حرم مطهر رضوی
واژه «حرم» در ذهن اكثر زائران، ضریح مقدس را تداعی می‌كند. اما در واقع به فضای مربع شكلی كه بقعه مباركه را در برگرفته و شامل گنبد، سنگ مرقد و ضریح مقدس می‌شود، حرم می‌گویند. حرم از طریق صفه‌‌هایی به داخل و خارج مرتبط می‌شود. حرم از دو طرف (جنوب و مشرق) به وسیله درهای طلا به رواق‌‌ها راه دارد و از دو طرف دیگر، (شمال و مغرب) از طریق دو صفه بزرگ، به دیگر رواق‌‌ها و مسجد بالاسر مرتبط است.

 صحن های حرم مطهر رضوی
فضاهای باز اطراف مرقد منور امام صحن نام دارند. در مجموع ۹ صحن در مجموعه حرم امام رضا(ع) قرار دارد که ۸ عدد از آنها در حال حاضر ساخته شده است و یکی دیگر از آنها در مرحله ساخت می باشد.

صحن های حرم مطهر رضوی
صحن انقلاب اسلامی (صحن عتیق یا صحن کهنه)
قدیمی ترین و باشکوه ترین صحن حرم که ساخت آن به سال ۸۷۵ ه.ق. بر میگردد و در شمال روضه منوره قرار دارد، صحن انقلاب اسلامی می باشد. در ضلع جنوبی این صحن پنجره فولاد معروف امام رضا(ع) و ایوان طلای حضرت قرار دارند. مقبره شیخ حرعاملی و آرامگاه مرحوم شیخ حسنعلی اصفهانی (معروف به نخودکی) در شمال و مقبره شیخ مجتبی قزوینی در جنوب غربی این صحن واقع شده اند. این صحن شامل چهار ایوان می باشد که ایوان طلای نادری در جنوب، ایوان عباسی در شمال، ایوان ساعت در ضلع غربی و ایوان نقاره خانه در ضلع شرقی این صحن قرار دارند. در میانه این صحن نیز سقاخانه نادری قرار دارد که به سقاخانه اسماعیل طلایی (اسمال طلا!) معروف است. آیین نقاره نوازی از بالای ایوان نقارخانه برگزار می شود.

صحن آزادی (صحن نو) :
این صحن در شرق روضه منوره واقع شده است و از بناهای زمان فتحعلی شاه می باشد. این صحن نیز شامل چهار ایوان است که به نام های ایوان طلا (ایوان غربی)، ایوان باب الحکمه (ایوان شمالی)، ایوان غربی و ایوان باب السلام (ایوان شرقی) شناخته می شوند. شیخ جعفر مجتهدی در حجره ۲۴ این صحن قرار دارد.
صحن جامع رضوی :
بزرگترین صحن حرم با مساحت ۱۱۷۵۸۴ متر مربع در جنوب روضه منوره قرار دارد. این صحن گنجایش ۷۰۰۰۰ نمازگزار را دارد. (در صحن مسجد جامع هندوستان که یکی از بزرگترین مساجد جهان شناخته می شود، ۲۵۰۰۰ نفر نمازگزار می توانند همزمان نماز بخوانند.)
صحن جمهوری اسلامی :
این صحن در غرب روضه منوره قرار دارد و جزو صحن هایی است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی ساخته شده است. در میانه این صحن سقاخانه ۸ ضلعی قرار دارد که جزو اولین مکان هایی در ایران است که از چشم های الکترونیکی برای سیستم آب آن استفاده شد. در نزدیکی این سقاخانه نیز ساعت آفتابی ای قرار دارد که در تمام فصول سال ظهر شرعی را نمایش می دهد. این صحن شامل چهار ایوان به نام های ایوان طلا یا باب الولایه (ایوان شرقی)، باب العلم (ایوان شمالی)، باب الغدیر (ایوان غربی) و باب الشهاده (ایوان جنوبی) می باشد.
صحن قدس :
در این صحن سقاخانه ای وجود دارد که نمای آن شبیه ساختمان قدس (قبله اول مسلمین) است و اندازه آن یک هشتم اندازه واقعی قدس می باشد.
صحن غدیر :
در ضلغ غربی این صحن مجتمع تجاری غدیر قرار دارد که سرویس های بهداشتی حرم نیز در آن می باشد.
صحن رضوان :
طراحی این صحن به پایان رسیده است و به زودی ساخت آن شروع می شود.
صحن کوثر :
در جنوب شرقی روضه منوره واقع شده است و مساحت آن ۱۵۵۸۰ متر مربع است.
صحن هدایت:
در شمال شرقی روضه منوره واقع شده است و مساحت آن ۱۴۴۰ متر مربع است.

بست های حرم مطهر رضوی
بست به فضای خارج صحن ها می گویند. در فضای این بست ها زائر می تواند از لحاظ روحی و جسمی خود را آماده تشرف به ساحت امام کند.
بست شیخ حرعاملی :
این بست که در شرق صحن انقلاب قرار دارد، مسیر ورود زائران از خیابان نواب صفوی می باشد. تاریخ ساخت این بست به عهد صفویه بر می گردد و ۱۱۵ متر طول و ۲۱ متر عرض دارد. دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مهمان سرای حضرت و وضوخانه در این بست قرار دارند و از طریق ورودی زیرگذر واقع در این بست می توان به رواق دارالحجه دسترسی داشت. قدیمی ترها این فضا را بست سفلی و یا بست پایین می نامند. این بست به صحن آزادی نیز راه دارد.
بست شیخ طوسی :
این بست در غرب صحن انقلاب قرار دارد و به بست بالا یا علیا معروف است. ۸۶ متر طول و ۳۰ متر عرض دارد و از آثار عهد صفویه می باشد. کتابخانه مرکزی آستان قدس و ورودی دیگر زیر گذر دارالحجه در این بست قرار دارند. همچنین شما از این بست می توانید وارد صحن جمهوری اسلامی شوید.
بست شیخ بهایی :
این بست در جنوب غربی حرم و در جنوب رواق دارالولایه قرار دارد.۱۲۹ متر طول و ۳۱٫۷۵ متر عرض دارد. در شمال این بست ورودی رواق دارالولایه و گذرگاه ورود مسجد گوهرشاد قرار دارد و جنوب این بست به صحن جامع رضوی منتهی می شود. در غرب بست ، هشتی ورود به صحن جمهوری اسلامی و رواق دارالرحمه و همچنین کتابخانه مسجد گوهرشاد و وضوخانه وجود دارد. در شرق این بست نیز یک ورودیه به راهروی مسجد گوهرشاد و یک ورودیه به صحن قدس وجود دارد. این بست پس از پیروزی انقلاب اسلامی ساخته شد.
بست شیخ طبرسی :
این بست در شمال صحن انقلاب قرار دارد.۸۶٫۵ متر طول و ۲۴ متر عرض دارد. دانشگاه علوم اسلامی و کتابخانه رضوی در دو سمت این بست قرار دارند.

رواق های حرم مطهر رضوی
اماکن سرپوشیده اطراف حرم، رواق نام دارد. در حال حاضر ۲۸ رواق در حرم وجود دارد. جهت پیدا کردن هرکدام از این رواق ها در حرم، از نقشه حرم استفاده نمایید.
یکی از باشکوه ترین رواق های حرم که در بین سالهای ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۲ ه.ش. ساخته شده است.
رواق دارالزهد/رواق دارالحفاظ/رواق شیخ بهاء الدین/رواق دار السیاده/رواق درالعباده/رواق گنبد حاتم خانی/رواق دارالخلاص/رواق گنبد الله وردیخان/رواق دارالولایه ./رواق/توحید خانه/رواق دارالاجابه/رواق دارالفیض/رواق دارالهدایه/رواق دارالشکر/رواق دارالرحمه/رواق دارالشرف/رواق دارالحکمه/ رواق دارالضیافه/ رواق دارالحجه/ رواق دارالسعاده/رواق امام خمینی/رواق دارالسلام/ رواق دارالکرامه/ رواق دارالسرور/ رواق شیخ طوسی/ رواق دار العزه/رواق شیخ حرعاملی/رواق دارالذکر

ساعت صحن انقلاب حرم مطهر رضوی
این ساعت در تاریخ ۲۲ بهمن ۱۳۳۳ از هامبورگ آلمان خریداری شده و به مشهد آورده شد و در فروردین ۱۳۳۴ در بالای ایوان غربی صحن انقلاب نصب شد. این ساعت از ساعت قرار گرفته در صحن آزادی کوچکتر است. سال ساخت این ساعت ۱۹۵۴ م. می باشد.

ساعت صحن آزادی حرم مطهر رضوی
اولین و قدیمی ترین ساعت حرم مطهر، ساعت صحن آزادی می باشد که بر روی ایوان جنوبی نصب شده است. این ساعت ساخت منچستر انگلستان می باشد و امین الملک، صدراعظم ایران در زمان ناصرالدین شاه آن را به حرم اهداء کرده است.سال ساخت این ساعت ۱۸۹۳ م. می باشد.

سقاخانه حرم مطهر رضوی
این سقاخانه بین سالهای ۱۱۴۴ تا ۱۱۴۵ ه.ق. و در زمان نادرشاه افشار ساخته شده است. سنگاب آن بصورت سنگ مرمر یکپارچه بوده که از هرات به ایران آورده شده است. پوشش طلایی گنبدی این بنا توسط شخصی به نام اسماعیل خان ساخته شده است.

پنجره فولاد حرم مطهر رضوی
در دوره صفوی و با پیشنهاد ملا محسن فیض کاشانی این پنجره در صحن انقلاب نصب شد. فلسفه نصب آن نیز این بوده است که چون در گذشته شبها درهای حرم را می بستند، پنجره ای قرار داده بودند که زائرین بتوانند از طریق آن مرقد مطهر را مشاهده کرده و دعا بخوانند.

مسجد گوهرشاد حرم مطهر رضوی
در سال ۸۲۱ ه.ق. و در عصر تیموری این مسجد به دستور بانو گوهرشاد (همسر شاهرخ تیموری)، در جنوب روضه منوره ساخته شد. ایوان جنوبی این مسجد با نام ایوان مقصوره با ۲۵٫۵ متر ارتفاع یکی از باشکوه ترین ایوان های حرم می باشد. گنبد آبی رنگی که بر فراز ایوان مقصوره قرار دارد با ارتفاع ۴۱ متری اش و دو مناره ۴۳ متری اطراف آن از مشخصات ویژه این مسجد می باشد. ایوان جنوبی شمالی این مسجد دارالسیاده و ایوان شرقی و غربی آن به ترتیب ایوان اعتکاف و ایوان شیخ بهاءالدین نام دارند. نام بانوگوهرشاد به عنوان بانی مسجد بر روی ایوان شمالی مسجد بر روی کاشی ای معرق به رنگ زرد با خط ثلث نوشته شده است.

منبر صاحب الزمان(عج) حرم مطهر رضوی
این منبر که در کنار محراب ایوان مقصوره قرار دارد از لحاظ قدمت و شیوه ساخت حائز اهمیت است. این منبر نفیس، از چوب گردو و گلابی به شیوه منبت کاری و بدون استفاده از میخ توسط استاد محمد نجار خراسانی ساخته شده است. قدمت این منبر به زمان فتحعلی شاه قاجار بر می گردد. با توجه به اینکه سازنده این منبر با این نیت این منبر را ساخته که حضرت صاحب الزمان پس از ظهور بر روی آن ایراد خطبه کنند، در بین مردم این منبر بدین نام معروف گردیده است.

روضه منوره حرم مطهر رضوی
بنیان اصلی بنای روضه منوره که ضریح حضرت در آن قرار دارد، در قرن پنجم هجری و در زمان سلطان محمود غزنوی گذاشته شده است. تا قبل از آن بنایی ساده بر روی مرقد حضرت قرار داشت که در قرن چهارم هجری سبکتکین غزنوی آن را ویران کرده بود. بنای فعلی از لحاظ ساختار کلی تقریبا همای بنای اولیه می باشد که بیش از ۱۰۰۰ سال قدمت دارد و پس از توسعه ۱۳۹ متر مربع شده است.

مسجد بالاسرحرم مطهر رضوی
این مسجد که از لحاظ قدمت بعد از روضه منوره تاریخی ترین قسمت حرم می باشد، در سال ۴۲۵ ه.ق. و در دوره غزنویان در غرب ضریح و و در قسمت بالاسر حضرت ساخته شده است. دو رکعت نماز در این مسجد بسیار سفارش شده است. در ضلع جنوبی این مسجد محرابی زیبا قرار دارد.

ضریح حرم مطهر رضوی
از زمان صفویه تا کنون ۵ ضریح بر روی مرقد مطهر امام رضا(ع) قرار گرفته است. از وضعیت ضریح های حضرت قبل از زمان صفویه اطلاعات دقیقی در دسترس نیست.

ضریح اول : ضریح چوبی صفوی :  در سال ۹۵۷ ه.ق. و در زمان طهماسب بن اسماعیل صفوی این ضریح چوبیِ طلا و نقره کوب بر روی مرقد حضرت نصب شد.
ضریح دوم : ضریح نگین نشان نادری : ضریح فولادی مرصعی که در سال ۱۱۶۰ ه.ق. توسط نوه نادرشاه افشار به حرم هدیه و بر روی مرقد حضرت قرار گرفت. این ضریح تا سال ۱۳۷۹ که ضریح پنجم نصب شد بر روی مرقد حضرت قرار داشت و ضریح های سوم و چهارم بر روی آن قرار می گرفت. پس از آن نیز با توجه به نیت واقف ضریح را به سرداب انتقال دادند و مجدد بر روی مرقد منور امام نصب کردند.
ضریح سوم : ضریح فولادی قاجاری : ضریحی فولادی که در عهد سلطنت فتحعلی شاه قاجار و در سال ۱۲۳۸ ه.ق. روی ضریح دوم نصب گردید.
ضریح چهارم : ضریح شیر و شکر : ضریحی از طلا و نقره که در سال ۱۳۳۸ پس از برداشتن ضریح سوم، بر روی ضریح دوم نصب گردید.
ضریح پنجم : ضریح آفتاب : این ضریح که ضریح فعلی حرم نیز می باشد با ترکیبی از آهن، فولاد و چوب گردو ساخته شده است و روی آن به وسیله طلا و نقره پوشیده شده است. در چهار سوی این ضریح چهارده دهانه به نشانه چهارده معصوم و طراحی گل های پنج و هشت پر، نمادی از خمسه طیبه و هشتمین حجت خدا می باشد. طرح گل های آفتابگردان ضریح نمادی از لقب شمس الشموس حضرت علی بن موسی الرضا (ع) است. این ضریح در روز سه شنبه ۱۶ اسفند ۱۳۷۹ ه.ش. همزمان با عید سعید قربان و با حضور آیت الله خامنه ای افتتاح و جایگزین ضریح چهارم و ضریح دومی که در زیر آن قرار داشت، شد.

گنبد حرم مطهر رضوی
گنبد دارای دو پوشش می باشد. پوشش اول همان سقف حرم است که از قسمت روضه منوره قابل مشاهده می باشد و به آن قبه گفته می شود و پوشش دوم که همان گنبد اصلی است بر فراز آن قرار دارد. فاصله خالی بین دو پوشش بیش از ۱۳ متر می باشد. ارتفاع قبه از کف حرم ۱۸٫۸۰ متر و ارتفاع بالاترین نقطه گنبد از کف حرم برابر با ۳۱٫۲۰ متر می باشد.

مناره ها (گلدسته ها)حرم مطهر رضوی
به بناهای بلندی که بر روی ایوان ها قرار دارد و محلی بوده است برای اذان گویی مناره یا گلدسته می گویند. اکنون با احتساب دو مناره مسجد گوهرشاد، حرم دارای ۱۲ مناره می باشد که دو عدد از آنها طلایی بوده و بر روی دو ایوان شمالی و جنوبی صحن انقلاب قرار دارند. بلند مناره قرار گرفته بر روی ایوان طلا از کف حرم برابر ۴۰٫۵ متر می باشد و محیط آن نیز ۱۳ متر است. لازم به ذکر است که دو مناره طلایی حرم در دو زمان متفاوت ساخته شده است و قدمت ساخته شان متفاوت است.

تهیه و تنظیم : واحد تامین محتوای اصفهان تور