اگر اهل طبیعت گردی و مسافرت  هستید ، پس حتما از استان همدان و زیبایی های باستانی و طبعیش دیدن کنید، ما در این نوشته شما را با مهمترین و بهترین مکان های شهر همدان بیشتر آشنا میکنیم.پس با ما همراه باشید.

 

مجسمه شیرسنگی :

از یادمان‌های تاریخ باستان در شهر همدان مجسمه شیر سنگی است که در انتهای خیابان ۱۲ متری سنگ شیر و در وسط میدان مربع شکلی به همین نام قرار گرفته‌است. تپه‌ای که در حال حاضر مجسمه شیر سنگی بر روی آن واقع شده تپه باستانی است زیرا تابوت متعلق به دوره اشکانی ازآن محل کشف شده و فعلاً در موزه تپه هگمتانه نگهداری می‌شود. این مجسمه به همراه قرینه اش ابتدا در دروازه شهر همدان قرار داشته‌است و اعراب به هنگام فتح همدان آن را باب الاسد به معنی دروازه شیر نامیده‌اند.

در سال ۳۱۹ ه.ق نیز که دیلمیان همدان را به تصرف خود در آوردند دروازه شهر را به کلی تخریب کردند. مردآویج دیلمی قصد داشت یکی از آنها را به ری منتقل نماید ولی چون موفق نشد پنجه‌های یکی از شیرهارا شکست و دیگری را به طور کامل تخریب نمود مجسمه آسیب دیده تا سال ۱۳۲۸ هجری شمسی بر روی زمین افتاده بود تا اینکه مهندس سیحون طراح و معمار آرامگاه بوعلی آن را در محل فعلی نصب کرد.

 

شهر باستانی هگمتانه:

تپه هِگْمَتانه تپه‌ای تاریخی با پیشینه‌ای متعلق به دوران مادها است که در شهر همدان قرار دارداز جمله ویژگیهای شهر باستانی هگمتانه، معماری و طرح و نقشه منظم این شهر بوده، که در بین آثار باستانی به دست آمده کم‌سابقه‌است. آثار کشف شده حاکی از وجود یک شبکهٔ منظم و پیشرفتهٔ آب‌رسانی در شهر حکومتی مادها و پارت‌ها است لوح زرین به نام «آریارمنه»: این لوح از زرِ ناب و به ابعاد ۱۲ در ۸ سانتیمتر و دارای ۱۰ سطر به خط میخی است. «آریارمنه»، جدِّ داریوش اول است. بنا به اظهار نظر باستان‌شناسان، این لوح قدیمی‌ترین اثر تاریخی است ودر موزهٔ برلن آلمان نگهداری می‌شود. بنا به گزارش کتاب هگمتانه تا امروز (چاپ سال ۱۳۳۲)، ۸ قطعه لوح زرین و سمین از کشفیات تپه هگمتانه و تخت جمشید بدست آمده که ۵ لوح طلا و یک نقره مربوط به تپه هگمتانه همدان است و تنها یک لوح طلا و یک نقره مربوط به تخت جمشید است. همین نکته اهمیت تاریخی و باستانی تپه هگمتانه را بهتر از هر مطلبی دیگر نشان می‌دهد.

 

تپه توشیجان ملایر:

نوشیجان آتشکده و قلعه‌ای باستانی در ۱۵ کیلومتری غرب ملایر در منطقه‌ای به نام «شورکات» و در کنار رودخانهٔ خرم‌آباد می‌باشد. با کاوش‌های باستان‌شناسان دراین تپه باستانی سه طبقه شناسایی شد که طبقه اول را به مادها، طبقه دوم را به هخامنشیان و طبقه سوم را به ساسانیان نسبت می‌دهند.

این تپه در سال ۱۳۴۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌است.

بقایای آثار بدست آمده از تپه مربوط به مادها و شامل موارد زیر

بنای قدیمی جبهه غربی تپه که نخستین آتشگاه است

تالار ستون‌دار آپادانا

معبد اصلی

اتاق‌ها و انبارها

تونل – که احتمالاً ایجاد آن جنبه امنیتی داشته‌است.

 

کتیبه‌های گنج‌نامه :

که یادگاری از دوران داریوش و خشایارشای هخامنشی است، بر دل یکی از صخره‌های کوه الوند در فاصله ۵ کیلومتری غرب همدان و در انتهای درهٔ عباس آباد حکاکی شده‌است. کتیبه‌ها هر کدام در سه ستون ۲۰ سطری به زبان‌های پارسی قدیم، بابلی و عیلامی قدیم نوشته شده‌اند. متن پارسی در سمت چپ هر دو لوح جای گرفته‌است و پهنایی معادل ۱۱۵ سانتی متر دارد. متن بابلی در وسط هر دو کتیبه نوشته شده و متن عیلامی در ستون سوم قراردارد.

مقبره حیقوق نبی تویسرکان : حَبَقّوق (عبری: חֲבַקּוּק به معنی “در آغوش می‌گیرد) از پیامبران بنی‌اسرائیل است که حدود ۷۰۰ قبل از میلاد زندگی می‌کرده و در زمان پادشاهی کورش بزرگ به ایران مهاجرت و در تویسرکان ساکن شده و در همین شهر مُرده‌است. در تویسرکان آرامگاهی برای او برپا شده‌است. وی نگهبان معبد بزرگ یهودیان در اورشلیم بوده‌است.

حدود سال ۵۹۰ قبل از میلاد، بخت النصر پادشاه کلده به اورشلیم حمله کرد و گروهی از یهودیان را به قتل رساند و نزدیک به بیست هزار نفر از آنان را اسیر و به شهر بابل پایتخت کلده که نزدیک بغداد فعلی قرار داشت انتقال داد. حیقوق نبی در بین این زندانیان بود و مدت طولانی در زندان به سر برد. در سال ۵۴۸ قبل از میلاد، کورش بزرگ پادشاه ایران به کلده حمله کرد و در جنگی لشکریان کلده را شکست داد و بابل را تصرف کرد و طی فرمانی دستور آزادی کلیه اسرا و زندانیان یهود را صادرنمود. پس از آزادی از بند اسارت بابلیان، حبقوق پیامبر به ایران مهاجرت کرد و در شهر تویسرکان یا رودآور ساکن شد.آرامگاه حیقوق نبی در تویسرکان طی قرون متمتدی چندین بار بازسازی شده‌است. این آرامگاه یکی از قدیمی‌ترین آثار تاریخی ایران محسوب می‌شود.

 

غار علی‌صدر:

تنها غار تالابی ایران و از معدود غارهای آبی جهان است. این غار در ارتفاعات ساری قیه نزدیک روستای علیصدر (یا علی سرد) شهرستان کبودراهنگ (استان همدان) واقع شده است. ارتفاع غار از سطح دریا ۲۱۰۰ متر است. محوطه غار دالان‌های پیچ در پیچ و دهلیزهای متعددی دارد. از مجموعه رشته آبها، دریاچه بزرگی در درون غار بوجود آمده و از این رو نفوذ به عمق غار تنها با قایق میسر است. غار علی‌صدر یکی از دیدنی‌های جهانگردی استان همدان است.

 

سد اکباتان:

یکی از سدهای استان همدان است. این سد در نزدیکی شهر یالفان در ۱۰ کیلومتری شهر همدان بر رود قره سو احداث شده‌است.

ارتفاع سد در زمان ساخت ۵۴ متر (از پی) بوده است و در حال افزایش به ۷۹ متر می‌باشد.

 

گنبد علویان

این گنبد از ابنیه دوره سلجوقی است که در خیابان علویان واقع شده است و مدفن دو تن از سادات خاندان علوی همدان میباشد و تزئینات آن از شاهکارهای دوره ایلخانی است.

 

 

آرامگاه بوعلی سینا

ابوعلی سینا از مشاهیر، پزشکان و فلاسفه اسلامی است که در سال ۳۷۰ هجری در بخارا متولد شد. مجموعه آرامگاه و موزه بوعلی سینا در میانه میدانی به نام او در مرکز شهر همدان قرار دارد.

 

 

آرامگاه باباطاهر

باباطاهر همدانی از عرفا و شاعران قرن پنجم هجری قمری است و ظاهرا در اواخر قرن چهارم ولادت یافته است.

بنای کنونی آرامگاه که تلفیقی از معماریهای قرون ۷ و ۸هجری قمری و عصر حاضر میباشد، در سال ۱۳۴۶ خورشیدی آغاز و در سال ۱۳۴۹ پایان یافت.

 

 

مجموعه آثار تاریخی، فرهنگی موجود در مرکز شهر همدان

همجواری میدان تاریخی امام خمینی (ره) با بقعه استر و مردخای، شاهزاده حسین، بازار سنتی،مسجد جامع همدان و مجموعه باستانی همگتانه زمینه مساعدی را جهت بازدید، خرید و زیارت برای گردشگران فراهم آورده است.

 

مجتمع تفریحی عباس آباد

این مجتمع بر فراز تپه عباس آباد در ابتدای بلوار ارم مشرف به شهر همدان در دره زیبای عباس آباد واقع شده و دارای تاسیسات اقامتی، تفریحی، پذیرایی، قایق رانی، پیست اسکیت، چایخانه سنتی و مسیر پیاده روی است.

 

 

باغ موزه دفاع مقدس

این باغ موزه بزرگترین موزه دفاع مقدس در کشور است که در چندین فاز طراحی و اجرا گردیده و با صرف ۱۳ سال تلاش مداوم، منظر مستندی از هشت سال دفاع مقدس را به نمایش می گذارد.

 

موزه تاریخ طبیعی

این موزه با اهداف علمی، آموزشی و پژوهشی دانشگاه بوعلی سینا در سال ۱۳۵۱ تاسیس شده که در آن انواع ماهی ها، آبزیان، پرندگان، خزندگان، پستانداران و نمونه های کمیاب کانی و فسیلی به نمایش در آمده است.

 

 

 

 

امام زاده محسن

امام زاده حسن یا امامزاده کوه بر فراز تپه ها ای در انتهای دره سرسبز و فرجین از توابع مریانج در ۱۵ کیلومتری همدان قرار دارد. در این بنا یکی از نوادگان امام حسین (ع) و یکی از صحابه پیامبر آرمیده است.

 

 

باغ عمارت نظری

باغ امارت نظری که به عنوان ساختمان اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مورد استفاده قرار میگیرد در خیابان عارف قزوینی واقع شده است این عمارت در داخل باغی زیبا مربوط به اواخر دوره قاجاریه قرار دارد.

 

 

تله کابین گنجنامه

این تله کابین در دامنه زیبای الونددر ۵کیلومتری شهر همدان قرار دارد. خط تله کابین دونقطه مهم توریستی،گنجنامه و میدان میشان را به هم متصل می نماید،این مجتمع شامل : کافب شاپ، سکوی پرش بانجی جامپینگ، رستوران،تعادل هوایی، دیواره سنگ نوردی، تیرول (کابل پرواز)، شهربازی مسقف لژ و یگاند، رستوران سنتی، فست فود و بسیاری امکانات ورزشی و تفریحی دیگر است.

 

برج قربان

این بنا که از آثار قرن هفتم هجری می باشد، مدفن شیخ الاسلام حسن بن عطار و جمعی از امرای سلجوقی است، که در سال های ۴۸۸ تا ۵۶۷ هجری در همدان می زیسته اند، این اثر در مجاورت هنرستان دخترانه ابن سینا واقع شده است.

 

 

موزه مفاخر و مشاهیر

این موزه که در بخشی از بنای یادمان عین القضاه همدانی قرار دارد، تندیس های بزرگ و زیبای مشاهیری چون ابوعلی سینا،شیخ میر رضی الدین آرتیمانی، خواجه رشیدالدین فضل همدانی، حبقوق نبی، شهید مفتح و سید جمال الدین اسدآبادی به همراه مجموعه ای از تابلوهای مربوط به مناظر و زندگی اجتماعی مردم همدان را در معرض بازدید گردشگران قرار داده است.

 

 

 

موزه حمام قلعه

حمام قدیمی قلعه در یکی از محله های قدیمی و اصیل همدان به نام محله قلعه یا (قاشق تراشان) در خیابان شریعتی واقع شده که امروزه به عنوان موزه مردم شناسی پذیرای گردشگران ورودی به همدان است.

 

 

دژ و معبد باستانی نوشیجان

این اثر در ۶۰ کیلومتری جنوب همدان واقع شده است تا امروز شش فصل کاوش در این تپه صورت گرفته که در نتیجه این کاوشها سه دوره تاریخی شناسایی شده است به طوری که آثار فوقانی به دوره پارت، لایه میانی به دوره هخامنشی و آثار تحتانی موجود که قابل رویت است به دوره مادها مربوط میشود.

موزه حمام حاج آقا تراب

این حمام در بافت قدیمی شهر در محله علی آباد قرار دارد در سمت غرب و شرق، حجره ها و طاق نماهای زیبا قرار دارد و در سمت شمال، حجره شاه نشین وجود دارد و در جبهه ی بیرونی صحنه ای از شاهنامه(جنگ رستم با دیو سفید) با کاشی هفت رنگ به تصویر کشیده شده است.

 

 

خانه مسعودی

در ضلع شمالي شهرستان تويسركان در خيابان انقلاب ـ دستغيب منزل آقاي مسعودي واقع شده كه بركتيبه اي در كنار در ورودي شاه نشين طبقه اول تاريخ ساخت خانه را ۱۲۹۰(ه.ق)ذكر كرده اند .خانه مسعودي با مساحت ۱۲۷۰متر مربع در دوطبقه بنا شده است در هر طبقه يك اتاق اصلي وجوددارد ودر طرفين آن چند اتاق فرعي قرارگرفته كه در انتهاي هريك از اتاقها يك اتاقك (انبار ـ پستو) ساخته شده است سقف اتاقهاي شاه نشين لمبه كوبي وساير اتاقها با تير چوبي مسقف شده است .گچبريهاي برجسته با نقوش گل وبوته در شاه نشين طبقه دوم وجود دارد .همچنين در بالاي ديوارهاي اتاق شاه نشين طبقه اول عكسهايي از شاهان كياني تا قاجار بصورت نقاشي كاغذي جاي داده شده كه روي آن را با شيشه پوشانيده اند .آئينه كاري گچبريهاي برجسته ، نقاشي ديواري گل وبوته وانسان بالدار از عوامل تزئيني اين بنا مي باشد . آجر كاريهاي ساده وتزئيني سردر ورودي شاه نشين طبقه اول ودوم از ديگر عوامل تزئيني بنا محسوب ميشود.در اطراف مهتابي وحياط نيز طاقنمايي اجرا شده است .لازم به ذكر است درهاي چوبي فعلي قبلاً ارسي بوده است با اين توضيح كه درهاي ارسي بهنگام باز وبسته شدن داخل چهارچوب بطور عمودي به بالا حركت ميكرده اند.ارتفاع درهاي ارسي بيش از ۲متر بوده است .اين اثر در تاريخ ۲۷/۱۰/۷۷ به شماره ۲۲۴۶ در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است .

 

 

تپه گيان نهاوند

تپه گيان در ۲۳كيلومتري جنوب غربي نهاوند و۱۸كيلومتري جاده اي كه نهاوند را به جاده كرمانشاه وصل ميكند واقع شده است .اين تل در دهستان گيان واقع در بخش مركزي در دره خاوه قرار دارد وعبارت از تپه اي به طول ۱۵۰وعرض ۱۰۰متر كه راس آن امروزه حدود ۱۰متر بالاتر از سطح زمينهاي اطراف است.

كوههاي قوچال وبزبي با ارتفاع ۲۳۰۰متر بخشهاي جنوب وجنوب شرقي وكوههاي آردوشان با ارتفاع ۲۴۸۰ متر بخشهاي شمالي آنرا تشكيل ميدهند .در اين منطقه رودهاي پر آب دائمي جريان دارند كه مهمترين آنها سراب گيان است كه از ارتفاعات قوچال واقع در جنوب سرچشمه گرفته وبه گاماسياب مي پيوندد .تپه گيان ضمن بررسي كوتاه مدتي كه در سال ۱۹۳۶ م(۱۳۱۵ه.ش)توسط پروفسور هرتسفلد انجام گرفت و منجر به كشف نوعي سفال منقوش گرديد،شناسايي شد .متعاقب آن در سال ۱۹۳۸م (۱۳۱۷ه.ش)آقايان پروفسور مان كريشمن وژرژ كنتنو به نمايندگي از طرف موزه لوور در محل اقدام به حفاري نمودند ودر عمق ۱۹متري از سطح تپه به خاك بكر رسيده ودر نتيجه پنج طبقه استقراري از تمدن قديم نمايان شد ،طبقه پنجم به ضخامت ۱۰متر قديميترين طبقه استقراري آثار آن معرف دوران كالكولتيك ـدوره مس ـ هزاره پنجم ق.م ميباشد .در طبقات مكشوفه به وفور سفال بدست آمده ،سفالهاي مكشوفه از طبقات پنجگانه تپه گيان را مي توان به دو دسته سفالهاي منقوش رنگارنگ با زمينه نخودي وقرمز با نقوش سياه رنگ در روي ظروفي به اشكال كاسه ،فنجان ،خمره ،ظروف سه پايه ،ظروف دسته دار،ساغر دسته دار وبدون دسته با طرحهاي هندسي وموضوعات گياهي وحيواني تزئين شده اند كه قابل مقايسه با سفالهاي ناحيه جنوب ايران خصوصاً شوش مي باشد.

٭سفالهاي تك رنگ عمدتاً به رنگ سياه درخشان يا خاكستري سياه رنگ ويا قرمز رنگ وفاقد نقش بوده وهنرمند سفالگر بيشتر متوجه شكل ظرف بوده ودسته ظروف را به شكل حيوانات خصوصاً‌ قوچ تزئين ويا حك نموده است .

٭در سفال گيان اشكال بز كوهي با شاخهاي متنوع ،مار ،پلنگ ،عقاب ،مرغان آبي در حال شناوري وخطوط واشكال هندسي ،نقشهاي شانه اي ديده مي شودوهنرمند با نقش دو سر وتعداد زيادي خطوط به جاي پاي پرنده پرداخته وبه اين ترتيب نقش را به طرز استيليزه (خارج از حد طبيعي )نشان داده است.

٭از يافته هاي ديگر مي توان به تعدادي قبور وهمچنين نقره وآهن براي ساختن ظروف فلزي همچون دستبند ،آبخوري وسرنيزه وتبر وكوزه ها اشاره كرد .

بطور خلاصه پژوهشها ثابت نموده كه تكامل سبك واسلوبهاي شوش در اين منطقه تداوم وزندگي جامعه بدون تغييرات وهرگونه وقفه ادامه يافته است وفن كوزه گري به شكل ظروف سفالين منقوش كه شباهت زيادي به ظروف شوش دارد رواج داشته است .

٭از نظر گاهنگاري تپه گيان تاريخي از اواخر هزاره پنجم تا اوائل هزاره اول قبل از ميلاد را در بر دارد .تپه گيان در سال ۱۳۱۰ به شماره ۳۶ در فهرست آثار ملي ثبت ويافته هاي سفالي آن در موزه ملي ايران وموزه هاي جهان در معرض نمايش قراردارد .

 

پیست اسکی الوند:

یا تاریک دره مکانی برای ورزش اسکی در استان همدان است

تپه عباس آباد

راه تاریخی توریستی همدان به تویسرکان

آتشکده بهرام- پارک سیفیه ملایر

گنبد علویان

برج قربان

مسجد جامع همدان

مقبره استر و مردخای

آرامگاه بوعلی سینا

آرامگاه عارف قزوینی

آرامگاه باباطاهر

آرامگاه میر رضی الدین در تویسرکان

 

جاذبه های طبیعی – گردشگری

اسدآباد:

باغ های دربند، پارک جنگلی، تالاب پیرسلیمان، تالاب حسن آباد چهار دولی یا چم شو، دشت ممنوعه اسعدآباد، طبیعت بهمن دره، طبیعت دره خنداب، طبیعت گردنه اسدآباد، طبیعت ارتفاع های حفاظت شده آلما بولاغ، طبیعت دشت اسدآباد، کهریز فصلی روستای بیتروان، کهریز روستای چنار علیا.

بهار:

دامنه رشته کوه الوند، حاشیه رودخانه سیمینه رود، حاشیه رودخانه خدابنده لو، طبیعت روستای وهنان، طبیعت روستای وهنان، طبیعت روستای حیدره قاضی خان، طبیعت شهر لالجین.

تویسرکان:

آبشار اللو سرکان، پارک نبوت، پناهگاه شکار ممنوع خان گرمز، دامنه کوه کمر زرد، دامنه کوه کلیان، دامنه کوه سیاه دره، چشمه دار توت تقی آباد، چشمه کمره سازیان، چشمه دروغه در قلی لاله، طبیعت دره هیلاق، طبیعت دره گاومیش دره، طبیعت دره خرس دره، طبیعت دره خنجر بیگ، طبیعت دره تخت در گنبله، طبیعت دره سرکان، طبیعت دره آرتیمان، طبیعت دره گزندر، طبیعت دره شهرستانه، طبیعت روستای گشانی، منطقه ییلاقی فاران.

رزن:

پارک جنگلی ملت، چشمه آب معدنی قینرجه، حاشیه رودخانه خمیگان، حاشیه رودخانه قوری چای، منطقه شکار ارتفاعات بقراطی.

کبودرآهنگ:

دامنه کوه قلعه آباد، چشمه بوقانی، چشمه باقلاما، غار علیصدر، غار سراب، غار سوباشی، غار آهکی قلی آباد، قله بوقاطی، طبیعت دره خلج دره، طبیعت دره قره داغ، طبیعت روستای وصله، طبیعت روستای سراب، طبیعت روستای آلان.

ملایر:

بام ملایر، پارک ترافیک کوهسار، تالاب فصلی آقا گل، حاشیه رودخانه حرم آباد، حاشیه رودخانه ملایر، دامنه کوه لشگر، دامنه کوه قصر قجر، دامنه کوه سرده، زیستگاه حیات وحش لشگر.

نهاوند:

طبیعت منطقه سرآب گیان، طبیعت منطقه سراب گاماسیاب، طبیعت منطقه سراب ملوسان، طبیعت منطقه فارسبان، طبیعت منطقه سراب کنگاور کهنه، چشمه علی، چشمه دو خواهران، چشمه چاله اولاد، چشمه ملا محمد طاهر.

همدان:

آبشار گنج نامه، آبشار دوزخ دره، پیست اسکی تاریک دره، دامنه الوند، دریاچه سد اکباتان، غار هیزج، غار آق قایا، غار بگلیجه، طبیعت دره های عباس آباد، طبیعت دره حیده، طبیعت امام زاده کوه، طبیعت دره زینا.

 

تهیه و تنظیم : واحد تولید محتوای اصفهان تور

اصفهان تور در این مقاله قصد دارد شما را جغرافیای شهر همدان بیشتر  آشنا کند.

یکی از استان‌های ایران است. مرکز این استان شهر همدان است.

 

استان همدان به وسعت ۱۹۴۹۳ کیلومتر مربع از شمال به استان زنجان و استان قزوین، از جنوب به استان لرستان، از مشرق به استان مرکزی و از مغرب به استان‌های کرمانشاه و کردستان محدود می‌شود. و بین مدارهای (۳۳ درجه و ۵۹ دقیقه) تا (۳۵ درجه و ۴۸ دقیقه) عرض شمالی از خط استوا و (۴۷ درجه و ۳۴ دقیقه) تا (۴۹ درجه و ۳۶ دقیقه) طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته‌است و بر پایه آخرین تقسیمات کشوری (سرشماری سال ۱۳۷۵و اصلاحات بعدی) شامل ۸ شهرستان، ۲۷ شهر، ۲۳ بخش، ۷۱ دهستان و ۱۱۲۰ روستاست.

استان همدان از نظر مساحت از استان های کوچک ایران است و دارای رتبه ۲۳ در بین سی استان می‌باشد. همچنین استان همدان از نظر جمعیت با حدود یک میلیون و هفتصد هزار نفر دارای رتبه ۱۴ می‌باشد.

مرکز استان همدان شهر همدان است. این استان دارای شهرستانهای زیر می‌باشد:

همدان • ملایر • نهاوند • تویسرکان • اسدآباد • کبودرآهنگ  • رزن • بهار • فامنین

استان همدان در سال ۱۳۵۲ از استان کرمانشاه جدا و به استان تبدیل شد.

رفتن به استان

با هواپیما

از شهرهای مختلف برای فرودگاه همدان پرواز مستقیم وجود دارد

با اتوبوس

از شهرهای مختلف برای این استان اتوبوس وجود دارد خصوصا از کردستان و کرمانشاه

با اتومبیل

از شرق از مسیر نوبران -فامنین و کمیجان -قهاوند و اراک-ملایر

از جنوب از مسیر بروجرد- ملایر

از غرب از مسیر از کنگاور به تویسرکان و اسدآباد و قروه – همدان

از شمال از مسیر قیدار-کبودرآهنگ

جمعیت استان همدان

جمعیت: ۱۰۷۴۴۲۸ نفر مرکز استان:همدان

تعداد شهرستان:۹

تعداد بخش: ۲۲

تعداد شهر: ۲۴

تعداد دهستان: ۵۱

تعداد آبادی: –

مساحت: ۱۲۹۲۸۴٫۸۵۹ کیلومتر مربع

 

جغرافیای استان

استان همدان از استان‌های كوهستانی، مرتفع، سرد و بادخیز كشور محسوب می شود. ناهمواري ها در استان همدان به شکل های مختلف ایجاد شده است که عامل مهم این تغيير شكل ناهمواري ها، وجود آبهاي روان است که در استان همدان جاری هستند، به طوری که این آب ها در برخي مناطق مرتفع با تخریب ارتفاعات وانباشتن آبرفت ها در مناطق پست سبب كاهش ارتفاع كوه ها، ایجاد دشت ها و دره های زیادی شده اند. در برخي مناطق نيز،شدت عمل آب هاي روان به حدی بوده است كه شكل ناهمواري ها به کل عوض کرده و باعث معکوس شدن شکل ناهمواری ها شده است، به طوری که ، كوه را به دره تبديل کرده و دره ي عميق دوره هاي گذشته، را به صورت كوه درآورده است.

 

ارتفاعات استان

ارتفاعات استان همدان، بیشتر در جهت شمال غربی جنوب شرقی و در شمال، مرکز و جنوب قرار گرفته‌اند و هر یک از این ارتفاعات، شامل بخشی از کوههای مختلف ایران است ۱-ارتفاعات شمالی: در قسمت شمال شرقی استان و در شهرستان رزن قرار دارد و به سلسله جبال خرقان شناخنه می‌شوند و مرز بین استان همدان و استان قزوین را تشکیل می‌دهند. جنس کوه‌های این بخش، از سنگ‌های آذرین بیرونی وسنگ‌های آهکی تشکیل شده است. ۲- ارتفاعات میانی: شامل سلسله کوه‌های الوند است که به موازات ارتفاعات شمالی، از مرزهای غربی و از کوه چهل چشمه کردستان شروع شده و در شرق استان به بلندی‌های راسوند در استان مرکزی متصل می‌شود. قلهٔ الوند با ارتفاع ۳۵۷۴ متر از سطح دریا دراین سلسله کوه قراردارد و مهم‌ترین کوه استان همدان است که در شهر همدان واقع شده است. این کوه به عنوان بزرگ‌ترین پدیدهٔ خارایی از دوران چهارم زمین‌شناسی به شمار می‌آید. این رشتهکوه که جزو پیشکوه‌های داخلی زاگرس است در شمال‌غرب به کوه خدابنده‌لو سنندج و کوه چهل‌چشمه کردستان و از جنوب شرق به ارتفاعات راسوند و کوه وفس اراک متصل می‌شود. جنس ارتفاعات الوند گرانیتی بوده و دارای کوه‌های صخره‌ای و سنگی است. ۳- ارتفاعات جنوبی: این ارتفاعات که به کوه‌های گرو یا گرین نامیده می‌شوند مانند ارتفاعات شمالی ومیانی استان، جهت شمال غربی ـ جنوب شرقی دارند وبخشی از سلسله کوه‌های زاگرس محسوب می‌شوند. این کوه‌ها به صورت دیواره‌ای مرز بین استان‌های همدان ولرستان را تشکیل می‌دهند وجنس آنها، از سنگ‌های آهکی است. مرتفع ترین قلهٔ این سلسله کوه‌ها به نام کوه ورخاش به ارتفاع ۳۶۳۹ متر، حد فاصل استان‌های همدان و لرستان است. ۴-کوه‌های پراکنده: در حد فاصل ارتفاعات شمالی، میانی و جنوب شرقی استان، کوه‌هایی به طور پراکنده قرار گرفته‌اند که از جملهٔ آنها می‌توان به چنگ الماس، قلی آباد و قره داغ را در شهرستان کبودرآهنگ، لشکر در،کوه سفید، کوه سرده و کوه گرمه در شهرستان ملایر، کمر زرد در شمال نهاوند، گلیان در جنوب تویسرکان و خان گرمز را در غرب تویسرکان را نام برد.

 

دشت‌های استان

دشت‌های استان در دو نوع دشت‌های تراکمی و دشت‌های فرسایشی یا دشت‌های کاوشی دسته بندی می‌شوند. دشت‌های تراکمی در اثر انباشت آبرفت‌ها در مناطق پست به وجود آمده‌اند و دشت‌های فرسایشی نیز در اثر تخریب وجابه جایی مواد سازندهٔ کوه‌ها و ارتفا عات به وجود آمده‌اند. در کوهستان الوند، دشت‌های کوچکی وجود دارد، که سطح آنها از چمن زار پوشیده شده و چشمه‌های زیادی در آنها جاری است و با توجه به اینکه از سطوح مسطحی برخوردارند، به صورت محل استراحت و اتراق کوهنوردان در آمده‌اند. از این دشت‌های کوچک می‌توان به میدان میشان، تخت نادر، چمن شاه نظر و تخت رستم اشاره کرد.

 

رود های استان

رودهاي استان همدان که از چشمه‌سارها و کوه های استان تغذيه مي‌شوند، معمولا در فصل تابستان با افزايش دماي هوا، به جز رود گاماسياب و سيمينه‌رود،سایر رود ها خشك و يا به پايين‌ترين سطح آب‌دهي خود مي‌رسند. مهم‌ترين رودهاي استان همدان عبارتند از: رود قره‌چاي یا سياه‌رود، رود تلوار، رود سيمينه‌رود، رود خاكو، رود دره مرادبيگ، رود عباس‌آباد، رود گردنه‌ي اسدآباد، رود همهكسي و رود ارزانفود.

 

آب و هوای استان

آب وهواي استان ، تحت تاثير عرض جغرافيايي، ارتفاع، مكان، امتداد كوه ها و فاصله از درياست.به طور كلي آب وهواي استان در نتيجه وجود كوه هاي مرتفع ، رودخانه ها و پستي وبلندي هاي زياد، به شدت متغير است.زمستان هاي اين استان سرد، پربرف و باران و در تابستان ها دما معتدل است. توده هاي هوايي كه استان را تحت تاثير قرار مي دهند: ۱-توده هاي غربي: اين توده های هوا در ماه هاي مرطوب سال یعنی از آبان تا خرداد، از غرب، جنوب غرب وشمال غرب وارد كشور شده وموجب کاهش نسبي دما در سطح استان و بارندگي در استان می شود. ۲-توده هاي شمالي: اين توده هوا در ماه هاي سرد سال از عرض هاي شمالي وارد استان می شوند و باعث كاهش دما و باعث ایجاد بارندگي به صورت برف در استان می شوند.۳-توده هاي جنوبي : اين توده هوا در ماه هاي گرم سال از عرض هاي جنوبي وارد استان شده و موجب افزايش دما وكاهش يا قطع بارندگي مي شود.

 

تهیه و تنظیم : واحد تولید محتوای اصفهان تور

اصفهان تور در این مقاله قصد دارد شما را باسوغات و صنایع دستی همدان، شهری باستانی و با تمدن کهن که دارای صنایع دستی و سوغات فراوان میباشد بیشتر  آشنا کند.

صنایع دستی:

 

 

سفال، سرامیک، کالاهی چرمی چون کیف و کفش، فرش، گلیم، جاجیم، منبت کاری، گیوه، صابون محلی.

 

صنایع شیرینی:

انگشت پیچ، شیر شیره، باسلق، پشمک، نقل و نبات، گز، شاطه حلوا.

محصولات کشاورزی و دام پروری: انگور، آلو، گردو، بدام، سیر، مویزه، کشمش سبز و تیزابی، قیسی، شیره انگور، رب گوجه فرنگی، سماق، عسل.

 

قاليبافي:

قالي بافي در سطح کشور به واسطه دوام و استحکام آن مشهور است ولي به نظر مي رسد قالي بافي در استان مذکور از پيشينه اي طولاني برخوردار نباشد براي صحبت در اين زمينه تنها از يک مدرک مستند مي توان کمک گرفت و آن نوشته هاي سيسيل ادواردز نويسنده کتاب قالي ايران است و نوشته است :” صنعت قاليبافي در شهر همدان در قرن اخير پيشرفت کرده است. هيچ مدرکي مشعر بر اين که اين حرفه قبل از سال ۱۹۱۲ م برابر با ۱۲۹۱هجري شمسي در اين ناحيه وجود داشته در دست نيست.

بدون ترديد هنگامي که در سال ۱۹۱۲ م (۱۲۹۱ ه . ش ) بار اول از اين شهر ديدن کردم حتي يک دستگاه قاليبافي در اين شهر وجود نداشت. در سال ۱۹۱۲ م (۱۲۹۱ ه . ش ) در خانه اي که به اين منظور اجاره شده بود، هشت دستگاه قاليبافي به کار افتاد و بدين ترتيب اولين کارگاه قاليبافي همدان شروع به کار کرد.” اهميت قاليبافي استان همدان از اين نظر است که ميزان محصول قاليچه هاي ارزان و متوسط آن بيشتر از ساير نواحي قاليبافي است . نقشهاي قالي که در همدان جهت بافت استفاده مي کردند، بغير از چند تايي که نقشه کشهاي همداني طراحي مي کردند، اغلب متعلق به شهر هاي ديگر بود و خود شهر همدان نقشه بخصوص ندارد. نقشه هاي رايجي که قاليبافان همدان از آن استفاده مي کردند عبارت بودند از : خاتم شيرازي، اصفهان، جوزان، اژدر، دست دلبر، شکاري، ماهي و … که نقشه ماهي با طراحيهاي گوناگون بيشتر از همه بافته مي شود. به هر حال يکي از صنايع دستي پررونق و معروف و مشهور همدان از قديم تا کنون قالي بافي بوده است. قالي همدان از جهت نوع جنس و مقاومت و رتبه در ايران جايگاه سوم را دارد.

از انواع فرشهايي که در همدان بافته مي شود يک نوع ريز بافت آنکه در اندازه هاي کله گي بافته مي شود معروف و مشهور است و ساير اندازه هاي ديگر مانند: کناره، دوزرعي، پنج چارک، خرک، پشتي، روکرسي و سجاده اي نيز در همدان بافته و عرضه بازار مي شود.

طرحهايي که بيشتر در همدان بافته مي شود طرح ماهي و ترنج دار است که در گذشته از انواع رنگهاي الوان و ثابت که از شيره گياهان مي گرفتند و پشم را رنگ مي زدند جهت بافت اين قاليها استفاده مي کردند که به آنها قاليهاي با رنگهاي ثابت مي گويند و هر چه کهنه تر شود رنگ آن جلا و زيبايي خاص خود را پيدا مي کند

ولي در حال حاضر بعضاً از رنگهاي شيميايي و دباغي استفاده مي کنند که بعد از بافت، رنگ فرشها تغيير کرده و رنگ اصلي آنها از بين مي رود و بيرنگ مي شود.

از جهت بازار فروش، فرشهايي که در داخل همدان خريدار زيادي دارد، دوزرعي و پنج چارک است ولي بقيه اندازه ها مانند فرشهاي خرک، کناره، پشتي و رو کرسي طالب چنداني در بازار ندارد و مشتري آن کمتر است .

 

سفالگري:

گويا در روزگار کهن نخستين هنرمنديهاي انسان از نقش و نگار ظرفهاي گلي آغاز شده است که در آن هنگام بدون کمک چرخهاي کوزه گري و به ياري سرانگشتان مي ساختند و در کوره هاي نخاله مي پختند. اکنون پس از سپري شدن چند هزار سال هنوز هم نگارگران سفالينه ساز براي بيان انگيزه ها و آرزوها ي زندگي به نقش و نگار کاسه کوزه ها مي پردازند. با اين تفاوت که نقش و نگارهاي عاميانه اين روزگار با پرتو آرزوي انسانهايي نگاشته مي شود که درسايه روشن نيازمنديهاي زندگي کنوني سر مي برند.

هم اکنون مهمترين مراکز توليد سفال در استان همدان، لاله جين- در حدود ۲۵ کيلومتري همدان- و فرسفج در شهرستان تويسر کان است. سفالينه هاي لالجين از ديد تاريخ ساخته شدن به دو بخش است : نخست آنکه تا هفتاد هشتاد سال پيش و ديگر آنها که تا بيست سي سال پيش هم ساخته مي شد.

تفاوت اين دو از نظر شکل کاسه، لعابها، نقش و نگارها و روش قلم زني آشکار است. در بخش نخست کاسه ها را اندکي بزرگتر و دهان بازتر مي بينيم و نقش و نگارها و گوناگوني لعابها زياد تر و قلم زني ها با باريک بيني و درنگ بيشتر انجام گرفته است. پيداست که قلم مو با آهستگي مي گشته است و نگارگر سفالينه ساز سپري شدن زمان را احساس نمي کرد و رها از گرفتاريهاي زندگي در انديشه هاي هنرمندانه خود غرق بود و مي خواست که جايي از کاسه را بي نقش و نگار نگذارد پس هر جا را به نقشي مي آراست، ولي هشيار بود که مبادا هماهنگي نقشها را برهم ريزد.

با اينکه قرينه سازي را به کار مي گرفت از طرح نقشهاي گوناگون کوتاهي نمي کرد. جايي را نقش مرغ و جايي ديگر را نقش ماهي، در کاسه اي نقش طاووس و در کاسه اي ديگر چهره زن را نگاشته است، زني با ابروهاي سياه و کماني و پيوسته، با چشماني بادامي و بزرگ به تناسب همان ابرو. آشکار است که آنچه را هنرمند از زيبايي معشوق در پندار داشت بسيار درخشانترو شيواتر از نقش اين کاسه بود.

در کاسه هاي همان بخش نخستين نقش پرنده و ماهي زياد طرح شده است. پرنده مي تواند از يک سو نشانه باغ و سرسبزي باغ و از سوي ديگر نشانه آرزوهاي برگزيده و آسماني هنرمند باشد. ماهي هم زيباست و هم پاک چون در آب زيست مي کند و آب همواره مطلوب ما ايرانيان بوده و هست.

يکي ديگر از مشخصات همين کاسه هاي بخش نخستين اين است که نقش و نگارها را تنها به ياري خط و سطح که بالعابهاي رنگين پوشيده است نگاشته اند و سايه روشنها و تيرگي هائي را که سبب ابهام است و از صراحت و رسائي مي کاهد به کارنياورده اند.

اين کاسه هاي گلي را بالعاب سفيدي پوشانده اند که شبيه ظرفهاي چيني شده است. البته به اندازه چيني محکم و ظريف نيست ولي از بدل چيني بهتر است. البته پانزده بيست سال است که لا له جين ها به سبب جنبه هاي تجارتي کار و پيشه خود را از نگاشتن نقش و نگار بر سفالينه ها چشم پوشيده اند و راستي که ارزشهاي هنري کار خود را فداي کم ارزشيهاي داد و ستد کردند. در حال حاضر، سفالسازي در لاله جين همدان، اگر چه به لحاظ کمي و تعداد دست اندرکاران و ميزان توليد سالانه، افزايش چشمگيري نسبت به گذشته و حتي هر سال نسبت به سال پيش، يافته است اما روز به روز از ميزان توليد سفالينه هايي که شاخص لاله جين همدان بود و با رنگهاي فيروزه اي، سبز، خردلي و قهوه اي مشخص مي شد و توليدات کاملاً مصرفي را شامل مي شد و به مرور زمان شاهد کاهش نسبي کيفيت و نقش ها هم بوده ايم گو اينکه هنوز هم سفال سازي در لاله جين، “هنر- صنعت” مطرح استان همدان بوده و لاله جين بزرگترين مرکز سفالگري ايران است.

 

چرم سازي :

در گشته اي نه چندان دور چرم توليدي در همدان به علت کيفيت و کميت خاص آن مشهورترين و مرغوب ترين چرم در سراسر کشور شمرده مي شد و آوازه کيفيت آن به کشورهاي ديگر نيز رسيده بود. در گذشته در شهر همدان سه دباغ خانه وجود داشت. دباغ خانه سنگ شير، دباغ خانه قانتور واقع در بلوار سفيد آبي و دباغ خانه آقايي واقع در بلوار سفيد آبي.

متاسفانه پس از گذشت زمان دباغ خانه سنگ شير و قانتور به مرور تعطيل و از بين رفته اند.

 

صنايع دستي چوبي :

توليد انواع صنايع دستي با استفاده از چوب ازديرباز در استان همدان بويژه مناطق شهري از جمله همدان، ملاير، تويسرکان، سرکان رواج داشته است.

صنايع دستي چوبي شامل خراطي، نازک کاري، منبت کاري و معرق کاري است که در اين استان خراطي و بويژه منبت کاري بيشتر رواج دارد. گفتني است که طي سالهاي اخير منبت کاري در تويسرکان و جوکار ملاير رونق بسيار چشمگيري يافته است.

 

پوستين دوزي :

در گذشته پوستين دوزي از مهمترين مشاغلي بوده که در شهر و روستا وجود داشته است و پوستين دوزان پوست گوسفند و بره را پس از پاکيزه ساختن آن و بدون تراشيدن پشم آن با استفاده از مواد اوليه ساده ايي همانند آردجو، زاج و مازوج بصورت پوستين و يا زيرانداز در مي آورده اند، هم اکنون هم در بعضي از روستاهاي استان عده معدودي از روستاييان مبادرت به اين امر مي کنند. اما به علت گراني بيش از حد پوست هر روز تعداد اين افراد کاسته مي شوند.

 

گليم بافي:

گليم بافي در گذشته در اکثر روستاهاي همدان از رونق خاصي برخوردار بوده که هم اکنون نيز برخي از نمونه هاي آن در منازل ساکنين در حال مصرف است. ولي با ورود محصولات ماشيني و خارجي و نيز گرايش بيشتر مردم به زندگي شهر نشيني اندک اندک دستگاههاي گليم بافي و جاجيم بافي جمع آوري شد و حتي برخي بافندگان گليم، خود مصرف کننده محصولات ماشيني شده اند.

 

گيوه بافي:

کم بودن راههاي ارتباطي ماشين رو، نوع معيشت مبتني بر دامداري و کشاورزي و ضرورت تحرک فراوان در فصول سه گانه بهار و تابستان و پاييز کفشي را طلب مي کند که سبک، راحت و مقاوم و خنک و در عين حال ارزان باشد. با خصوصياتي که در بالا ذکر شد تنها پاي پوشي که مي تواند جوابگوي خواسته هاي روستاييان باشد گيوه است.

گيوه نوعي کفش است که رويه آن را معمولاً از نخ پنبه اي تابيده و زيره آنرا از چرم يا آجيده انتخاب مي کنند. تمام محاسن گيوه در زيره و رويه خنک آن خلاصه مي شود، بنابراين اگر چنانچه گيوه اي با رويه يا زيره پلاستيک تهيه شود اصالتش را از دست داده و همانند کفشهاي معمولي فاقد ارزش کيفي و بهداشتي است.

اين پاي پوش قديمي که روزگاري بخصوص در فصل تابستان مورد استفاده قرار مي گرفت در سالهاي اخير به سبب رواج کفشهاي ماشيني و جايگزين شدن آن در اکثر مناطق استان رونق و اعتبار ديرين خود را از دست داده و صنعتگران شاغل نيز به علت کمي درآمد و کاهش تقاضا در اين رشته به مشاغل ديگري روي آورده اند.

در حدود ۸۰ سال قبل گيوه بافي جهت استفاده شخصي در اکثر قريب به اتفاق روستاهاي استان به صورت ابتدايي وجود داشته است که در حال حاضر به طور کلي از بين رفته است ولي در سطح استان همدان هم اکنون چهار روستا با اسامي ذيل توليد رويه گيوه را توسط خواهران به عنوان يکي از مشاغل موجود در روستا اختيار کرده اند. روستاهاي دهفول، کفراش، فهرومند، آرتيمان. ولي مهمترين مرکز توليد کننده گيوه در استان همدان روستاي دهفول نهاوند است و بايد گفت: پس از کشاورزي و دامداري که از رونق خوبي برخوردار است گيوه بافي سومين منبع درآمد اهالي است و تقريبا تمام زنان و دختران در اين روستا با گيوه بافي آشنايي دارند.

 

سنگتراشي:

سنگتراشي يکي از کهنترين پيشه هاي ايران است. و استان همدان يکي از مراکز مهم استخراج سنگ و هنر سنگتراشي است.

 

حجاري:

اگرچه کار سنگتراش نسبتاً خام است همکار وي حجار (نقار) کتيبه هاي سنگي بسيار ظريف و حجاري تزييني دقيقي به نام قلمزني يا حجاري ظريفه يا منبتکاري روي سنگ انجام مي دهد که به کار مسجدها، آرامگاه مردمان سرشناس و ديوارهاي ساختمانهاي مهم مي خورد. حجار صاحب هنر و صنعتي است که شاهکارهاي ديوارهاي کاخهاي هخامنشيان در تخت جمشيد و شوش را به وجود آورد و تا روزگار ما همانند اين هنر ذوق و استادي ديده نشده است.

 

شيشه گري دستي:

توليد و تهيه مصنوعات شيشه اي در سالهاي اخير بيشتر جنبه شهري پيدا کرده وکارگاه هاي شيشه گري اکثراً در مناطق شهري استقرار يافته اند ولي با اين وجود، هنوز در بسياري از مناطق روستايي ساخت فرآورده هاي شيشه اي ساده رواج دارد. شيشه دست ساز از جمله اصيل ترين و ارزنده ترين محصولات دستي است که در ايران داراي سابقه اي طولاني بوده و ظروف و اشياء شيشه اي بدست آمده از روزگاران پيش دلالت بر وجود اين صنعت در ادوار بسيار دور و حتي پيش از ميلاد دارد.

 

حصيربافي:

حصيربافي يکي از حرفه هاي بسيار کهن و قديمي است وشامل انواع محصولاتي است که با استفاده از الياف، ساقه و شاخه هاي گياهان مختلف ساخته مي شود.

 

نساجي سنتي :

امروزه دستبافي به صورت تهيه و توليد انواع پارچه ها و برخي زيراندازها نظير: جاجيم، جاجيمچه، روتختي، روميزي، روتختي، روسري، لباسهاي محلي، ملحفه، شمد و … در بسياري از مناطق روستايي و برخي نقاط شهري استان همدان مرسوم است.

دستبافان براي توليد پارچه از دستگاههاي ساده بافندگي نظير دستگاههاي «دو وردي» و «چهاروردي» استفاده  مي کنند. دستبافان به طور معمول از نخ پشمي براي پود و از نخ پنبه اي براي تار محصولات خود استفاده مي کنند.

 

تهیه و تنظیم : واحد تولید محتوای اصفهان تور

اصفهان تور در این مقاله قصد دارد شما را با دین و مذهب و همچنین گویش مردم همدان بیشتر  آشنا کند.

دین و مذهب

بیش‌تر ساکنان استان، مسلمان و پیرو مذهب شیعه‌اند. در بعضی مناطق، مذهب اهل سنت و یارسان نیز وجود دارد، در ضمن اقلیت‌های مذهبی مانند، مسیحی، یهودی، زرتشتی نیز، به تعداد بسیار اندکی، ساکن هستند. از عوامل مهم در شکل‌گیری و تداوم حضور جامعه یهودیان در شهر همدان آرامگاه یا بُقعه اِستِر و مُردِخای است. این آرامگاه از مهم‌ترین زیارتگاه‌های یهودیان ایران و جهان به‌شمار می‌رود. از مذاهبی که در قانون اساسی به رسمیت شناخته نشده‌اند اما دارای پیروانی در استان همدان می‌باشند می‌توان به یارسان (اهل حق) و بهائیان اشاره نمود.

گویش در استان همدان

زبان اکثریت مردم استان همدان فارسی است و زبان مرکز استان و زبان مرتبط استان نیز فارسی میباشد. اما بعلت همجواری با استان های لرستان، کردستان و زنجان دارای گویشورانی از زبان های لری، کردی و ترکی نیز می باشد.در استان همدان زبان‌ها و گویش‌های گوناگونی رایج است که فارسی، ترکی، لری و لکی و کردی از مهم‌ترین آن‌ها به‌شمار می‌روند.

فارسی‌زبانان بیشتر ساکنان مرکز استان (شهر همدان) را تشکیل می‌دهند و از قدیمی‌ترین مردم این منطقه محسوب می‌شوند که از دوران مادها در این سرزمین اسکان یافته‌اند. در شمال، غرب و شرق استان (۵۶۲ روستا) به زبان ترکی، در مرکز استان (شهر همدان) بیشتر به زبان فارسی، در جنوب استان (۲۵۵ روستا) به زبان‌های لری و لکی و در غرب و شمال غرب استان (۱۵۹ روستا) به زبان کردی تلکم می‌شود.

 

تهیه و تنظیم : واحد تولید محتوای اصفهان تور