بررسی گردشگری فرهنگی در شهر تاریخی اصفهان
بسمه تعالی
بررسی گردشگری فرهنگی در شهر تاریخی اصفهان
همه ما می دانیم که اصفهان یکی از شهر های تاریخی کشور ایران است و در عین حال یکی از سه قطب گردشگری مثلث طلایی که بخاطر وجود آثار و ابنیه تاریخی فراوان در لیست بازدید و مسافرت توریست های خارجی و داخلی قرار دارد .
یکی از ابعاد مهم گردشگری ، بعد فرهنگی آن می باشد . ایده رایج در گردشگری فرهنگی استفاده از فرهنگ اقوام مختلف به عنوان کالای گردشگری برای گردشگر می باشد . فرهنگ عامه مردم هر سر زمین و ناحیه جغرافیایی که شامل ( آداب و رسوم ، سبک زندگی ، ترانه ها و اشعار ، نحوه غذا پختن ، گویش و لحجه آن سرزمین را می توان به عنوان کالای گردشگری و در قالب گردشگری فرهنگی به مسافران داخلی و خارجی ارائه داد .
در این شیوه فعالان گردشگری مقصد سعی می کنند میراث فرهنگی شهر و منطقه خود را به نحوه شایسته به گردشگر ارائه و سعی در زنده نگه داشتن هویت قومی و منطقه ای خود داشته باشند .
معمولا گردشگر فرهنگی، برای دریافت و مشاهده تفاوت ها و تناقض ها ، باید ها و نباید ها در فرهنگ های مختلف مسافرت می کند . اولویت اول گردشگر فرهنگی بازدید از سبک زندگی ، نحوه برخورد مردم با یکدیگر بوده تا بازدید از مکانهای تاریخی .
شهر اصفهان با لقب دارالسلطنه ، به عنوان شهری که قدمت بسیار زیادی در طول تاریخ سرزمین ایران دارد و در دوره ها و سلسه های زیادی مرکز توجه پادشان مختلف بوده است . در زمان صفویه به اوج رونق و شکوفایی خود بین شهر های آن روزگار در دنیا رسید . به نحوی که لقب نصف جهان را به آن اختصاص دادند . و حتی بعد از صفویه تا به حال نیز نقش موثر و تایین کننده ای را دربین شهر های مختلف ایران داشته است لذا شهر اصفهان و مردم اصفهان از چشم انداز فرهنگی غنی و بالایی برخوردار هستند . در طول تاریخ اصفهان پادشاهان و حاکمان زیادی آمدند و رفتند ، که مردم اصفهان از هر کدام به نیکی یا بدی یاد می کنند . کما اینکه قالبا آنها ذاتا اصفهانی نبوده و فقط این دیار را به لحاظ موقعیت جغرافیایی و آب و هوای استثنایی آن در قلب کویر ایران برای حکومت انتخاب کرده اند . اما به هیچ وجه نمی توان نقش مردم این سرزمین را در رشد و شکوفایی هنر ، صنعت ، فرهنگ اصفهان ، نادیده گرفت .
خوشبختانه فعالان گردشگری در اصفهان می توانند در حوزه های گردشگری تاریخی ، گردشگری تفریحی و گردشگری فرهنگی ، گردشگری پزشکی کار کنند و البته می توان در سالهای بعد گردشگری مذهبی و صنعتی را نیز به انها اضافه کرد .
به طور مشخص و واضح گردشگری تاریخی در اصفهان به لحاظ وجود آثار و ابنیه تاریخی به جامانده از سلسله های سلجوقی ، قاجار و پهلوی و بخصوص صفوی رونق چشمگیری دارد و بخاطر بازدید بالای گردشگر خارجی و داخلی از این ابنیه ها حتی مسئولان دولتی و غیر دولتی گردشگری در اصفهان نیز، بیشتر توان خود را بر سامان دهی، بازاریابی و تبلیغات روی آنها متمرکز کرده اند .
به نظر می رسد متولی گردشگری تفریحی درشهر اصفهان سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان باشد، چرا که با نظارت بر منطقه گردشگری صفه ، ناژوان ، تله کابین ، تله سیژ ، با غ رویا ها و حتی خیابان چهارباغ ، گوی رقابت را از مسئولان سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری اصفهان روبوده است .
در زمینه گردشگری مذهبی نیز با توسعه و رونق بخشیدن به حرم زینبیه در شمال اصفهان در سالهای آینده شاهد حضور توریست های بیشتری از کشور های عربی بخصوص عراق خواهیم بود .
گردشگری پزشکی در اصفهان متاسفانه به صورت زیر پوستی و غیر مجاز ، توسط کلینیک های پزشکی خصوصی و خارج از نظارت مسئولان گردشگری اصفهان در حوزه های باروری و ناباروری ، پوست و مو ، دندان پزشکی و زیبایی رونق خوبی دارد .
اما در زمینه گردشگری فرهنگی در اصفهان به نظر می رسد هیچ ارگان یا نهاد خاصی تمایل حضور و نظارت بر آن را ندارد .
معمولا چشم انداز های فرهنگی برای گردشگران جذاب هستند و می توان با تخمین و پردازش چشم انداز های فرهنگی در اصفهان نسبت به ایجاد لذت بیشتر گردشگر در شهر اصفهان حرکت های موثری را انجام داد .
شایان ذکر است یکی از مهم ترین راهکارهایی که می توان گردشگری شبانه را در اصفهان توسعه و ترویج داد ، گردشگری فرهنگی می باشد . در اصفهان پتانسیل های فراوانی جهت گسترش و پردازش گردشگری شبانه وجود دارد .
متاسفانه در کشور ما و بخصوص شهر اصفهان هنوز هم گردشگری خط قرمز بیشتر مسولان و تصمیم سازان شهر اصفهان می باشد . به نحوی که در بعضی موارد توسعه گردشگری فرهنگی را معاند و مخالف اصول و افکار مذهبی می دانند . برای مثال هنوز هم برخی مسئولان شهر به دلایل مختلف با بازسازی و ترمیم پیاده راه چهارباغ به عنوان یکی از قطب های گردشگری فرهنگی در اصفهان مخالف هستند .
حقیقت مطلب این است که در بین شهرهای توریستی ایران رقابت بسیار سنگینی در ارتباط با جذب گردشگر داخلی و خارجی در جریان می باشد . و مسئولان گردشگری هر شهر با ارائه جاذبه های طبیعی ، فرهنگی ، اجتماعی ، نحوه پخت غذا ، رقص های محلی ، انواع گویش علاوه بر جاذبه های تاریخی تلاش می کنند که گردشگر را ترغیب به مسافرت به شهر خود بنمایند .
شما می توانید شاهد این رقابت سنگین در نمایشگاه بین المللی گردشگری تهران که هر ساله در زمستان برگزار می شود ، باشید .
نکته قابل تامل اینجاست ، اکثر مواقع که از غرفه اصفهان در نمایشگاه های داخلی و خارجی بازدید می شود ، بازدید کننده شاهد ماکتی از میدان نقش جهان یا پل خواجو به همراه یک یا چند نفر که ملبس به لباس شاهان صفوی هستند ، می باشد .
این مسئله نشان می دهد که مسئولان گردشگری شهر اصفهان با غرور خاصی که نشات گرفته از وجود چند بنای تاریخی به جا مانده صفویه می باشد هیچ تمایلی به ارائه و تبلیغ فرهنگ عامه و آداب و رسوم مردم اصفهان را ندارند . در صورتی که در بازدید از غرفه گردشگری شهر های دیگر نظیر ، آذربایجان ، کردستان ، زنجان ، سیستان و بلوچستان ، خراسان و … بازدید کننده بیشتر با فرهنگ عامه آن شهر ها ، نظیر پخت غذا ، رقص و آواز ، لباس محلی و غیره آشنا می شود . حتی در مراسم هفته فرهنگی اصفهان یا رویداد هایی که در ایام نوروز برای مسافران نوروزی در کاخ چهلستون برگزار می شود . بازدید کننده در بدو ورود ، شاهد نواختن طبل و دوهل ، توسط دو نفر ملبس به لباس سنتی بختیاری یا برپایی سیاه چادر و تبلیغ فرهنگ بختیاری می باشد . در صورتی که هیچ سنخیتی با فرهنگ اصیل اصفهانی ندارد . همان طور که همه اهالی فرهنگ و هنر می دانند اصفهان در زمینه آواز ، موسیقی ، تاتر ، معماری ، صنایع دستی ، غذای محلی صاحب سبک می باشد . و بسیار ظالمانه می باشد که در قالب گردشگری فرهنگی به این همه هنر و فرهنگ مردم اصفهان پرداخته نشود .
یکی دیگر از ابعاد ترویج و گسترش گردشگری فرهنگی در اصفهان می توان به معرفی اساتید و بزرگان حوزه های هنری اصفهان از قدیم تا معاصر پرداخت . اصفهانیها در عرصه های مختلف هنر ، اساتید به نام و برجسته ای را به ایران و جهان معرفی کرده اند .در این حوزه نیز مورد بی مهری مسئولان گردشگری استان اصفهان قرار گرفته ایم .یکی دیگر از ابعد گردشگری فرهنگی در اصفهان می تواند ، موزه ها باشد . البته در اصفهان به لحاظ قدمت تاریخی ، موزه های مختلفی در زمینه تاریخی ، هنری ، صنایع دستی ، تاریخ طبیعی ، نظامی و غیره وجود دارد . اما متاسفانه شهر اصفهان با وجود قدمت فرهنگی ، فاقد یک موزه مردم شناسی غنی و پر بار می باشد . موزه ای که بتواند تمام ابعاد زندگی مردم اصفهان ، آداب و رسوم ، اعتقادات ، پوشاک و سنت های اجتماعی آنان را در معرض دید گردشگران داخلی و خارجی بگذارد . اصفهان از قدیم شهر ادیان بوده و هست مردمان اصفهان از دیر باز و بر طبق اسناد تاریخی ، مردمانی معتقد و مقید به دین و مسلک خود بوده اند . آن زمان که ایرانیان هنوز با اسلام آشنا نبودند اصفهان شهر زرتشت و یهود بود . وقتی اسلام را پذیرفتند اصفهانیها ، اکثرا سنی مسلک بودند و با به رسمیت شناخته شدن شیعه در ایران و اصفهان ، اصفهانیها همواره در انجام فرایض و رفتارهای دینی و مذهبی در بین ایرانیان تا به امروز پیشتاز بوده اند . در کمتر شهری در دنیا و ایران می توان شاهد بود که پیروان چهار دین زنده دنیا ، اسلام ، مسیحی ، یهودی و زرتشتی در کنار هم در صلح و آرامش در حال زندگی کردن باشند . بنابراین یکی از وظایف فعالان گردشگری فرهنگی شناساندن این خصیصه بسیار مهم به گردشگران داخلی و خارجی هست .
و در نهایت به نظر می رسد فرهنگ عامه مردم اصفهان در میان کاخ ها ، مساجد ، پل های تاریخی و …. برای گردشگر مفقود مانده است . امید است با درایت و دید باز مسئولان گردشگری و برنامه ریزی مدون و دراز مدت بتوان ابعاد مختلف گردشگری فرهنگی در اصفهان را در قالب تورهای اصفهانگردی و گردشگری شهری گسترش و رونق بخشید .
مهران سلطان الکتاب
فعال حوزه گردشگری
۱۳۹۹/۰۶/۰۱
نماد شهر اصفهان را بهتر بشناسیم
آیا می دانستید کهن ترین شهر های تاریخی دنیا دارای یک نماد و یک داستان ایینی هستند که معمولا گردشگران و توریست ها آن شهر را به آن داستان یا نماد می شناسند. مثلا نماد شهر رم یک گرگ هست، که در حال شیر دادن به دو پسر بچه می باشد و این نماد در همه جا دیده می شود و هنگامی که شما وارد شهر رم می شوید این نماد را در جای جای شهر می بینید و در باره آن داستان ها می شنوید. یا نماد شهر بروکسل یک پسربچه ایستاده هست که در حال ادرار می باشد و مجسمه این پسر بچه در همه جای این شهر به چشم می خورد. و یا نماد شهر آتن ، آتنا دختر زئوس که از پیشانی پدر خود به دنیا آمد و الاهه خرد و جنگ و پاسدار شهر آتن می باشد. در مورد اصفهان داستانهای بسیاری روایت شده است که سینه به سینه در بین عوام نقل قول می شود.
در علت نامگذارى اصفهان وجوه مختلفى گفته اند که برخى به اساطیر شباهت دارد و پارهاى از گفتهها هم سند و دلیلى ندارد، مانند قصه سوزانیدن حضرت ابراهیم (ع) توسط نمرود، که چون به اصفهانيان امر شد که در سوزانيدن خليل الله شركت كنند و از قبول آن خوددارى كردند در باره آنها گفته شد: «اسپاهآن» يعنى آنها سواران خدايند. يا اينكه اصفهان از بناهاى اصبهان بن فلوج بن سام بن نوح(عليهالسلام) است و يا در «روضات الجنات» آمده كه اينجا دريا بوده است ویا اينكه حضرت سليمان(عليهالسلام) با موكب وارد آاصفهان شد و از آب و هواى آنجا لذت برد و لذا به وزيرش «آصف» به آنجا اشاره كرد و چون به بسيارى از لغات صحبت مىكرد به فارسى گفت آصف هان كه هان در فارسى اشاره به جاى نزديك است و مقصود اينكه زمينى كه مىطلبيدم همين است، از اين جهت آصفهان گفته شده است.
به نظر می رسد پایه و بنیه اصفهان در زمان تهمورث پادشاه پیشدادیان و فرزندش جمشید جم نهاده شده است. نام های اولیه اصفهان گابه، گی یا جی بوده است که محل اقامت، اولین اقوام آریایی بوده است. بر اساس تاریخ اصفهان در زمان ال زیار و موسس آن مرداویج بوده است. و در زمان آل بویه، دیلمیان،سلجوقیان و صفویان پایتخت پارس بوده است. اصفهان در زمان ساسانیان به لحاظ گرد آمدن سپاهیان به سپاهان مشهر شد و در زمان صفویان بخاطر اوج رشد و پیشرفت در همه زمینه ها به نصف جهان ملب شد.
آنچه منطقى بنظر مىرسد وجه تسمیهاى است که حمزه اصفهانى اختیار کرده و آن چنین است: لفظ اصبهان و اصفهان و اصفاهان از اسپاهان که به معنى سپاهها و لشگر است گرفته شده و اسپاه و اسپه نام لشگر است. از اينرو اصفهان را كه مركز سپاه بود. اسپاهان خواندهاند و چون مردم اصفهان از زمان كاوه آهنگر به سپاهىگرى شهرت داشتند و در دوره ساسانيان براى حمل درفش كاويانى فقط از وجود آن استفاده مىكردند و «اساوره»اى كه در بين تازيان شهرت دارد همان سواران برجسته مردم اصفهان هستند و لذا نام اصفهان كه معرب از كلمه اسپاهان است بر اين شهر نهاده شده است.
نماد شهر اصفهان
نگاره تاریخی منقوش بر کاشی کاری های سردر بازار قیصریه اصفهان یک جهان معلق میان خیر و شر است.
در قدیم نیاکان ما شهرها را بر اساس طالع روز و ماه احداث می‌کردند. آنها برای حرکت ستارگان، خورشید و ماه و تشابه آنها با برج‌های صورت فلکی، ارزش و قدرت فوق‌العاده‌ای تصور می‌کردند و این تشابه و تقارن را در برخی از برج‌ها، خوش یمن و در برخی دیگر نحس می‌پنداشتند. بر همین اساس شهرها را در برج‌هایی بنیان‌گذاری می‌کردند که خوش یمن و نیکو باشد.
بر اساس مستندات تاریخی برپایی بارو و حصار بزرگ اصفهان برای تامین امنیت این شهر تاریخی در دوران حکومت دیلمیان و در زمان حکومت رکن الدوله دیلمی (۳۶۶- ۳۲۲ هجری قمری ) انجام شد. رکن الدوله باروی اصفهان را بر بنیان زایچه این شهر به هنگام قرار گرفتن قمر در برج قوس، بنا نهاد. چرا که به باور آنها طالع خوش یمن بنیان اصفهان در “برج قوس” دیده شده بود.ایرانیان با دانستن نجوم، بنیان اصفهان را در برج قوس تعیین کردند و آن را بر سر در بازار قیصریه قرار دادند. ” نگاره تاریخی منقوش برکاشیکاری‌های سردر بازار قیصریه در دوران صفوی با اقتباس از صورت فلکی برج قوس (آذرماه ) با محتوایی متعالی طراحی شد و امروز از آن به عنوان نماد اصفهان یاد می شود.
نماد اصفهان یک شاهکار گرافیکی تاریخی است
نگاره منقوش بر سر در ضرابخانه صفوی ( بانک ملت امروزی ) در بازار قیصریه یک طرح گرافیکی معرف ساختمان ضرابخانه بوده است؛ این نگاره از سه قسمت تشکیل شده، قسمت سر انسان در واقع سر شهریار صفوی است که کلاه قزلباشی بر سر و تیر و کمانی در دست دارد، بخشی از این نگاره تنه شیر به نماد برج اسد، نشان ثروت و مکنت است که بر همین اساس به ضرابخانه صفوی اشاره دارد و دم این شیر یک اژدهای اسطوره ای است که عربها آن را تنین و ساسانیان گو زهر می‌نامیدند. تنین نماد اهریمن و همیشه درصدد بلعیدن نور و خورشید است. در نگاره منقوش سر در بازار قیصریه تصویری از خورشید هم وجود دارد که وجه تمایز بین نماد قوس با این نگاره است.در این تصویر شهریار صفوی در حالت پارتیزانی ( جنگجوی غیرنظامی ) و در حال عقب نشینی به اژدها تیراندازی می کند تا اهریمن خورشید را نبلعد چرا که خورشید نماد اهورامزدا و پاکی و گو زهر نماد اهریمن و پلیدی بوده، بنابراین شهریار صفوی در نماد مدافع نیکی‌ها در برابر پلیدی‌ها است.
جهان بین خیر و شر معلق است
اژدها، شهریار صفوی و شیر یک پیکره‌اند، اما همه از یک قلب خون نمی‌گیرند، اما اگر تیر از کمان رها و اژدها کشته شود، شیر و شهریار هم نابود می‌شوند و این بیانگر معلق بودن جهان میان خیر و شر است، چرا که تیر باید اژدها را نشانه رود، ولی رها نشود و اژدها سرگرم تیر باشد و نتواند خورشید را بخورد. نماد اصفهان بدون خورشید ابتر و ناقص می شود و وجود اژدها هم معنا و مفهومی ندارد.
بنابراین از گفته های فوق چنین استنباط می شود که اصفهان شهری که همواره در طول تاریخ از ابتدای تاسیس تا به امروز دارای تمدن و فرهنگ خاص خود بوده و به دلیل شرایط اجتماعی و جغرافیایی مورد توجه حکومت ها ، بزرگان و شخصیت های نام آور بوده است.
شناسنامه اصفهان:
روز اصفهان: یکم آذرماه
نام‌های اصفهان: اسپهان، اسپادنا، سپاهان، …
لقب اصفهان: نصف جهان
شعار اصفهان: اصفهان برای‌همیشه، اصفهان برای همه.
رنگ اصفهان: فیروزه‌ای
ساز اصفهان: نی هفت‌بند
نماد اصفهان: طرحی اقتباسی و متعالی از صورت‌های فلکی (شیر، اژدر، کماندار)
نماد جانوری اصفهان: قوچ‌و‌میش اصفهان
نماد گیاهی اصفهان: گل سرخ
پل‌های تاریخی اصفهان: پنج پل با نام‌های شهرستان، خواجو، جویی، سی‌و‌سه‌پل، و مارنان.
ورزش تاریخی اصفهان: چوگان
عنوان‌های اصفهان : شهر گل سرخ، شهر گنبد‌های فیروزه‌ای ، شهر مناره ها ، شهر دوچرخه‌ها، شهر کودکان لهستانی، شهر ادیان، شهر خلاق، شهر کودک، شهر جهانی صنایع دستی، پایتخت فرهنگ و تمدن ایران، پایتخت فرهنگی جهان اسلام،…
خواهرشهرهای اصفهان: شیان (چین)، کوالالامپور (مالزی)، فلورانس (ایتالیا)، سن پترزبورگ (روسیه)، یاش (رومانی)، بارسلون (اسپانیا) ،ایروان (ارمنستان)، هاوانا (کوبا)، فرایبورگ (آلمان)، شهر کویت (کویت)، لاهور (پاکستان)، داکار (سنگال)، و بعلبک (لبنان).
میراث جهانی اصفهان: باغ چهلستون، مسجد جامع عتیق، و میدان نقش جهان سه اثر تاریخی اصفهان، ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو.
شیرینی‌های محلی اصفهان: گز، پولکی و نبات.
مهم‌ترین هنرهای دستی اصفهان : قالی‌بافی، ترمه، ابریشم‌بافی، قلم‌زنی، نقره‌سازی، کاشی‌سازی، قلمکاری روی پارچه، خاتم‌کاری، مینیاتور(نگارگری)، سفال‌گری، میناکاری، و فیروزه‌کوبی.
مهم‌ترین آثار تاریخی اصفهان: مسجد جامع عتیق، میدان نقش جهان، مسجد جامع عباسی، مسجد شیخ‌لطف‌الله، خیابان چهارباغ، کاخ چهلستون، کاخ هشت‌بهشت، مدرسه چهارباغ، کاخ عالی‌قاپو، پل خواجو، سی‌و‌سه‌پل ، منارجنبان، آتشگاه، بازار بزرگ، کلیسای وانک، برج‌های کبوتر و بازارچه‌بلند. منارساربان ، منار چهل دختر ، دو منار دردشت ، منار داروظیافه ، حمام علی قلی آقا ، حمام رهنان ، و …
مهم‌ترین جاذبه‌های طبیعی اصفهان: بوستان‌های حاشیه زاینده‌رود ، بیشه طبیعی ناژوان در غرب اصفهان، کوه صفه در جنوب اصفهان، پارک ملی کلاه قاضی در جنوب اصفهان، کویر ورزنه، تالاب گاوخونی و کویر مصر در شرق اصفهان.
غذاهای سنتی اصفهان: بریانی، دیزی، خورش ماست، حلیم بادمجان، شله قلمکار، گوشت و لوبیا، ماش و قمری، قیمه‌ریزه، نخودآب، شله بریون، یخنه ترش، مرغ و آلوچه، به‌پلو، کباب مشتی، تاس کباب، کوفته شویدباقالی، سرگنجشکی، کاچی هفت‌دخترون، گوشت و عدس، گوشت و نخود، کشک و بادمجان، اشکنه، کاله‌جوش، …
بنابراین با دانستن جایگاه رفیع اصفهان در طول تاریخ و اهمیت بازدید این شهر برای گردشگران داخلی و خارجی ، وظیفه فعالان حوزه گردشگری شهری و اصفهان گردی برای شناساندن و معرفی صحیح شهر تاریخی اصفهان ، بسیار سنگین و اثر گذار می باشد.
مهران سلطان الکتاب
فعال حوزه گردشگری
