مسجد جامع بروجرد یکی از مساجد تاریخی و زیبای شهر بروجرد است. این مسجد که مربوط به قرون ۲ و ۳ هجری می باشد چندین بار مورد بازسازی قرار گرفته و امروز به عنوان یکی از بناهای تاریخی بروجرد از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. قصد داریم در این مطلب به بررسی مسجد جامع بروجرد بپردازیم. با اصفهان تور همراه باشید.

مسجد جامع بروجرد که به مسجد جمعه (با گويش بروجردي مچد جمه mached jomma ) نيز شناخته مي‌شود، مسجدي تاريخي و از بناهاي معماري سرشناس در شهر بروجرد است. مسجد جامع بروجرد يکي از نخستين مسجدهاي ساخته شده در ايران است که در قرن دوم تا سوم هجري در شهر بروجرد بنا نهاده شده است. اين مسجد زيبا در دل يکي از محله‌هاي تاريخي شهر نام دو دانگه واقع شده و به لحاظ معماري و قدمت، از بناهاي منحصر به فرد استان لرستان و شهر بروجرد است
مسجد جامع بروجرد در اصل بر روي يک آتشکده بنا نهاده شده است. عرب ها در حمله به ايران آتشکده‌هاي زيادي را تبديل به مسجد کردند که مسجد جامع بروجرد نيز نمونه‌اي از همين دست است. بين سال‌هاي ( ۱۵۰ الي ۲۲۶ ) قمري که و در زمان حکومت ابودلف بر غرب ايران، بناي مسجد جامع بروجرد با حضور وزير وي با نام حمويه يا حموله آغاز شد. شبستان شمالي مسجد نيز اندکي ديرتر و در قرن چهارم ساخته شد. با توجه به تاريخ طولاني (دوازده قرن) اين مسجد، آسيب‌هاي متعددي بر آن وارد شده و بارها مورد بازسازي قرار گرفته است. شواهد و کتيبه‌هاي گوناگون، از بازسازي مسجد در دوره‌هاي سلجوقي، صفوي و قاجار خبر مي‌دهند. محوطه سازي مسجد در قرون چهار و پنج هجري و نيز الحاقات و تعميرات آن بر طبق کتيبه‌هاي موجود، در سال‌هاي ۱۰۲۲، ۱۰۶۹، ۱۰۹۲ ، ۱۲۰۹ قمري صورت گرفته است
معماري مسجد جامع بروجرد بسيار منحصر بفرد و يکي از شاهکارهاي تاريخي معماري ايران مي‌باشد که هم ويژگي هاي معماري اسلامي و هم معماري باستاني ايران (ساسانيان) را در خود جاي داده است. بخش قديمي تر بنا، گنبدخانه آن است که در ضلع جنوبي قرار گرفته است و به اعتقاد مردم محلي و نيز بر اساس شواهد معماري، پيش از تبديل اين بنا به مسجد، آتشکده‌اي بزرگ بوده است. معماري اين بخش، مشابه چارطاق هاي دوران ساساني است . مسجد داراي دو درب غربي و شرقي است که به صورت غير مستقيم به صحن اصلي باز مي‌شوند. در جنوب صحن، گنبد و ايوان اصلي مسجد که قديمي ترين بخش آن است قرار دارد و در ضلع شمالي نيز شبستان مسجد با ارتفاعي کمتر از ساير بخش‌ها قرار گرفته که در تابستانها فضاي خنکي را ايجاد مي‌کند. ايوان جنوبي داراي دو گلدسته است که بعدها به مجموعه افزوده شده است.

بناي‎ اوليه‎‎ اين‎ مسجد به صورت‎ مجموعه‌اي‎ شامل‎ مسجد، حمام‎، آب‎ انبار، ساختمان‎‎ غـريب‎ خانه‎، ميدان و ساير متعلقات‎ بوده‎‎‎ که امروزه بعضي‎ از اين‎ آثار از بين‎ رفته‎ است‎. بناي‎ مسجد جامع‎ از نظر شکل‎ از نوع مساجد تک ايواني اسـت‎ کـه‎ داراي‎ دو در ورودي‎‎ در قسمت‎‎‌هاي شرقي‎‎ و غربي است. بنا شامل‎ يک‎ حياط مرکزي،‎ ايوان‎، فضاي‎‎ گنبدخانه‎ و شبستانهاي اطراف‎ آن‎ و يک‎ شبستان‎ وسيع‎ زمستاني‎ در طرف‎ شمال‎ حياط مرکزي است. بنابر شواهد موجود، صفويان، زنديان و قاجارها تعميرات بنيادي در مسجد انجام داده‌اند و بخش‌هايي به آن افزوده‌.اند. يکي از ديدني‌هاي اصلي اين مسجد منبر چوبي نه پله آن است و حکاکي روي آن، تاريخ هزار و شصت و هشت هجري قمري را نشان مي‌دهد. سازنده آن، يارمحمد نجار بوده است. در بين اهالي بروجرد شايع است که امام حسن مجتبي دومين امام شيعيان سفري به بروجرد داشته و بر بالاي اين منبر سخنراني کرده است که با توجه به تاريخ ساخت منبر و نبودن اطلاعات کافي، امري نادرست مي‌نمايد.

مسجد جامع بروجرد در جريان بمباران هواپيماهاي عراقي در خلال جنگ ايران و عراق خسارات شديدي ديد و بخش‌هايي از شبستان شمالي آن ويران شد. همچنين زمين لرزه‌هاي متعدد و بارندگي‌هاي شديد، آسيب‌هاي جدي بر آن وارد آورده است. آخرين بار در اثر زمين لرزه سال ۱۳۸۵ موجب فرو ريختن گلدسته‌ها و آسيب ديدن پنجاه درصدي مسجد شد.که دوباره مورد مرمت قرار گرفت.

تهیه و تنظیم : واحد تولید محتوای اصفهان تور

در همه جای ایران مسجدها معمولا یکی از بناهایی هستند که از دیرباز وجود داشته و امروز به یک بنای تاریخی تبدیل شده اند. یکی از جاذبه های دیدنی استان لرستان در شهر بروجرد قرار دارد. مسجد تاریخی سلطانی بنایی است که در این مطلب در اصفهان تور به بررسی آن پرداخته ایم.

مسجد سلطاني که امروزه با نام مسجد امام شناخته مي‌شود يکي از بناهاي تاريخي ديدني شهر بروجرد است که در مرکز شهر و در کنار راسته بازار بروجرد بنا نهاده شده است. اين مسجد در زمان فتحعلي شاه قاجار بر روي ويرانه‌هاي يک مسجد بسيار قديمي ساخته شد و يکي از بزرگ‌ترين مسجدهاي تاريخي کشور مي‌باشد. دو نمونه نسبتاً مشابه در همان زمان در شهرهاي قزوين و تهران ساخته شدند که هر سه اين مسجدها در دوره پهلوي تحت نام مسجد شاه شناخته مي‌شدند. معماري مسجد سلطاني بروجرد برگرفته از معماري مسجد شاه تهران است

مسجد سلطاني داراي چهار طاق و ايوان بزرگ در چهارگوشه است. صحن بزرگ مسجد داراي ابعاد ۶۷ در ۴۱ متر است و حوض بزرگي در وسط آن صحن قرار دارد. مسجد داراي سه درب است که درب غربي به خيابان صفا، درب شمالي به خيابان جعفري و درب شرقي به بازار دواتگرها باز مي‌شود. در اطراف صحن، حجره‌هايي براي طلاب علوم ديني ساخته شده است که تعداد آنها به ۶۱ حجره مي‌رسد. مسجد سلطاني از مدرسه‌هاي و حوزه‌هاي معتبر ديني است و بويژه در زمان سکونت آيت‌الله بروجردي در اين شهر از رونق بسياري برخوردار بوده است .در ايوان غربي اين مسجد کتيبه‌اي قرار دارد که بيان مي‌دارد فتحعلي شاه ماليات خبازان اين شهر را بخشيده است..مسجد سلطاني در زمين لرزه فروردين ۱۳۸۵ خسارت زيادي ديد و بخش‌هاي زيادي از ايوانهاي جنوبي و شمالي آن فرو ريخت. که دوباره مرمت گرديد.

تهیه و تنظیم : واحد تولید محتوای اصفهان تور

اردبیل به عنوان یک شهر تاریخی و مذهبی دارای آثار باستانی زیادی می باشد که یکی از آن ها مسجد جمعه اردبیل است. این مسجد تاریخی که مربوط به دوران سلجوقیان است هرساله میزبان تعداد زیادی گردشگران ایرانی و خارجی می باشد. با هم نگاهی داریم به تاریخ و ساخت این مسجد :

مسجد جمعه اردبیل مسجدی در شهر اردبیل در شمال غربی ایران است که یکی از مکان‌های تاریخی و زیبای شهر اردبیل می‌باشد.مسجد جمعه مربوط به دوران سلجوقیان است که کنار آتشکده ای قرار گرفته و ساختمان قبلی مسجد مربوط به آتشکده بوده‌است وشامل حیاط و ایوان و طاق باشکوهی بوده که در حمله  مغول‌ها تخریب شده و فعلاً قسمتی از مسجد سالم است.

مسجد جمعهمسجد جمعه (جمعه مسجد) اردبیل که در برخی از نسخه‌ها و کتابها از آن به عنوان مسجد جامع نیز یاد شده، بازمانده مسجد عظیم و گسترده و کم نظیری است که در دوره‌های مختلف اسلامی به‌ویژه دوره سلجوقی شکل گرفته و تا اوایل دوره صفوی آباد بوده‌است. اینکه از چه تاریخی این مسجد بر روی آثار پیش از اسلام ساخته شده اطلاعی در دست نیست اما بررسی‌هایی که هیئت کاوشگری ایرانی انجام داده‌استت نشان می‌دهد این مسجد در قرون اولیه اسلامی ساخته شده‌است. مسجد دوره‌های سلجوقی و ایلخانی بسیار گسترده‌تر و عظیم‌تر و وسیع‌تر از بنای مکعبی فعلی بوده و بنای سرپای موجود صرفاً گنبدخانه و ایوان مسجد بزرگ را تشکیل می‌داده‌است. تک منار استوانه‌ای شکل آجری آن از یادگارهای زمان سلجوقی است.

باستان شناسی در مسجد جمعه

مسجد جمعه آخرین بار در دوران ایلخانی مورد مرمت قرار گرفته‌است. کاوش‌های باستان‌شناسی که برای شناخت مختصات تاریخی بنا از سال ۱۳۶۷ توسط سازمان میراث فرهنگی شروع شده، پس از خاکبرداری از لایه‌های خاک و برچیدن قبرهای متأخر، سرستون‌های آجری و قسمتی از دیوارشبستان مسجد عتیق را که متعلق به دوره ایلخانی بوده از خاک بیرون آورد که تاریخ روشن مسجد و چگونگیی الحاقات و تکامل آنرا طی ادوار مختلف تا حدی مشخص نمود و قرار است نتایج این تحقیق توسط هیئت علمی تدوین و مشخص گردد. وجود آجرهای مستعمل در این بنا، تزیینات کاشیکاری و گچبری و نقشش مهرها در بندکشی و فواصل آجرها قابل مقایسه با سایر بناهای دوره سلجوقی در آذربایجان است. علت اصلی انهدام و خرابی مسجد، زلزله شدیدی بوده که موجب تخریب این بنا شده‌است. تعمیرات کهه در قرن هفتم، قسمت اساسی بنا و گنبد آن صورت گرفته‌است.

نقشه مسجد جمعه

شکل گیری و نقشه مسجد جمعه اردبیل بر خلاف مساجد دوره سلجوقی که اغلب به صورت چهار ایوانی بنا می‌شده ساخته شده‌است. این موضوع یکی از مختصات استثنایی پلان مسجد جمعه اردبیل محسوب می‌شود. در زیر تالار اصلی مسجد، به منظور تسهیل عبور و مرور مردم و دسته‌ها و اجتماعات، دهلیزها و راهروهایی به صورت شبکه‌ای منظم و محاسبه شده ساخته شده‌است که در فاصله هر دو متر به صورت چهار راهی متقاطع این ممعبرها دیده می‌شوند و بلندی هر یک از این راهروهای زیرزمینی ۱۹۰ سانتی متر و دارای ۸۰۰۰ سانتی متر پهنا می‌باشد.

بنای اصلی مسجد جمعه _ مسجد جامع

بنای اصلی مسجد جمعه که هم اکنون محوطه مکعبی آن سرپاست، در دوره آبادانی دارای گنبدی بوده که گریو گنبد آن دارای ترکیبهای متعدد منشوری بسیار زیباست که قطاربندی با تزیینات کاشی معرق دارد و کاربندی زیر گنبد نیز بدین شکل بوده که در هر یک از گوشه‌های این مربع سه کنج با لچکی‌های بزرگی ساخته شده که هریک دارای دو روزن مستطیلی شکل برای نورگیری و کسب روشنایی برای محوطه محراب بوده‌است.

قسمت های مختلف مسجد جمعه

مسجد جمعه از سه قسمت تشکیل شده است.

اولین قسمت منا پایه مناره‌ای است که در فاصله‌ای اندکی از مسجد به چشم می‌خورد. این مناره شیوه سلجوقی را دارد و از دو قسمت پایه هشت ضلعی (هر ضلع ۱۰/۲ متر) و بدنه استوانه‌ای به قطر پنج متر تشکیل شده است. در بدنه مناره دو سنگ نبشته بهقی مانده که عبارت است از فرمان اوزون حسن آق قو یو نلو و کتیبه‌ای که تاریخ ۸۷۸ هجری را دارد و در اداره فرهنگ و هنر سابق حفاظت می‌شود.

دومین قسمت اصلی این بنا مسجد تیرپوش است به ابعاد ۸۰/۹ *۵۰/۱۲ متر که روی نه ستون چوبی قرار گرفته است و ستون‌ها هم بر پایه‌های سنگی غیر منتظم استوار شده‌اند. در ورودی چوبی تکه کوب شده میخ‌های آهنی برجسته دارد و بالای یک لنگه ان نوشته‌ای کنده کاری شده است.

سومین قسمت بنا مسجد قدیم است که بنایی مرکب از چهار تاق و گنبد است. تمام بنا اجری و به مقدار خیلی کم در تزئینات ان کاشی بکار رفته است. بسیاری از نما تقریباً از بین رفته و تنها مقداری از ان باقی مانده است. در سالهای گذشته سازمان میراث فرهنگی کشور کاوش‌هایی در محل مسجد اردبیل به انجام رسانده که به نتیجه‌ای بسیار درخشان نیز رسیده است. حفاری انجام شده هیات باستان شناختی را با شبکه گسترده مسجدی عظیم و ویران شده روبه ساخت که تاکنون کسی گمان وجودان را نداشت و بیشتر نوشته‌ها و مطالعات تنها به مبنای سر پای مکعب مستطیلی شکل محدود می‌شد.

تهیه و تنظیم : واحد تولید محتوای اصفهان تور