برگزاری جشن و آیینهای مذهبی در پیر هریشت وجود دارد. زرتشتیان شریف آباد، جشن آتش افروزی «هیرومبا» را در ۲۶ فروردین در این زیارتگاه برگزار میکنند. روایتی دیگر از جشن و پایکوبی در ۱۸ فرودین توسط زرتشتیان در این محل حکایت دارد. همچنین گفته شده زرتشتیان سراسر جهان هرسال از روز امرداد تا خور که مصادف با ۷ تا ۱۱ فروردین است برای برگزاری مراسم سنتی و مذهبی به این نیایشگاه میآیند. به علاوه طبق تقویم قدیم زرتشتیان در طول ماه آبان، هرشخسی بهدینی (زرتشتی) میتوانسته برای برگزاری آیین خاص به این آتشکده بیاید.
تهیه و تنظیم : واحد تولید محتوای اصفهان تور
قدمگاه خرانق جای پای امام هشتم
یکی از مناطق جالب و مذهبی استان یزد قدمگاه خرانق است. این قدمگاه که در باور مردم، قدمگاه امام رضا (ع) در راه مشهد بوده است آخرین مکانی به شمار می آید که آن حضرت در آنجا به استراحت پرداخته اند. با هم در اصفهان تور نگاهی داریم به این مکان که قطعا دانستن درباره آن خالی از لطف نمی باشد.
مردم بسیاری برای بازدید از قلعهی خرانق که تا ۲۰ سال قبل هم مسکونی بوده است، به شهر اردکان یزد سفر میکنند و هنگامی که به این منطقه میآیند تازه متوجه میشوند که در کنار این قلعه، قدمگاه حضرت امام رضا (ع) وجود دارد. بر اساس گفتههای مردم این عمارت کهن آخرین مکانی بوده که آن حضرت برای استراحت کاروان خود انتخاب کرده بود.
یکی از دیدنیترین بخشهای شهرستان اردکانِ استان یزد، خرانق است که مرکز بخشی (با وسعت تقریبی ۲۲۰۰۰کیاومتر مربع) به همین نام است. این روستا، در مسیر جاده اردکان به طبس و طریقالرضا قرار دارد. روستای خرانق از شمال به کوه هامانه، از جنوب به کوه خوانزاواشتری، از غرب به کوه بندر و چک چک و از مشرق به صحرا و ریگزارهای حد فاصل ساغند و خورانق محدود است. ارتفاعات خرانق در غرب روستا، جزء سه رشته کوه های مهم و مرتفع استان و در شمال شرقی آن محسوب می شود. این ارتفاعات از شمال شهر یزد تا منطقه خرانق امتداد دارد. خورانق بسیار قدیمیتر از یزد بوده و در گذشته، زرتشتیان در آن زندگی میکردند. بر اساس گزارشهای به جا مانده از مورخان در سال ۲۴ هجری شمسی مصادف با دوازدهمین سال سلطنت یزگرد، از قدیمیترین آبادیهای منطقه نام برده شده که یکی از آنها خرانق است.
قلعه خرانق بر فراز تپهای به جا مانده از دوران ساسانیان، یکی از بزرگترین قلعههای مسکونی روستایی استان یزد است و همانند نمایشگاهی است که غرفههای آن از خشت و گل ساخته شده است. این قلعه از آن مجموعههایی است که نشانههایی از مقاومت، برای حفظ موجودیت و اصالت را در خود دارد. مساحت این قلعه حدود ۱/۱ هکتار است و اطراف آن را حصارهایی احاطه کرده که موجب استحکام آن میشود. این بافت قدیمی بیش از ۸۰ خانه دارد که بیشتر آنها در دو یا سه طبقه، متناسب با توانایی اقتصادی و موقعیت اجتماعی قلعهنشینان، طراحی و ساخته شده است؛ اما هم اکنون قلعه کاملا خالی از سکنه شده است و تنها بعضی از اهالی، گاهی به خانه خود سر میزنند یا از آن بهعنوان انبار و طویله از آن استفاده میکنند؛ البته تا حدود اوایل دهه۸۰، هنوز دو خانوار (یکی نیز به صورت فصلی) در داخل قلعه ساکن بودند.
موقعیت مکانی قدمگاه خرانق
قدمگاه خرانق در نزدیکی شهر اردکان و در حدود ۶۰ کیلومتری شمالشرقی استان یزد واقع شده است.
مسیر حرکت امام رضا از مدینه به مرو
امام رضا (ع) در شهر مدینه ساکن بودند تا اینکه با قبول ولایتعهدی، به درخواست مأمون از مدینه به مرو هجرت میکنند. یکی از راههایی که برای عزیمت امام رضا (ع) در ایران در نظر گرفتهاند و معتقدند که ممکن است مسیر واقعی حرکت ایشان باشد، مسیری است که از جنوب ایران میگذرد. وقتی مأمون از امام رضا میخواهد ولایت عهدی را بپذیرد ، ابی ضحاک را مأمور میکند امام را از نواحی جنوبی ایران به مرو، محل اقامت مأمون، برساند.
مسیر عبور آن امام به این ترتیب بوده است ؛ مدینه –> بصره –> سوق الاهواز (اهواز امروزی) –> ارجان (بهبهان) –> استخر –> ابرقو –> یزد (ناحیه طبس) –> نیشابور –> طوس –> سرخس –> مرو
مسیر هجرت امام رضا (ع) در ایران به “طریق الرّضا ” معروف است. مسافران دیگری هم در طول تاریخ، قسمتی از این مسیر را پیمودهاند که ناصر خسرو قبادیانی بلخی، شاه عباس صفوی و نادر شاه افشار از مشهورترین آنان هستند .
امروزه هم اگر شما از یزد به قصد طبس یا مشهد حرکت کنید، در کنار راه تابلوهایی میبینید که با عنوان “طریق الرّضا” همان راه تاریخی را یادآوری میکنند.
تاریخچه قدمگاه خرانق
از میان کتب تاریخی، مستوفی بافقی بیشترین قدمت را برای قلعه ذکر کرده است و قدمت آن را بیش از ۴۰۰۰ سال میداند. سپهری اردکانی ساخت خرانق و دو ناحیه دیگر در این منطقه را به سرداران اسکندر مقدونی نسبت میدهد که این احتمال بسیار ضعیفی است، چرا که قلعهها و شهر قلعهها از دوران اشکانی و ساسانی رونق بسیاری در ایران پیدا کردند، اما این منطقه میتواند ناحیه عبور اسکندر و سرداران او باشد از این رو، بر اساس این منبع، میتوان بیشترین قدمت هسته اولیه روستا را در حدود ۲۳۰۰ سال عنوان کرد؛ اما صفاءالسلطنه نائینی و محمدحسین بن خلف برهان، ساخت خرانق را به بهرام گور یا یکی از عمال او نسبت میدهند. بر این اساس، قدمت قلعه را میتوان حداکثر چندی بیش از ۱۵۰۰ سال دانست. اصطخری، ابن خردادبه، ابن حوقل و مقدسی، هر یک در کتابهایشان درباره روستای خورانق، اهالی آن، قلعه تاریخی با برج و بارویش و راه رسیدن به این روستا مطالبی نوشتهاند. علاوه بر آنان ژنرال گاردن، صفاءالسطنه نائینی و ایرج افشار نیز در سفرنامههایشان از خرانق به تفصیل یاد کردهاند.
یکی از عوامل تداوم حیات روستا و حفظ موجودیت آن، راه فارس – کرمان – یزد به مشهد بوده که روستای خرانق یکی از منزلگاههای آن به حساب میآمده است. از مهمترین وقایع تاریخی که در خرانق رخ داده، میتوان به عبور و توقف حضرت ثامن الائمه (ع) در این روستا در قرن سوم هجری اشاره کرد. درباره مسیر عبور امام رضا (ع) از مدینه تا مرو، روایات متفاوتی وجود دارد و مسیرهای متفاوتی را بیان کردهاند؛ ولی بر اساس تحقیقات به عمل آمده، مسیر واقعی عبور امام (ع) از دل کویر و از طریق روستای خورانق به سمت خراسان بوده است: مبدأ این خط سیر، مدینه و مقصد آن، مرو بود. مسیری که مأمون تأکید داشت حضرت رضا (ع) را از آن عبور دهد، یکی از راههای متداول آن زمان به شمار میرفت. آن راه از مدینه به بصره و از طریق سوق الاهواز به فارس و پس از آن، از کویر و بیابان میان ایالات فارس و خراسان میگذشت و به مرو ختم میشد.
ایشان در طول مسیر برای استراحت و رفع خستگی کاروان، در شهر خرانق یزد اردو میزنند.
معماری قدمگاه خرانق
جایگیری قلعه در کنار راههای ارتباطی و در عین حال، قرارگیری در حوزه آبگیر دشت کویر، تا حدود زیادی محدودهای را که قلعه می توانست در آن مکان شکل بگیرد، معلوم میکند. قرارگیری در مجاورت مسیر عبور و مرور، حتی اگر از ابتدا در شکلگیری قلعه در این مکان، مؤثر نبوده باشد، عامل رونق آن به خصوص از قرن چهارم تا چندی پیش بوده است. اینکه خرانق بهعنوان دومین منزلگاه کاروانیان یزد به مقصد خراسان به شمار میآمده، چه از نظر تأمین امنیت مسیر، به علت عبور کاروانیان و چه از نظر ایجاد امکان داد و ستد و تجارت، هر چند به صورت محدود، رونق زندگی و ثبات سرمایه را برای ساکنان قلعه فراهم میکرده است.
این اثر تاریخی آرامگاهی است که در پیرامون گورستان شهر خرانق بنا شده و از گل درست شده است و مساحت کمی دارد. همچنین روی یکی از دیوارهای این بقعه که به طرف قبله ساخته شده است سنگی به رنگ خاکستری دیده میشود که گویا در گذشته از این سنگ به عنوان محراب استفاده میکردند و کارشناسان طول ۲۹ و عرض ۲۷ سانتیمتر را برای این سنگ رقم زدهاند. نوشتههایی در مورد جهت حرکت امام رضا (ع) به همراه افرادش به خط نسخ روی این محراب به چشم میخورد و تاریخ درج شده در آن عدد ۵۹۵ را نشان میدهد و جالب است بدانید که به زبان فارسی و توسط شخصی به نام یوسف بن علی بن محمد نوشته شده است. متن روی سنگ «لا اله الا الله، محمد رسولالله، اميرالمؤمنين» است. قدمگاه خرانق یزد معروف به مشهدک بوده و مردم و اهالی این منطقه، مشهدك را محل عبادت و نماز حضرت امام علی بن موسی الرضا (ع) میدانند و به همین دلیل آن مکان را محترم و مقدس میشمارند و گاهی قاریان در آن به قرائت قرآن میپردازند.
کتیبه قدمگاه خورانق
مردمی که در شهر خرانق زندگی میکنند از این مقبرهی مهم و متبرک نگهداری میکنند و معتقدند امام رضا (ع) در این مکان به مناجات با خداوند پرداخته است.
در اطراف این کوشک قدیمی، بقعهای وجود دارد که متعلق به فردی به نام بابا خادم است که گفته میشود از مریدان و خدمتگزاران امام رضا (ع) بوده است. وی در این سفر همراه امام بود و در بین راه دچار بیماری شد و از دنیا رفت. البته برای این گفته و اعتقادات قلبی نه سندی دارند و نه سیره نویسان مطلبی را بازگو کردهاند.یک بقعه گنبددار برای او ساخته شده، ولی نوع سنگ و کاشیهای آن قدمتی ندارد.
همچنین در نزدیکی قدمگاه خرانق، کاروانسرایی به نام رباط شازده وجود دارد که محققان معتقدند به دستور محمدولیمیرزا، از فرزندان فتحعلی شاه، ساخته شده است.
تهیه و تنظیم : واحد تولید محتوای اصفهان تور
پارک ملی سیاه کوه یزد
پارک ملی سیاه کوه یکی از بهترین، زیباترین و متنوع ترین پارک های ملی ایران است. در این پارک ملی انواع گونه های گیاهی، جانوری و زیستی وجود دارد و به راحتی می توانید معنای واقعی حیات وحش را در آن تجربه کنید. با هم در اصفهان تور نگاهی داریم به این پارک ملی جذاب در استان یزد.
پارک ملی سیاهکوه از بکرترین پارکهای ملی کشور به شمار میرود و با وجود دهها گونه نادر جانوری و گیاهی از جمله ناشناختهترین مناطق حفاظت شده دنیا و یکی از بلامعارضترین مناطق در کشور است.
یکپارچگی زیستگاهها و ناچیز بودن تعارضات انسان ساخت در پارك ملی سیاهکوه، این منطقه را از نظر حفظ، نگهداری و احیاء جمعیت گونههای کاریزمای حیاتوحش ممتاز ساخته است به گونهای که ارتفاعات سیاهکوه در کنار سایر ناهمواریهای تپهماهوری و وجود درههای متعدد با صخرهها و بیرون زدگیهای سنگی از مطلوبترین زیستگاههای حیاتوحش علفخوار کشور محسوب شده و جمعیت مناسبی از گونههای ارزشمندی نظیر کل، بز، قوچ و میش را در خود جایداده است.
این منطقه از نظر تراکم پوشش گیاهی شرایط مطلوبی برای زیست جانوران حاشیه کویر دارد ضمن اینکه به علت بعد مسافت تا اماکن مسکونی و نبود تعدد راههای ارتباطی، از دستبرد شکارچیان و اشکال مختلف توسعه مصون مانده است به طوریکه وجود حداقل تعارضات انسانی از مهمترین امتیازات بارز و برجسته منطقه سیاهکوه است که دستیابی به اهداف حفاظتی و اجرای برنامههای مدیریتی را آسانتر میکند.
گونههای شاخص جانوری سیاه کوه
بهطور کلی در پارک ملی و منطقه حفاظت شده سیاهکوه ۱۹ گونه پستاندار شناسایی شده است که از این تعداد هشت گونه به عنوان اولویتهای حفاظتی مطرح شدهاند، اما در بین آنها یوزپلنگ، کاراکال و شاه روباه اهمیت بیشتری دارند.
پستانداران:
پستانداران پارک ملی و منطقه حفاظت شده سیاهکوه عبارتاند از: کل و بز، قوچ و میش، جبیر، گرگ، شغال، روباه معمولی، شاه روباه، پلنگ، یوزپلنگ آسیایی، کاراکال، کفتار، خرگوش، تشی، خارپشت ایرانی، هامستر خاکستری، موش خانگی، دوپای کوچک، پامسواکی بزرگ و روباه شنی.
زیستگاه کل و بز در ارتفاعات سیاهکوه و زیستگاه قوچ و میش در ارتفاعات و دامنههای قاسم وزیر و یارعلی از شرایط مطلوبی خوبی برخوردار هستند.
جبیر (غزال ایرانی ) از دیگر گونههای برجسته پارک ملی سیاهکوه به شمار میرود که دامنه انتشار این گونه در عرصههای دشتی شرق پارک ملی و امتداد آن در منطقه حفاظت شده سیاهکوه گسترده شده و جمعیت آن روند روبه رشدی به خود گرفته است.
پرندگان:
۳۴گونه پرنده در سیاهکوه شناسایی شده که ۱۱ گونه واجد ارزشهای حفاظتی است که در میان آنها عقاب شاهی، بالابان، شاهین، بحری و هوبره بر اساس قوانین کشور در معرض خطر انقراض قرار دارند و از اهمیت بالایی برخوردار هستند. سایر پرندگان این منطقه شامل سارگپه پا بلند، زاغ بور، باقرقره شکم سیاه، باقرقره گندمی، چکاوک بیابانی، تیهو، کبک، زنبور خوار معمولی و انواعی از گنجشک سانان است.
هوبره از پرندگان مهاجری است که در دشتهای اطراف سیاهکوه، یارعلی و قاسم وزیر در زمستان دیده میشود و پرندگان مهاجری از راسته شاهین سانان و پرندگان کنار آبزی نیز در منطقه دیده شدهاند.
خزندگان:
بزمجه بیابانی، سوسمار خاردم ایرانی، آگامای سروزغی خاکستری، آگامای چابک، مار شاخدار، شترمار شیرازی، لاک پشت مهمیزدار و جکوی دم پخ کایزرلینگ از جمله خزندگان شناسایی شده در پارک ملی سیاهکوه محسوب میشوند.
گونه های شاخص گیاهی:
تاکنون ۴۷ گونه گیاهی در پارک ملی سیاهکوه شناسایی شده است که چهار گونه شامل کلاه میرحسن دمعقربی، شور یزدی، آویشن شیرازی و گل زوفا دارای ارزش حفاظتی است و دو گونه نیز از نظر ارزشهای اکولوژیک حائز اهمیت است.
رویشگاههای طبیعی منطقه شامل انواعی از تیپ های گیاهی است که از آن جمله می توان به تیپ درمنه – قیچ، تیپ قیچ، تیپ پرند، تیپ رمس، تیپ رمس – قیچ، تیپ جفنه – درمنه، تیپ گز، تیپ تاغ، تیپ کسیدان و تیپ بادام کوهی اشاره کرد.
اقلیم سیاه کوه
مرتفعترین نقطه منطقه، قله سیاهکوه (کافرکوه) با ارتفاع ۲۰۵۰ متر در نیمه جنوبی منطقه است که به همراه ارتفاعات به هم پیوسته مجاور آن از بهترین زیستگاههای کل و بز در استان یزد به شمار میآید.
براساس تحلیل آمار ایستگاههای کلیماتولوژی اطراف پارک ملی و منطقه حفاظت شده سیاهکوه، متوسط بارندگی سالانه منطقه ۴۸ میلی متر برآورد شده است که حداکثر بارندگی در فصل زمستان در دیماه و حداقل در فصل تابستان به وقوع پیوسته است.
تغییرات دمایی شبانه روز در این منطقه شدید است، زمستانهای سرد و خشک و تابستانهای بسیار گرم و خشک از دیگر ویژگی های اقلیمی سیاهکوه به شمار میآید.
منابع آب
با توجه به اقلیم و موقعیت جغرافیایی منطقه، هیچ گونه رودخانه دائمی در پارک ملی سیاهکوه وجود ندارد و تنها در زمان بارندگی های شدید، رودخانه های فصلی و موقتی منطقه آبدار می شوند.
مهمترین منابع تامین کننده نیاز آبی حیات وحش شامل چشمه ها و سنگ آبها است و منبع اصلی تامین آب مورد نیاز گونههای کوهزی ارتفاعات سیاه کوه به ویژه کل و بز نیز سنگ آبها هستند.
در یک نگاه کلی کمبود منابع آب در پارک ملی و منطقه حفاظت شده سیاه کوه مشهود است اما از جمله منابع آب این منطقه می توان به چشمه قاسم وزیر، چشمه یارعلی، چشمهخلق، دوگنبد، چاه ریزآب خرما، سبزچاه، قناتوک، ریزآب صالحی، ریزآب معراجی و چشمه تیهو اشاره کرد.
همچنین برای رفع مشکل کم آبی در سالهای اخیر تعدادی آب انبار توسط اداره کل حفاظت محیط زیست استان یزد ساخته شده که در خشکسالیها نقش بسیار مهمی در ماندگاری حیات وحش در منطقه ایفا کردهاند، که از جمله این آب انبارها میتوان به آب انبار لایمعدن، ریزآبخرما، چهلتغار، قاسموزیر و آبانبار حوض ابریشم اشاره کرد.
تهیه و تنظیم : واحد تولید محتوای اصفهان تور
دیدنی های شهر اردکان
اردکان یکی از شهرهای بزرگ و تاریخی استان یزد است که البته مملو از آثار تاریخی و فرهنگی نیز هست. در این مطلب در اصفهان تور به بررسی جاذبه های گردشگری این شهر زیبا پرداخته ایم. با اصفهان تور همراه باشید.
اردکان یکی از شهرهای بزرگ استان یزد است که دارای سه بخش مرکزی، عقدا و خرانق است. اردکان سر راه تهران به کرمان و بندرعباس قرار دارد. این راه در قلب کویر مرکزی ایران واقع شده است. اردکان بعد از شهر یزد، از نظر وسعت و جمعیت، دومین شهر استان یزد است.
بافت تاریخی اردکان یکی از سالمترین بافتهای قدیمی ایران است که تاکنون از حوادث روزگار مصون مانده است. بافت تاریخی اردکان در منطقه کویری قرار گرفته و ساختمانهای خشتی و گلی آن، به دلیل کم بودن بارش باران و برف، دور بودن از مرزهای جغرافیایی و مصون ماندن از هجوم بیگانگان، سالم و دستنخورده باقی ماندهاند.
در این شهر، برج، بارو، حسینهها، کاروانسراها، مساجد، آبانبارها، آسیابها و بادگیرهای مختلفی قرار دارد که در این مقاله به طور مختصر با برخی از آنها آشنا خواهیم شد.
۱. پیر سبز چک چک اردکان
چکچک از زیارتگاههای زرتشتیان در اردکان است. این زیارتگاه هر سال ۴ روز که از ۲۴ خرداد آغاز میشود، میزبان زرتشتیانی است که برای نیایش به اینجا میآیند. جشن مهرگان هر سال در این زیارتگاه برپا میشود و زرتشتیان زیادی به این مکان میآیند.
زرتشتیان این زیارتگاه را پیر سبز مینامند. زیارتگاه پیر سبز چکچک در شهرستان اردکان و در کوههای میان اردکان و انجیره قرار دارد. این زیارتگاه امکاناتی مانند برق، آب آشامیدنی و تعدادی اتاق برای استراحت دارد.
«چکچک» یا «چکچکو» برگرفته از صدای قطرات آب است که از صخره میچکد و به داخل یک منبع ذخیره میریزد.
۲. پیر سبز هریشت اردکان
پیر هریشت از دیگر زیارتگاههای زرتشتیان در اردکان است. آنها بر این باورند که هریشت محلی است که یکی از کنیزهای بانوی یزدگرد ساسانی در آنجا ناپدید شده است.
این نیایشگاه هر سال در روز ۱۸ نوروز محلی برای جمع شدن زرتشتیان و انجام مراسمهای چون جشن، پایکوبی و زیارت است.
زرتشتیان شریفآباد، جشنی با نام «جشن هیرومبا» برگزار میکنند. در این جشن آتشی برپا میشود که زرتشتیان برای تهیه هیزم آن، به نیایشگاه «پیر هریشت» میروند. آنها پیش از غروب آفتاب در نیایشگاه پیر هریشت حضور دارند.
نیایشگاه و آتشکده پیر سبز هریشت در ۹۰ کیلومتری غرب یزد، ۱۵ کیلومتری اردکان در دامنههای کوه قرار دارد.
۳. مسجد جامع اردکان
مسجد جامع اردکان از بناهای تاریخی و مذهبی بافت قدیمی شهر است و به دوره صفوی تعلق دارد. ایوان و گنبد این مسجد در ۵۰۰ سال گذشته، ۵ بار تعمیر شده است. در این مسجد، زیراندازی وجود داشته که مربوط به سال ۱۰۱۶ قمری بوده و اکنون در موزه مردمشناسی اردکان نگهداری میشود.
در این مسجد، در ورودی زیبا و باارزشی وجود دارد که با صدها قطعه چوب پنج ضلعی، با ظرافت تمام ساخته شده است. دماغهی در نیز ۴ قطعه فلز دارد (و جای ۴ قطعه دیگر خالی است) که روی آنها با خط کوفی، کلمات «الله» و «محمد» نوشته شده است. مسجد جامع اردکان در اسفندماه سال ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
۴. مسجد چرخاب
مسجد حاج محمد سعیدا که به چرخاب معروف است، در محله چرخاب اردکان قرار دارد. این مسجد از کوچهای به حسینیه (میدان) چرخاب متصل میشود. مسجد دو بخش تابستانی و زمستانی دارد. دسترسی به وضوخانه مسجد از طریق کوچهای که در مرز قسمت تابستانی و زمستانی مسجد قرار گرفته، امکانپذیر است.
قسمت تابستانی آن ۳ بادگیر دارد. این بخش تقریبا ۳۰ سال بعد از بخش زمستانی ساخته شده است. طاق و تویزههای کوتاه در مدخل ورودی شبستان، علاوه بر تامین گرما در زمستان، زیبایی خاصی به این مسجد داده است.
۵. خانه تقدیری اردکان
خانه تقدیری اردکان، عمارتی متعلق به یکی از تجار دوران قاجار در این شهر به نام تقدیری بوده است. این خانه به سبک خانههای یزد، به صورت چهار وجهی ساخته شده و دو بخش اعیاننشین و نوکرنشین دارد.
اتاقهای آن پنج در یا سه در است که درها با شیشههای رنگارنگ و کوچک تزئین شدهاند. اتاقهای خانه در اطراف حیاط مرکزی قرار دارند. خانه تقدیری ۲ طبقه و یک بادگیر بلند نیز دارد.
۶. کاروانسرا و برج ارجنان
کاروانسرا و برج ارجنان از بناهای متعلق به دوره قاجار در اردکان هستند. بانی آن مرحوم حاجی شیخ آقابابا هرندی بوده است.
ارتفاع برج ۸ متر است. ارتفاع کاروانسرا از ۳ متر شروع شده و سه اتاقک دارد. برج در سمت شمال جاده و روبهروی رباط ارجنان قرار دارد. در گذشته این روستا در کنار جاده یزد-نایین قرار داشته و برج از رونق خوبی برخوردار بوده و کاروانسرای آن محل استراحت رهگذران و مسافران بوده است.
کاروانسرا و برج ارجنان در بخش مرکزی اردکان، روستای ارجنان قرار دارد. این اثر در سال ۱۳۸۴ ثبت ملی شده است.
۷. کوچه ضیایی
کوچه ضیایی یکی از کوچههای قدیمی اردکان است که در بافت قدیم آن قرار دارد. این کوچه از مسجد چرخاب تا خانه ضیایی امتداد دارد. کوچه ضیایی ساباطهایی (کوچه مسقف) دارد که معبری برای آرامش عابران بودهاند. این سقفها به شکلی ساخته میشدند که رهگذران در مسیر خود در فضای سایه قرار بگیرند.
این کوچه اکنون قرار است به طرح پردیسان تبدیل شود. خانههای انصاری، ضیائی، مجد العلما (سروری) و خانه سنائی در این کوچه هستند که در این طرح تغییر کاربری داده و برای گردشگران آماده میشوند. خانه انصاری به محل اقامتی و هتل، خانه ضیایی به آشپزخانه و رستوران و خانه سروری با کاربری اداری، محل پذیرش میهمانان و گردشگران خواهد شد. خانه سنائی نیز به عنوان مرکز خدمات و پشتیبانی هتل در نظر گرفته شده است. در مجموع این چهار خانهی تاریخی که ثبت ملی هم شدهاند، به عنوان هتل و محل اقامت گردشگران، با نام «مجموعه پردیس اردکان» بهرهبرداری خواهند شد.
۸. موزه مردمشناسی اردکان
موزه مردمشناسی اردکان اولین موزه اردکان است که سال ۱۳۷۰ با تلاشهای علی سپهری، محقق و پژوهشگر اردکانی افتتاح شد. این موزه ابتدا در تربیت معلم اردکان بود و سپس به زیرزمین کتابخانه فاضل منتقل شد.
این موزه اولین موزه مردمشناسی یزد و نخستین موزه خصوصی این استان است که امروزه بخشهای مختلفی شامل مرمشناسی، گیاهشناسی، جانورشناسی، بخش فرهنگی، باستانشناسی، موزه کودک و بخش اسناد دارد.
از نظر محتویات و اشیای درون موزه، موزه اردکان گنجینه منحصربهفردی دارد که با تلاش مالک موزه و هدایای مردم اردکان گردآوری شده است.
۹. غار اشکفت یزدان
غار اشکفت یزدان در روستای هفتهر در کوه بلندی به نام اشگفت قرار دارد که در ۷۰ کیلومتری اردکان است. این غار ۳ حوضچه دارد و آبهایی که از سقف میچکیده در آنها جمع شده است.
این غار باستانی، از غارهای مقدس زرتشتیان است و هر سال، تعداد زیادی از زرتشتیان هند به این غار میآیند و شبی را در آن میگذرانند. راه ورودی غار بسیار دشوار است، اما داخل غار محوطه وسیعی است که ظرفیت ۱۰۰۰ نفر را دارد.
بخشی از مسیر دسترسی به غار ماشینرو نیست و باید حدود ۲ ساعت پیادهروی کرده و از صخرههای سنگی صعبالعبوری گذر کنید که شیب نسبتا تندی هم دارند.
۱۰. پارک ملی سیاهکوه
پارک ملی سیاهکوه که گونههای جانوری و گیاهی نادری را در خود دارد، تنها پارک ملی استان یزد است که در شهرستان اردکان واقع شده است. متاسفانه به دلیل بیتوجهی، این گونههای نادر در معرض تهدید قرار گرفتهاند.
در حال حاضر بیش از ۷۸ هکتار از این منطقه حفاظتشده، عنوان پارک ملی را دریافت کرده است. با وجود بارندگی کم در سالهای پرباران، تنوع گونههای گیاهی موجود در این پارک، شگفتانگیز است. گونههای جانوری موجود در این پارک نیز بینظیر هستند.